روزنامه جوان
1400/09/17
آسیب‌پذیری امروز یعنی بزهکاری فردا
اسناد و قوانيني وجود دارد كه بر اساس آن دولت‌ها موظف به حمايت از خانواده‌ها و كودكان آسيب‌پذير هستند. كودكان بسيار محروم اين پتانسيل را دارند كه در صورت حمايت نشدن، به سمت جرم و خلاف كشيده شوند. عمده‌ترين بزه در ميان كودكان، دزدي است. خانواده اكثر بزهكاران خردسال در زاغه‌ها يا اتاق‌هاي مخروبه و كثيف زندگي مي‌كنند و شرايط بسيار نامساعد و غيربهداشتي دارند. نبود تغذيه كافي و مناسب، نبود پوشاك كافي و... موجب ضعف، عصبانيت و خودخواهي كودكان در اين خانواده‌ها مي‌شود و آنها را به سوي تخلف و كلاهبرداري مي‌كشاند.با توجه به مفاهيم مختلفي كه در مورد بزهكاري در حوزه‌هاي مختلف وجود دارد در اين گفت‌وگو به تعريف بزه در رويكردهاي مختلف اعم از رويكرد حقوقي جرم، رويكرد جامعه‌شناسي، رويكرد جرم‌شناسي پرداخته مي‌شود. در خصوص بررسي نقش فقر در بزهكاري اطفال، مريم جعفري‌زاده، حقوقدان نظرات خود را در اين زمينه با «جوان» در ميان گذاشت. در قوانين موجود چه تعريفي از كودك و نوجوان وجود دارد؟
مطابق قانون مجازات اسلامي مصوب 1392 و برابر ماده 88 در خصوص سن اطفال و صغار كه به روايات شيعي تمسك جسته، سن اين دسته از افراد را 9 تا 15 سال در نظر گرفته است. همچنين در ماده 89 نيز از نوجوان نام برده كه سن اين دسته را نيز بين 15 تا 18 سال بيان نموده است كه بنا به نوع جرايم ارتكابي و سن اين گروه از جامعه و نزديكي به سن بلوغ نحوه برخورد و مجازات آنان متفاوت در نظر گرفته شده است.
به طور كلي به موجب قانون مجازات اسلامي جديد طفل به كسي گفته مي‌شود كه به سن 18سال تمام شمسي نرسيده باشد.
بيشترين جرائم كودكان در چه زمينه‌هايي است؟
جرائم عليه اموال و مالكيت ديگران، يكي از انواع بزهكاري اطفال شامل نمونه‌هايي مثل ورود به خانه كسي به قصد دزدي و بردن اموال منقول قيمتي يا دزدي اتومبيل است. كيف‌قاپي هم يكي از جرائم بسيار شايع كودكان است كه بيشتر با كمك بزرگسالان موتورسوار يا هم‌سن و سال‌هايي كه موتور دارند، انجام مي‌شود.
همچنين سرقت اتومبيل و وسایل يدكي هم از جمله خلاف‌هاي متداول در بين اطفال بزهكار است. در سال‌هاي اخير در كشور ما اين بزه به صورت قابل توجهي به‌ويژه در ميان جوانان رواج و افزايش يافته است. ربودن اموال داخل منازل افراد آشنا يا بيگانه يكي ديگر از جرائم مهم كودكان و نوجوانان است.
چه تعاريفي از فقر و تأثير آن بر بزهكاري اطفال وجود دارد؟
مفهوم فقر از نظر آكادميك در همه جا يكسان است اما در جوامع مختلف به صورت‌هاي متفاوت ديده مي‌شود و مفهوم نيازهاي اساسي بر حسب زمان و مكان متفاوت بوده و از حـداقل نيازهـا بـراي زنده ماندن تا متوسط سطح زندگي را در بر مي‌گيرد.
فقر باعث مي‌شود نيازهاي اشخاص برطرف نشده و موجب تحريك و ترغيب آنها به انجام جرائم مختلفي مي‌شوند. اين قضيه موجب شده حتي برخي از والدين به طور عمد كودكان خود را به سمت تكدي‌گري و حتي ارتكاب جرائم مختلف سوق دهند.
به طور كلي مي‌توان گفت اكثريت جرائم عليه اموال و اخلاق، ريشه در فقر و بيكاري دارند. به همين دليل، ايجاد آموزش‌هاي اوليه و امنيت شغلي از جمله وظايفي است كه در اسناد بين‌المللي حقوق بشر بر عهده دولت‌ها گذاشته شده است، زيرا تأمين نيازهاي اساسي زندگي، مستلزم كسب درآمد و داشتن شغلي مطمئن و درآمدزاست. كودكان بزرگ‌ترين قرباني بي‌توجهي دولت‌ها به حقوق اوليه خانواده هستند. كودكان آسيب‌پذيرترين عضو خانواده از لحاظ تأثير شرايط اقتصادي خانواده هستند كه وضعيت نامساعد اقتصادي خانواده بر بزهكاري آنها تأثير مستقيم دارد؛ بزهكاري‌اي كه مي‌تواند حتي يك سرقت بسيار كوچك از فروشگاه باشد.
پايين بودن رفاه و كيفيت زندگي يك خانواده از تمركز والدين بر وظيفه مهم خود يعني تربيت مناسب اطفال جلوگيري مي‌كند. در غير اين صورت كودكان به دليل بي‌توجهي والدين به نياز آنها و در نهايت با اشتغال به مشاغل سخت از اساسي‌ترين حقوق خود از جمله تفريح و سرگرمي و تحصيل محروم مي‌شوند.
حقوق بين‌الملل در اين زمينه چه تعاريفي ارائه داده است؟
در اين زمينه، اسناد بين‌المللي حقوق بشر با مدنظر قرار دادن اين موارد، دولت‌ها را مكلف به حمايت از خانواده كرده‌اند. در ماده 11 اعلاميه جهاني حقوق بشر آمده است: خانواده، ركن طبيعي و اساسي اجتماع است و حق دارد از حمايت جامعه و دولت بهره‌مند شود. از اين رو در ماده 11 ميثاق بين‌المللي حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مصوب 1011 سازمان ملل مقرر شده است كه كشورهاي طرف اين ميثاق حق هر كس را براي داشتن سطح زندگي مناسب براي خود و خانواده‌اش شامل خوراك، پوشاك و مسكن مناسب و همچنين بهبود مداوم شرايط زندگي به رسميت مي‌شناسند.
همچنين ماده 11 ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي مصوب 1011 سازمان ملل متحد، خانواده را ركن اساسي جامعه تلقي كرده و حمايت از آن را به دولت‌ها تكليف مي‌كند. در بندهاي متعددي از ماده 13 كنوانسيون حقوق كودك هم بر حق برخورداري كودك از استاندارد مناسب زندگي براي رشد جسمي، ذهني و اجتماعي تأكيد شده و بر لزوم ارائه كمك‌هاي مالي و حمايتي به خانواده‌هاي بي‌بضاعت توجه شده است. خالي از لطف نخواهد بود كه به موضوع فقر از ديدگاه اسلام نيز پرداخته شود؛ زيرا مسائل اقتصادي يكي از دغدغه‌هاي دين مبين اسلام است.
در اين خصوص رسول‌اكرم(ص) مي‌فرمايند:«كاد الفقر آن يكون كفررا.» چه بسا فقر به كفر منجر شود.
از اين حديث برداشت مي‌شود اگر انسان‌ها در شرايط سخت اقتصادي قرار گيرند و از استانداردهاي لازم براي يك زندگي قابل قبول برخوردار نباشند، زمينه ارتكاب گناه ، انحرافات و سرانجام ارتكاب جرائم به وجود مي‌آيد. همچنين، امام علي(ع) در حكمت 511 نهج‌البلاغه مي‌فرمايند:« الفقر هوالموت الاكبر»؛به اين معنا كه فقر همان مرگ بزرگ است. در واقع، شخصي كه فقير است و در شرايط سخت اقتصادي به سر مي‌برد، زندگي نمي‌كند و فقط زنده است، حتي بدتر از اين، با توجه به اين روايت شخص مرده است.
فقر علت اصلي ايجاد پديده كودكان كار است. كار كودكان در برخي اسناد و قوانين چطور بيان شده است؟
ماده یک كنوانسيون حقوق كودك مي‌گويد كه كودكان افراد زير 18 سال هستند و ماده 22 اين كنوانسيون تعيين كرده كه اولاً كشورهاي پذيرنده كنوانسيون، حقوق كودك را براي حمايت شدن در برابر استثمار مالي و انجام هر گونه كاري را كه زيانبار بوده يا توقفي در آموزش كودك ايجاد كند يا براي بهداشت جسمي، روحي، معنوي، اخلاقي يا پيشرفت اجتماعي كودك مضر باشد، به رسميت مي‌شناسد.
ثانياً اينكه كشورهاي پذيرنده كنوانسيون بايد اقدامات قانوني، اجرايي، اجتماعي و آموزشي را در راستاي تضمين اجراي اين ماده به عمل آورند. در اين راستا با توجه به مواد مربوطه در ساير اسناد بين‌المللي، كشورهاي طرف كنوانسيون تعيين حداقل سن يا حداقل سنين براي انجام كار، تعيين مقررات مناسب از نظر ساعات و شرايط كار و تعيين مجازات‌ها يا ضمانت اجرايي مناسب جهت تضمين اجراي مؤثر اين ماده را بايد مورد توجه قرار دهند.
نقش عوامل اجتماعي- فرهنگي در بزهكاري كودكان چيست؟
در اين رابطه مي‌توان از عواملي چون سنت‌ها، طلاق، اعتياد، تك والدي، بعد خانوار، مهاجرت، جنگ، ايدز و غيره را نام برد. آمارهاي منتشر شده در خصوص عوامل مؤثر در بروز پديده كودك خياباني نشان مي‌دهد كه30 درصد كودكان خياباني از گروه‌هاي مهاجر و 70 درصد بومي تهرانند، ولي طبق آمارهاي منتشر شده از سوي نيروي انتظامي نشان مي‌دهد كه 60 درصد از كودكان بزهكار خياباني، مهاجر و تنها 40 درصد از آنها ساكن تهران هستند.
تفاوتي معنادار ميان گروه كودكان بزهكار و ديگر گروه‌ها در شاخص مهاجر و بومي بودن به چشم مي‌خورد و اين نشان‌دهنده وجود بيشترين شمار كودكان خياباني بزهكار از گروه مهاجران است. وضعيت خانواده‌ها و كيفيت زندگي آنها به شكلي معنادار در بروز پديده كودك خياباني مؤثر است و بسياري از اين كودكان در خانواده‌هاي پرجمعيت زندگي مي‌كنند كه تعداد زيادي از فرزندان اين خانواده‌ها هم جزو اطفال محسوب مي‌شوند.
مهم‌ترين دگرگوني‌هاي عاطفي، شناختي و اجتماعي در سنين كودكي رخ مي‌دهد و رفتار نامناسب و بي‌توجهي والدين، اين كودكان را كه سرمايه‌هاي ملي و ارزشمند جامعه هستند، به بيراهه مي‌كشاند. گزارش جديد سازمان ملل متحد نشان مي‌دهد حدود 40 هزار كودك مهاجر در كشورهاي غرب آسيا در چهار سال منتهي به 2020 ميلادي كشته يا مفقود شده‌اند كه طبق اين آمار به طور ميانگين بدون در نظر گرفتن شمار بسياري كه به ثبت نمي‌رسد، روزانه دهها كودك مهاجر كشته يا مفقود مي‌شود.
عملكرد برنامه‌هاي توسعه در كاهش فقر كشور تا چه حد بوده است؟
خط‌مشي‌هاي كلي برنامه‌هاي توسعه‌اي همگـي حـاكي از تأكيد اين برنامه‌ها به عدالت اجتماعي و تـلاش در راسـتاي تحقـق آن اسـت. در پژوهشي در اين خصوص از داده‌هاي مربوط بـه خانوارهـاي شـهري و روسـتايي كـشور كـه توسـط مركز آمار ايران در سال‌هاي مختلف جمع‌آوري شده، استفاده شده است و جمعيـت كـشور بـه دو ناحيـه كلـي شهري و روستايي، بر اساس منطقه جغرافيايي -شامل استان‌هاي مختلف اما همگـن- تفكيـك شده است.
در مجموع ارائه خدمات زيربنايي در روستاها و شهرستان‌ها در مقايـسه بـا سـاير اهـداف پـيش‌بينـي شـده در زمينـه عمراني براي مناطق محروم، موفقيت‌آميزتر بوده است. مثلاً برنامه اول توسعه بعد از انقلاب با رويكرد خدمات‌رساني به روستاها و اصلاح بافت فيزيكي تدوين و اجرا شـد و در مرتبـه بعـد وجـوه توليـدي و اشتغال در بخش‌هاي كشاورزي و صنايع روستايي مورد توجه قرار گرفت. برنامه دوم توسعه بـه تـدريج مقولـه برنامه‌ريزي فضايي – مكاني استقرار فعاليـت‌ها و خـدمات را مـورد توجـه قـرار داد و بـر وجـوه كالبـدي نظيـر ساماندهي روستاها نيز تكيه داشت. در نهايت در برنامه سوم توسعه هماهنگ و مـوزون و يكپارچـه در فـضاهاي روستايي مورد نظر قرار گرفت. برنامه سـوم كامل‌تر از برنامه‌هاي اول و دوم بوده است. برنامه‌هاي پنجم و ششم هم از برنامه‌هاي قبلي كامل‌تر بود امـا هنـوز بسترسازي نهادي براي گسترش بازارها به روستا و يكپارچگي توسعه شهري و روستايي در برنامه‌ريزي و اجرا بسيار كمرنگ است.
همين برنامه ششم توسعه كه از بقيه كامل‌تر بوده و امسال به پايان مي‌رسد چه نقاط ضعفي در خصوص حقوق كودكان داشته است؟
شناسايي نكردن دقيق خانواده‌هاي آسيب‌پذير و در نتيجه حمايت نشدن از كودكان اين قشر كه مي‌تواند سر از كانون‌هاي اصلاح و تربيت درآورد از مهم‌ترين نقاط ضعف برنامه ششم توسعه است. توزيع نشدن متناسب منابع كه مي‌تواند ناشي از كمبود منابع مالي يا نبود يك شيوه مـشخص و عملي براي هدفمند كردن حمايت‌ها باشد، به كودكان مناطق محروم آسيب‌هاي زيادي زده است.
البته دفتر امور مناطق محروم كشور كه زير مجموعه دولت است يا ستاد اجرايي فرمان امام، اقدامات و فعاليت‌هايي جهت رسـيدگي بـه وضعيت مناطق محروم انجام داده‌اند كه شامل عمليات عمراني و زيربنايي، امور اشتغالزايي، امور نظارت و پيگيري مي‌شود اما هنوز جاي كار وجود دارد.
راهكارهاي حقوقي يا اجتماعي براي پيشگيري از بزهكاري كودكان چيست؟
تدوين قانون حمايت اقتصادي–اجتماعي از كودكان به منظور كاهش فقر، در اين زمينه مي‌تواند اثربخش باشد زيرا اساساً قانوني جامع در اين ارتباط وجود ندارد. تقويت امنيت شغلي بزرگسالان و تقويت بيمه‌هاي بيكاري با همكاري نهادهاي مرتبط به منظور پيشگيري از آسيب به خانواده‌ها و روانه‌سازي كودكان به كار هم مي‌تواند در اولويت قرار گيرد. اصلاح و تغيير قوانين كار با جهت‌گيري حمايت از اقشار فرودست و گسترش شمول قانون كار به تمامی كارگاه‌هاي كشور و كارگاه‌هاي خانوادگي ازجمله مواردي است كه مي‌تواند تأثير فراواني بر حمايت از كودكان داشته باشد. تقويت چتر حمايتي و ايمني رفاه اجتماعي و برنامه‌هايي معطوف به كاهش بيماري و تقويت دستمزد بزرگسالان و توانمندسازي خانواده‌ها هم مي‌تواند آنان را در برابر اين مسئله كه ناچار به كارگيري كودكان گردند، ايمن سازد.
مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد كه در صورت حمايت از درآمد خانواده‌ها مي‌توان از كار كودكان و متعاقب آن آسيب‌هايي نظير ورود به بزه پيشگيري كرد. اين حمايت مي‌تواند از طريق ارائه بسته‌هاي حمايتي مالي و غيرمالي فوري به منظور رفع نيازهاي اساسي و كاهش فقر آنان صورت پذيرد.
سایر اخبار این روزنامه
رونق روز دانشجو و دیدار‌های مسئولان با دانشجویان
برخی از داخل و خارج در نرخ ارز دستکاری می‌کنند
همه مردم حق دارند ابطال برخی مصوبات را از دستگاه قضا مطالبه کنند
خاتمی گفت فعالیت به همان شکل انتخابات ۹۸ ادامه یابد
رئیس سیا: شواهدی از تصمیم ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای نداریم
این بار آلودگی هوا مدارس را مجازی کرد!
خسارت کشاورزان اصفهانی در چارچوب قانون جبران میشود
اقتدار، از حرف تا عمل
آسیب‌پذیری امروز یعنی بزهکاری فردا
پایانی خوش با چاشنی قهرمانی
وقتی قهرمانان بازیچه می‌شوند
«خواجه جمالی» صندوقی برای رفع بیکاری در روستا
رفتار سیاسی و غیرورزشی امریکا در المپیک زمستانی!
شبکه ملی اطلاعات از نان شب واجب‌تر است
آیین «وصال ابراهیم» در پردیس مرکزی دانشگاه علامه برگزار شد
حمله به صف کاذب ارز
