روزنامه جوان
1400/09/11
خسرو شکیبایی با الگو از آیت‌الله خامنه‌ای به شهید مدرس رسید
در سالروز شهادت مرحوم مدرس، چهره برجسته تاريخ معاصر ايران كه سابقه طولاني در مبارزه با استبداد رضاخاني وي را به نماد آزادگي در مجلس تبديل كرده است، مناسبت داشت يادي كنيم از مجموعه تلويزيوني «مدرس» كه در سال 65 براي اولين بار از تلويزيون پخش شد و بازي درخشان مرحوم خسرو شكيبايي در آن مجموعه هنوز هم در يادها باقيمانده است.
هوشنگ توكلي، هنرمند پيشكسوت و كارگردان مجموعه «مدرس» درباره شرايطي كه در آن سال‌ها بر تلويزيون حاكم بود، به «جوان» مي‌گويد: «دهه60 از نظر كمبود امكانات دهه سختي براي تلويزيون بود. ما در آن دوره درگير بازسازي سينماها بوديم. استوديوهاي فيلمسازي عمدتاً تعطيل شده بود و نياز به فعال‌سازي مجدد داشت. كارها خوابيده بود و نيروهاي متخصص يا به حاشيه رانده شده بودند يا كلاً خانه‌نشين شده بودند، با اين حال در همان سال‌ها چندين تله‌فيلم درتلويزيون كار كرديم.» توكلي كه اولين مسئول سينمايي كشور پس از انقلاب است، درباره پيشنهاد كار ساخت سريال مدرس توضيح مي‌دهد: «در آن دوران در تلويزيون مدير كار بلدي بود به نام فريد حاج كريمخان كه از بچه‌هاي انقلابي و خوش‌فكر بود. از من دعوت كرد براي سالگرد شهيد مدرس برنامه‌اي تهيه كنم. تقريباً پنج ماه از زمان طرح موضوع تا تمرين، آماده‌سازي و ضبط طول كشيد، البته علاقه به تاريخ معاصر در بين هنرمندان آن روزها مسبوق به سابقه بود و خيلي‌ها دغدغه توليد كار تاريخي را داشتند.»
كارگردان مجموعه «مدرس» درباره تحقيقات براي نگارش فيلمنامه اين سريال مي‌گويد: «من با علي مدرسي نوه شهيد مدرس آشنا بودم و اين شانس را داشتم كه در دوره شهيد رجايي با او همكار باشم. ما در مجموعه‌اي بوديم كه در رأس آن مهدي كلهر بود. هر كدام از بچه‌ها در كار خاصي كارشناس مسئله‌اي فرهنگي يا هنري بودند. آقاي مدرسي چند سال پيشتر از آن كتابي نوشته بود به نام «مدرس» كه قاعدتاً در زمان پهلوي امكان انتشار نداشت، ولي در آن تحقيقات زيادي انجام شده بود. من این کتاب را حدود سال ۶۱ خواندم و چهار سال به دنبال این بودم که کاری برای شهید مدرس بسازم تا اینکه در سال ۶۵، پیشنهاد ساخت کار به من داده شد.» وی در پاسخ به این سؤال که آیا صرفاً با استفاده از یک کتاب فیلمنامه «مدرس» آماده شد، تصریح می‌کند: «نه! من به آثار شهید مدرس رجوع کردم. تاریخ معاصر درباره مدرس را خواندم، به آرشیو‌ها سر زدم و متوجه شدم روایت زندگی شهید مدرس باید در یک بستر تاریخی انجام شود، چون ایشان از زمان نهضت مشروطه و استبداد صغیر جزو پنج مجتهد برجسته مشروطه بودند و در تدوین قانون اساسی مشروطه نقش داشتند. مدرس جزو معدود افرادی بود که از ابتدا با رضاخان به مخالفت پرداخته و علیه سلطنت رضاخان موضع گرفته بود. نطق‌های تاریخی در مجلس داشت و آرمانش را عدالت قرار داده بود. مدرس به معنای واقعی کلمه نماینده مردم بود.»
توکلی درباره سبک ساخت سریال «مدرس» که به تله‌فیلم شبیه است، می‌گوید: «این یک سبک نگاه بود که در هنر‌های نمایشی وجود داشت. من زمانی که وارد عرصه سینما شدم، از تجربیاتم در تئاتر استفاده کردم. بالاخره سینما در ایران یک پدیده وارداتی غربی بود و در ایران همه دنبال تقلید از غرب بودند، ولی من نگاهم این بود که در دهه ۶۰ که انقلاب شده و این انقلاب مدعی فرهنگ است، چگونه می‌توان واقعیت‌ها را با استفاده از هنر به نمایش گذاشت. برای همین سراغ این سبک رفتم و کار تازه‌ای انجام دادم. کاری کردم که تماشاچی باور کند و زیباشناسی هم در پشت آن باشد، برای همین این نوع نگاه را در ساخت مجموعه مدرس اجرا کردم.»
کارگردان سریال مدرس در واکنش به اینکه مرحوم شکیبایی پس از «مدرس» به شهرت رسید، تأکید می‌کند: «نه تنها مرحوم شکیبایی بلکه مرحوم سیروس گرجستانی، فرخ نعمتی و مجید رزاز نیز پس از آن کار شناخته شده و صاحب سبک شدند. اکثر بازیگران سریال مدرس، بازیگران تئاتر تجربی بودند، یعنی نمایش را به صورت علمی آموزش ندیده بودند ولی، چون بااستعداد بودند تجربه بازی کسب کرده بودند. کار مدرس، چون یک کار بزرگ و فنی بود، باعث شد آن‌ها اشتباهات خود را در بازیگری رفع کنند، مثلاً ایرادات دیالوگ گفتن و فن بیان و حرکت‌هایشان را اصلاح کردند. به نظرم مجموعه بازیگران آن سریال موفق بودند.»
یکی از سکانس‌های درخشان مرحوم شکیبایی در سریال مدرس، مونولوگ (تک‌گویی) طولانی است، کارگردان مجموعه مدرس درباره آن سکانس می‌گوید: «یک بازیگر باید حداقل یک مونولوگ ۱۰ دقیقه‌ای را حفظ کند، وقتی بازیگر مونولوگ طولانی می‌گوید، کارگردان با چند دوربین از «مدیوم» گرفته تا «کلوزآپ» و «اورشولدر» فیلم می‌گیرد و کات می‌زند ولی ما در آن نمای خاص که خسرو شکیبایی ۲۵ دقیقه مونولوگ گفت، تصمیم گرفتیم با حرکتی خاص از «لانگ شات» تا «کلوز آپ» حرکت کنیم. این «زوم» کردن باعث شد کار خسرو بهتر دیده شود. طبعاً شکیبایی بازیگر بااستعدادی بود ولی بعد از آن در تراز بازیگران بزرگ درآمد.»
وی درباره انتخاب بازیگران آن سریال به خصوص انتخاب بازیگر نقش «مدرس» توضیح می‌دهد: «آن دوره هنوز اینطور نبود که در کار کارگردان دخالت کنند. حداقل برای من اینطور بود که خودم بازیگران را انتخاب کردم. من از قبل خسرو را می‌شناختم و می‌دانستم که بازیگر خوبی است، ولی تا پیش از مدرس انتخاب‌های خوبی نداشت و راه درست را نرفته بود. حضورش در مدرس باعث شد اصلاحاتی در بازیگری داشته باشد؛ از نوع نگاه و بیان گرفته تا سکوت و ریتم نفس.»
گفته شده مرحوم شکیبایی برای اینکه بتواند نقش یک روحانی برجسته مانند مدرس را بازی کند، به نوع بیان، زبان بدن و نوع حرکت یک روحانی خوش‌چهره و خطیب دقت می‌کرده است. توکلی در خصوص الگوی بازیگر نقش مدرس می‌گوید: «ما الگویمان را مقام معظم رهبری قرار دادیم که در آن دوره رئیس‌جمهور بودند، خطبه‌های نماز جمعه را هم می‌خواندند. الان به سریال مدرس نگاه کنید، متوجه می‌شوید رفتار‌ها و نوع بیان در آن چقدر منطبق با گفتار و نوع حرکت مقام معظم رهبری است. من به خسرو گفتم به خطبه‌های نماز جمعه نگاه کند و نوار‌های سخنرانی‌های مقام معظم رهبری را گوش دهد و از آن الگوبرداری کند.»
کارگردان سریال مدرس درباره واکنش‌های منفی و مثبت به این سریال در دهه ۶۰ اشاره می‌کند و می‌گوید: «تئاتر هنر فاخری است و هنر مردم عوام به شمار نمی‌رود. مشخصاً خانواده شهید مدرس هم عوام بودند و در آن زمان علیه سریال موضع گرفتند. نه تنها آن‌ها بلکه دیگر شخصیت‌ها از جمله مرحوم مهدوی‌کنی که خیلی به اینکه چرا یک نفر لباس روحانیت پوشیده و دارد ادای روحانیت را درمی‌آورد اعتراض کردند، البته چند بار با ایشان جلسه گذاشتیم و بعد از آن مرحوم کنی از مدافعان سریال مدرس شد. کار در دوره خودش محبوبیت زیادی پیدا کرد. مردم سریال را دوست داشتند و خیابان‌ها خلوت می‌شد، حتی گزارش رسمی روابط عمومی صداوسیماست که می‌گوید اورژانس‌های کشور در زمان پخش سریال مدرس مریض قبول نمی‌کردند! میزان مخاطب سریال مدرس نزدیک ۹۰ درصد بود.»
این هنرمند پیشکسوت در پاسخ به این سؤال که چرا سریال‌های جدید تلویزیونی با وجود برخورداری از امکانات و بودجه خوب، هیچ کدام در اذهان عمومی ماندگار نمی‌شوند، تأکید می‌کند: «چندین عامل وجود دارد، از جمله اینکه در دهه ۷۰ دیدگاه‌های سیاسی وارد فرهنگ شد که می‌گفت باید هر چه از قبل به دست آورده‌ایم را خراب و دوباره چرخ را اختراع کرد. آمدن آقای علی لاریجانی به صداوسیما باعث شد سریال‌سازی در یک سراشیبی قرار بگیرد که هنوز هم ادامه دارد. من از همان دهه به انزوا کشیده شدم و تنها در اواخر دهه ۷۰ به توصیه دوستان چند نقش کوتاه بازی کردم، در حالی که اصلاً قرار نبود من بازیگر شوم، قرار بود در تولید باشم و شاگرد تربیت کنم.»
سریال مدرس از جمله اولین کار‌های تلویزیونی پس از انقلاب اسلامی بود که در آن زندگی یک روحانی برجسته و مبارز در تاریخ معاصر در محوریت کار قرار داشت. به رغم استقبال خوب از مجموعه مدرس، ساخت چنین آثاری در تلویزیون ادامه پیدا نکرد.
سایر اخبار این روزنامه
اصول حکمروایی آب در کشور
کشته‌ای که بازداشت شد!
هماهنگی و همدلی قوا گره گشا نباشد ارزش ندارد
۹۵ هزار میلیارد تومان پول بدون نظارت در دانشگاه‌های پزشکی!
حمایت سپاه از ۶ هزار مددجوی نخبه
اصلاح‌طلبی و قدرت‌طلبی پیوند ناگسستنی دارند
دفاع تمام‌قد از تداوم ارز ۴۲۰۰ تومانی
استقبالی که می‌تواند پشتوانه مدال‌آوری باشد
شتاب تولید مسکن با ادغام ۲ طرح ملی
مرغ بدون صف تحویل خانه
بیانیه شکست «هادی» سعودی در یمن
هماهنگی و همدلی قوا گره گشا نباشد ارزش ندارد
خسرو شکیبایی با الگو از آیت‌الله خامنه‌ای به شهید مدرس رسید
اخبار ضدونقیض از درگیری با طالبان در مرز ایران
انگشت روی پاشنه آشیل امریکا در وین
