آیا جای جوکر و شب‌های مافیا در پلتفرم‌های پخش آنلاین است؟
پولاد امین: انتشار برنامه‌هایی مانند «جوکر» و پیشتر هم «شب‌های مافیا» که پاسخی به یک نیاز دیرینه مخاطبان بود، با استقبال شگفت‌انگیزی از سوی مخاطبان مواجه شده است. برنامه‌هایی که اندک زمانی پس از اولین سری پخش بدل به موضوع اصلی صحبت‌های واقعی و مجازی مردم می‌شوند و زودتر از حد تصور نام‌شان را می‌توان به عنوان یک ترند قابل اتکا دید.
اما آیا این نوع برنامه‌ها را باید در پلتفرم‌های عرضه آنلاین محصولات تصویری دید؟ باید برای دیدن‌شان پول داد؟ آیا وظیفه ذاتی صداوسیما تولید چنین برنامه‌هایی نیست؟ اصلا آیا این نوع برنامه‌ها در همه جای دنیا به این شکل به دست مخاطب می‌رسند؟
برای رسیدن به پاسخ این سوالات با سعید رجبی‌فروتن، کارشناس قدیمی شبکه نمایش خانگی و از مدیران سابق وزارت ارشاد صحبت کرده‌ایم. رجبی فروتن که با سابقه فعالیت در سمت معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی شناخت خوبی از قواعد و مناسبات کار دارد، در گفت‌وگوی پیش‌رو درباره انتشار این قبیل کارهای مفرح در پلتفرم‌های آنلاین صحبت می‌کند. برنامه‌هایی که البته قاعدتا باید در تلویزیون امکان تولید و انتشار را به دست می‌آوردند، ولی به دلیل کوتاهی این رسانه در ایفای وظایف سرگرمی‌سازی خود این وظیفه بر دوش پلتفرم‌ها افتاده است.
شما برنامه‌های فان پلتفرم‌های عرضه آنلاین محصولات تصویری مانند «جوکر» و «شب‌های مافیا» را دیده‌اید؟
بله.
شما درباره کیفیت اجرا و مضمون و اصلا نوع اجرای این برنامه‌ها صحبتی دارید؟ منظورم البته به عنوان کارشناس شبکه نمایش خانگی است، نه یک مدیر دولتی…
من قسمت اول «جوکر» را که دیدم، آنقدر خندیدم -که به اطرافیانم هم گفتم- که مدت‌ها بود اینقدر از خود بی‌خود نشده بودم و اینطور نتوانسته بودم انرژی خودم را آزاد کنم. در حقیقت درباره «جوکر» به جرات و تاکید می‌گویم که این برنامه خیلی به من چسبید، بنابراین با اشتیاق قسمت دومش را هم دیدم.
«شب‌های مافیا» چه؟
«شب‌های مافیا» هم اگر بدانید جزو برنامه‌های دورانی است که ما خودمان مجوز می‌دادیم و سعی می‌کردیم از این تیپ کارها حمایت کنیم تا انتشارشان استمرار داشته باشد و مردم لحظات خوب و خوشی داشته باشند. خصوصا در این یکی دو ساله که مردم خانه‌نشین بودند و کرونا عملا همه را زمینگیر کرده بود.
به نظر شما به عنوان کارشناسی که پلتفرم‌های جهانی و زمینه فعالیت آنها را دنبال می‌کند، آیا انتشار این قبیل کارها در پلتفرم‌های عرضه آنلاین محصولات تصویری در سطح جهانی رویکرد رایجی است؟
-به هر حال این نوع برنامه‌ها سابقه‌ای پشت‌سرشان دارند، مثلا اگر تیتراژ اولیه همین جوکر را ببینید، به صراحت می‌گوید که این برنامه کپی یا برگرفته از برنامه مشتبهی است که در کشورهای مختلف ساخته و منتشر می‌شود. دقیقا مثل «شام ایرانی»، حتی بیشتر این تاک‌شوهایی که در یکی دو سال اخیر منتشر شده‌اند، برگرفته از تجربیات چندین ساله رسانه‌های آن‌ور آبی بوده‌اند.
یعنی در پلتفرم‌های جهانی تولید و توزیع شده‌اند؟!
خب، طبیعتا هر برنامه‌ای ریشه متفاوتی از دیگر برنامه‌ها دارد و بر اساس نسخه‌ای که می‌تواند در جاهای متفاوتی منتشر شده باشد، ساخته شده است.
بگذارید این‌گونه بپرسم: آیا در سطح دنیا هم رایج است که مخاطب را بابت تماشای چنین برنامه‌هایی که جایشان با هر متر و معیاری در تلویزیون است، مجبور به پرداخت حق اشتراک کنند؟
خب، این یک پاسخ مشخص دارد. تلویزیون ما نقش سرگرم‌کننده خودش را از دست داده است و حداقل اینکه این وظیفه را از نظر سلیقه و پسند مخاطب آنطور که باید و شاید ایفا نمی‌کند. به عبارت بهتر چون تلویزیون به علایق و سلایق تمام مخاطبان توجهی ندارد، بخشی از تماشاگران تلویزیون ناچارند نیازهای سرگرمی خود را از شبکه‌های ماهواره‌ای تامین کنند و آن بخشی هم که نمی‌خواهند در خانه‌شان ماهواره داشته باشند، این نیاز را از طریق پلتفرم‌های عرضه آنلاین این نوع محصولات تامین می‌کنند که سعی دارند نسخه‌های متناسب با عرف و فرهنگ خودمان را تولید کنند.
یعنی برنامه‌هایی را که مردم کشورهای مختلف از طریق تلویزیون می‌بینند، مردم ما مجبورند با پرداخت حق اشتراک پلتفرم‌های آنلاین تماشا کنند؟
به هر حال آنجا آزادی عمل بیشتر است، دست سازندگان و تولیدکنندگان آثار در طرح بسیاری از مسائل بازتر است و راحت‌تر می‌توانند این قبیل آثار را تولید کنند. اینجا اما برنامه‌سازان ناچارند یک کپی نصف‌ونیمه‌ای براساس اقتضائات فرهنگی خودمان تولید کنند و کار را به دست مخاطب برسانند. در حقیقت باید این پاسخ را به این شکل بدهم که چون تلویزیون وظایف خودش را انجام نمی‌دهد، پلتفرم‌ها وظیفه انتشار این قبیل برنامه‌ها را بر عهده می‌گیرند.
در این زمینه در زمان مسئولیت‌تان در ارشاد باید شکایات زیادی گرفته باشید. درست است؟
اصلا نیازی به داشتن یا نداشتن مسئولیت ندارد. فکر می‌کنم خواهر خود من بود که وقتی بعد از تماشای یکی از این برنامه‌های مفرح متوجه شد که تلویزیون این برنامه‌ها را پخش نمی‌کند و تنها می‌توان آن را از طریق پلتفرم مثلا فیلیمو دید. خیلی ناراحت و البته متعجب شد که چرا نباید میلیون‌ها نفر از مردمی که قدرت یا اصلا میل خرید اشتراک پلتفرم‌ها را ندارند و البته ماهواره هم ندارند تا تکرار غیرمجاز این برنامه‌ها را از طریق یکسری شبکه خاص ببینند، بتوانند این برنامه‌های شاد و مفرح را به آسانی از طریق تلویزیون‌شان ببینند؟! آن روز خواهرم بابت این موضوع آنقدر ابراز تاسف کرد که تاکنون یادم مانده. اما گذشته از این، باید در پاسخ شما بگویم که حرف شما صددرصد درست است و ما باید این قبیل کارها و مشابه‌شان را از طریق تلویزیون ببینیم.
آقای رجبی فروتن عزیز؛ با این اوصاف نمی‌توان گفت که پلتفرم‌ها به نوعی وظایف تلویزیون‌های خصوصی را نیز بر عهده گرفته‌اند؟
فارغ از اینکه طبق قانون وجود تلویزیون خصوصی ممنوع است، اما از نظر وظایف ذاتی تا حدی چنین برداشتی هم می‌توان از این موضوع داشت. به خصوص که در سال‌های اخیر با تغییراتی که در زمینه فن‌آوری صورت گرفته، تعریف تلویزیون به شکل رایج، متعارف و کلاسیک خودش دستخوش تغییر شده است.
از نظر وظایف ذاتی تلویزیون یا تفاوتی که در جنس مخاطبان ایجاد شده است؟
به هر حال این روزها مخاطبان به خاطر درگیری‌ها و اشتغالاتی که دارند، دوست دارند خودشان زمان مناسب را برای تماشای برنامه‌های دلخواه‌شان تعیین کنند.
یعنی مخاطبان تلویزیونی شبیه پلتفرم‌ها را ترجیح می‌دهند؟
اصلا فلسفه پیدایش پلتفرم‌ها بر این اساس بوده. تلویزیون از قبل کنداکتور خود را می‌بندد و از مخاطبان می‌خواهد که خودشان را با برنامه‌های از پیش تعیین‌شده تلویزیون هماهنگ کنند. در پلتفرم‌ها اما قواعد دیگری حاکم است و در واقع اختیار عمل همه‌چیز در دست کاربران و مخاطبان است: اینکه چه برنامه‌ای را در چه زمانی تماشا کنند، کجا تماشای برنامه را قطع کنند و چه زمانی دوباره سراغ آن برگردند یا اصلا برنگردند.
حالا در نگاه به مورد خاص خودمان که ساخته شدن و انتشار برنامه‌هایی مانند «جوکر» و «مافیا» از طریق پلتفرم‌های عرضه آنلاین است، به نظر شما آیا کوتاهی تلویزیون در ایفای وظایفش دخیل بوده یا پیشرفت‌های فن‌آوری که مخاطب را تبدیل به یک قادر مطلق کرده است؟!
هر دو. اما اصلی‌ترین دلیل را می‌توان پاسخ به نیاز مخاطب نامید. مخاطبی که دوست دارد اوقات فراغت خودش را پر کند، اما رسانه ملی و صداوسیمای کشور این وظیفه را انجام نمی‌دهد و ناگزیر در فضای رقابتی رسانه‌های دیگر می‌آیند و این نیاز را پاسخ می‌دهند.
در ضعف‌های صداوسیما که تردیدی نیست. اما آیا به نظر شما خود پلتفرم‌های موجود در فضای رسانه‌ای ایران چه؟ آیا این پلتفرم‌ها توانسته‌اند نیازهای مخاطبان را پاسخ دهند؟
باید پلتفرم‌های داخلی را بر اساس این واقعیت مورد ارزیابی و داوری قرار داد که بیشتر سرمایه‌گذارند. یعنی در طول روز و هفته چشم دوخته‌اند به اینکه طرحی از سوی نویسنده‌ای یا تهیه‌کننده‌ای ارایه شود که آنها جذاب تشخیص دهند و دنبال کار را بگیرند.
به نظرتان این تلاش‌ها مستمر خواهد بود یا اینکه مانند موج‌های کوتاهی که تاکنون دیده‌ایم، این نوع برنامه‌سازی نیز تا چندی دیگر از بین خواهد رفت؟
به هر حال این تلاش‌ها در حال انجام است و در حال حاضر هم چندین برنامه در حال طراحی و ساخت هستند که در آینده از آنها رونمایی خواهد شد. در کل به نظر می‌رسد در این زمینه شاهد حرکت مستمری هستیم و البته در آینده نیز این استمرار را شاهد خواهیم بود. چون بر اساس تنگناها و کمبودهایی که بر فضای تلویزیون ما حاکم است، مردمی که دوست ندارند گیرنده ماهواره‌ای داشته باشند، ترجیح می‌دهند نیازهایشان را از طریق این پلتفرم‌ها برآورده سازند و این یعنی تا زمانی که تلویزیون تصمیم به تغییر نداشته باشد، این فضا ادامه خواهد داشت.
جناب فروتن؛ این سوال آخر با اینکه شاید بی‌ربط به بحث باشد، اما برای بسیاری سوال‌برانگیز بوده است. چند روز پیش ساترا برای تاکید بر لزوم کنترل کامل فضای مجازی آماری ارایه داد که حکایت از کاربران 9 میلیون نفری سامانه نتفلیکس در ایران می‌کرد. با توجه به کاربران یکی دو میلیون نفری فیلیمو و نماوا و همچنین با توجه به دشواری‌های خرید اشتراک سامانه‌های خارجی، شما چنین آمارهایی را منطقی می‌دانید؟!
تنها چیزی که در این زمینه می‌توانم بگویم این است که آن شخصی که چنین آماری ارایه کرده، باید منبع و مقصد خودش را اعلام کند. به هر حال آمارهای بی‌منبع هیچ‌گاه قابل استناد نبوده و نخواهد بود.
بگذارید این‌گونه بپرسم. من ایرانی اگر همین الان بخواهم اشتراک نتفلیکس را داشته باشم، به راحتی قادر به این کار خواهم بود؟
تصورم بر این است که تنها ایرانی‌های دوملیتی به‌خاطر مسترکارت‌هایی که در اختیار دارند، از داخل کشور ایران بتوانند اشتراک نتفلیکس یا سایر سامانه‌ها را خریداری کنند. برای بقیه اما، نمی‌دانم!
