روزنامه ایران

توقف چاپ پول بدون پشتوانه

گروه اقتصادی / تورم مزمن در طول دهه‌های اخیر به یکی از معضلات اصلی اقتصاد ایران تبدیل شده است. این درحالی است که در سال‌های گذشته با جهش این شاخص اثرگذار بر تمام بخش‌ها، آثار منفی تورم بیش از پیش خود را نشان داده است. رشد شاخص بهای تولیدکننده و مصرف کننده به‌صورت مستقیم بر رفاه مردم از یک‌سو و غیرقابل پیش‌بینی بودن اقتصاد و در نتیجه کاهش سرمایه‌گذاری‌ها از سوی دیگر اثر داشته است.
بررسی منشأ و ریشه‌های اصلی جهش‌های تورمی اخیر ما را به سیاست‌های دولت می‌رساند. در کنار متغیرهایی مانند نرخ ارز و افزایش هزینه‌های تولید، در سال‌های اخیر، رشد پایه پولی و نقدینگی یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تورم بوده است؛ متغیری که از ناترازی بودجه‌های سنواتی بخصوص بودجه سال‌جاری زاییده شده است. بدین ترتیب دولت برای تأمین کسری قابل توجهی که در بودجه 1400 وجود دارد، از منابعی استفاده کرده که بر حجم پایه پولی افزوده است. یکی از این منابع استفاده از منابع صندوق توسعه ملی بدون دسترسی ارزی آن است که به‌ عنوان موتور محرک رشد نقدینگی عمل کرده و خود را در افزایش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی نشان داده است. همچنین افزایش بدهی‌های بخش دولتی به بانک مرکزی عامل دیگری است که بخصوص در ماه‌های نخست امسال موجبات رشد بالای پایه پولی را فراهم کرد. در نتیجه نقدینگی در سال‌جاری با عبور از مرز 4000میلیارد تومان و درپایان مهرماه امسال با 4227میلیارد تومان، در بالاترین قله تاریخی خود ایستاد.
پایه پولی که به آن «پول پرقدرت» نیز گفته می‌شود در واقع همان پول‌های (سکه، اسکناس یا اعتبار) منتشر شده از سوی بانک مرکزی است؛ پولی که مستقیماً توسط بانک مرکزی به وجود می‌آید و شامل موارد ترازنامه بانک مرکزی می‌شود. به بیانی ساده، پول پرقدرت برابر است با جمع اسکناس و مسکوک به علاوه سپرده‌های بانکی نزد بانک مرکزی. در واقع پایه پولی، منبعی است که توسط بانک مرکزی منتشر شده و در چرخه اقتصاد در اختیار بانک‌های تجاری قرار می‌گیرد؛ به گونه‌ای که بانک‌ها می‌توانند با استفاده از این منابع و از طریق خلق پول بانکی به گسترش حجم پول بپردازند.
 روند پایه پولی در دهه 1390


بررسی میزان پایه پولی و رشد آن در دهه 1390 براساس داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که پایه پولی از بیش از 76 هزار میلیارد تومان در سال 1390 به 458 هزارمیلیارد تومان در سال 1399 افزایش یافته است. در حالی که این شاخص در سال 1390 برابر با 76.4 هزار میلیارد تومان بوده در سال 1391 به 97.5 هزار میلیارد تومان رسید و در سال 1392 با رسیدن به 118 هزار میلیارد تومان، از مرز 100 هزارمیلیارد تومان گذشت. این روند صعودی با نرخ رشدی کمتر از 20 درصد تا سال 1396 ادامه یافت به طوری که در این سال پایه پولی با رشد 19 درصدی نسبت به سال قبل به بیش از 213 هزار میلیارد تومان رسید. اما از سال 1397 رشد این متغیر افزایش یافت تا جایی که در سال 97 نرخ رشد آن به 24.2 درصد و در سال1398 به 32.8درصد رسید و حجم آن به 352هزار میلیارد تومان رسید. در سال 1399 نیز با رشد 30.1 درصدی این شاخص به بیش از 458 هزار میلیارد تومان رسید.
پایه پولی در 8 ماهه 1400
در نخستین ماه از سال‌جاری نرخ رشد پایه پولی به 27.4 درصد محدود شد و بدین ترتیب حجم آن به 465 هزار میلیارد تومان رسید. در اردیبهشت و خرداد ماه نیز به ترتیب نرخ رشد پایه پولی به 31.5 و 30.7 درصد رسید، اما آثار کسری بودجه در نخستین ماه تابستان نمایان شد و بالاترین رشد پایه پولی در یک دهه اخیر ثبت شد. در تیرماه امسال پایه پولی به بیش از 517 هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به ماه مشابه سال قبل 42.6 درصد افزایش داشت. در مرداد ماه نیز هر چند اندکی از رشد پایه پولی کاسته شد ولی همچنان نرخ رشد آن با 42.1 درصدی بالای 42 درصد بود. در این ماه حجم پایه پولی به 515 هزار میلیارد تومان بالغ شد،اما از شهریور ماه به‌ عنوان نخستین ماهی که دولت سیزدهم به‌ صورت کامل در آن فعالیت داشت، شاهد افت قابل توجه نرخ رشد پایه پولی هستیم. بدین ترتیب نرخ رشد پایه پولی از بیش از 42 درصد در ماه‌های تیر و مرداد به 39.5 درصد در شهریورماه محدود شد و حجم آن به 518 هزار میلیارد تومان رسید. تازه‌ترین آمار بانک مرکزی از حجم و رشد پایه پولی در مهر ماه حاکی از تداوم کاهش شتاب این شاخص است. در این ماه نرخ رشد پایه پولی به 36.4 درصد و حجم آن نیز به 530 هزار میلیارد تومان رسید. نگاهی به روند رشد پایه پولی نشان می‌دهد که در مهرماه رشد این متغیر در مقایسه با تیرماه 6.2 درصد کمتر شده است. بر این اساس هرچند همچنان رشد و حجم پایه پولی بالاست، ولی آثار تغییر سیاست‌های اقتصادی دولت سیزدهم آشکار است. توقف استقراض از بانک مرکزی مهم‌ترین علت کاهش شتاب رشد پایه پولی به‌عنوان دلیل اصلی رشد نقدینگی و تورم محسوب می‌شود.

یادداشت
چگونه دولت سیزدهم از رشد پایه پولی جلوگیری کرد؟

قدرت‌الله امام‌وردی
 مدرس دانشگاه
آنچه در دولت گذشته باعث افزایش پایه پولی شد این بود که کسری بودجه را از طریق ذخایر بانک مرکزی و انتشار پول جبران کردند. همچنین با توجه به اینکه نرخ بهره بین بانکی پایین بود، خلق پول برای سیستم بانکی هزینه‌ای نداشت و زمینه افزایش نقدینگی و پایه پولی را ایجاد کرد.  البته مشکل افزایش پایه پولی تنها به این موارد ختم نمی‌شود.  زمانی که سیستم خلق پول می‌کند از طریق عملیات وام‌گیری و اضافه برداشت از ذخایر بانک مرکزی بر اساس میزان نرخ بهره بین بانکی زمینه خلق پول و استقراض ایجاد می‌شود و تا زمانی که منافع این اقدام به هزینه‌های آن اولویت داشته باشد ادامه می‌یابد اما آنچه سبب شده در دولت جدید شتاب افزایش پایه پولی متوقف شود این است که دولت برای تأمین کسری بودجه از منابع دیگر همچون فروش دارایی‌های دولتی یا از طریق دریافت درآمد ناشی از فروش نفت و همچنین 60 هزار میلیارد تومان فروش دارایی‌های مالی استفاده کرده و شیوه‌هایی را که منجر به استقراض و در پی آن افزایش پایه پولی می‌شود به کار نبرده است.  البته باید به دولت سیزدهم هشدار داد چرا که عموماً دولت‌ها در سه ماهه پایان سال که تمامی راه‌های جبران کسری را پیموده‌اند به سراغ خلق پول می‌روند و دولت نیز باید مراقب مدیریت منابع در ماه‌های پایانی باشد.  همچنین فراتر از سیاستگذاری اقتصادی دولت‌ها یک مسأله فراگیر در نظام بانکی کشور وجود دارد و آن ناترازی سیستم بانکی است که به‌دلیل عدم شفافیت و کنترل بانک مرکزی بر دارایی‌های غیر واقعی رخ می‌دهد و زمینه افزایش اعداد و ارقام و خلق پول و پایه پولی را ایجاد می‌کند که لازم است برای آن چاره‌اندیشی شود.
همچنین در این دولت فرایند خلق پول و اضافه برداشت بانک‌ها از سیستم بانکی هزینه‌بردار است چرا که افزایش نرخ بهره بین بانکی افزایش یافته و خلق پول برای آنها توجیه اقتصادی ندارد و همین موضوع باعث شده دولت سیزدهم در زمینه کنترل رشد پایه پولی عملکرد خوبی داشته باشد.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
وزیر کار:یارانه ثروتمندان به تدریج حذف می‌شود (شهروند) اتمام حجت هسته‌ای تهران (جوان)فرصت‌هاي ترامپيزم (اعتماد) اخبار ویژه (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
سوآپ گاز دستاوردی استراتژیک برای ایران است ردیابی مکان‌های مصدومین روی نمایشگر اورژانس توقف چاپ پول بدون پشتوانه سندروم صفر - صفر قانون حمایت از معلولان به طور کامل اجرایی شود چرخ زندگی معلولان راحت نمی‌چرخد خاک جا مانده پشت دیوار مرزی سیستان ایران منسجم امریکا سردرگم تغییر فاز همکاری از سیاسی به اقتصادی 60 سال روسفیدی واریز ۵ هزار میلیارد تومان به حساب سازندگان مسکن ملی تقویت نظام انرژی کشور با قرارداد سه جانبه «سوآپ گاز» ضمانت عینی از توهم تا واقعیت سلام ایران