روزنامه وطن امروز
1400/09/18
اجلاس دموکراسی آمریکایی و تقسیم‌بندی جنگ سردی دنیا
فرزانه دانایی: اجلاس دموکراسی دولت بایدن امروز به صورت اینترنتی در واشنگتن برگزار خواهد شد. برگزاری یک اجلاس مرتبط با دموکراسی در آمریکا و تلاش برای گسترش دموکراسی در سراسر جهان و تعیین ارزش‌ها و پایه‌های اصلی دموکراسی در کشورهای مختلف، یکی از اهداف اصلی بایدن بود که در رقابت‌های انتخاباتی آمریکا در سال 2020 به آن پرداخت. با این حال اجلاس دموکراسی در شرایطی در آمریکا برگزار میشود که نه‌تنها برگزاری این اجلاس توسط ایالاتمتحده، بلکه حتی چگونگی برگزاری آن و میهمانانی که برای حضور در این اجلاس دعوت شده‌اند نیز محل بحث و چالش و درگیری بوده است. کاخ سفید از تعدادی از رهبران و رؤسای‌جمهور کشورهای دنیا برای حضور در این اجلاس دعوت کرده و چنین برای دنیا ادراک‌سازی شده است که کشورهایی که به این اجلاس دعوت نشده‌اند، دارای دموکراسی نبوده و دولت آمریکا و دنیا آنها را به عنوان یک دموکراسی نمی‌پذیرند. البته دولت بایدن در این باره بارها اعلام کرده است لیست مدعوین به معنای این نیست که همه آنها به صورت کامل دموکراسی و ارزش‌های آن را رعایت می‌کنند اما رسانه‌ها بر این باورند دولت آمریکا خط مرزی پررنگی را بین کشورهای جهان در خصوص کشورهای دارای دموکراسی و کشورهای دیکتاتوری یا رژیم‌های تمامیت‌خواه ترسیم کرده است و سعی دارد دنیا را به ۲ بخش تقسیم کند. همان‌طور که دعوت نشدن تعدادی از رهبران کشورهای جهان به محل تردید درباره ثمربخش بودن این اجلاس یا دارای اهمیت بودن آن تبدیل شده است، دعوت از تعدادی از کشورهای دیگر نیز که از متحدان آمریکا بوده و در عین حال به صورت کامل دموکراسی محسوب نمی‌شوند، باعث ایجاد تردیدهایی درباره اهداف اصلی برگزاری این اجلاس شده است. برگزاری اجلاس دموکراسی در آمریکا یکی از برنامه‌های اولیه بایدن برای بحث نجات سیاست خارجی آمریکا بعد از دوران ترامپ بود. او در مقاله‌ای با عنوان «چرا آمریکا دوباره باید رهبری کند؛ نجات سیاست خارجی آمریکا بعد از ترامپ» صراحتا از برگزاری این اجلاس نام برده و می‌گوید می‌خواهد گام‌های فوری را جهت بازآفرینی دموکراسی در آمریکا و حفاظت از آینده اقتصاد این کشور برداشته و دوباره آمریکا را به جایی برساند که رهبری دنیا را بر عهده بگیرد. برای برگزاری این اجلاس از 101 کشور دنیا دعوت شده است. به غیر از تمام کشورهای اروپایی به استثنای مجارستان، کشورهای دیگری که حضورشان در این اجلاس محل بحث زیادی بوده است، کشورهایی نظیر پاکستان، برزیل، فیلیپین، ترکیه و مصر بودند. یکی از نکات جالب در این زمینه اینکه دولت بایدن به غیر از مجارستان از تمام کشورهای دیگر اروپایی برای حضور در این اجلاس دعوت کرده است. رسانه‌های آمریکایی از جمله واشنگتن‌پست در این زمینه گفته‌اند احتمالا دلیل اصلی دعوت نکردن از مجارستان این بوده است که رئیس‌جمهور این کشور رابطه بسیار خوبی با ترامپ داشته و از جنبش «آمریکا را دوباره باعظمت سازیم» بشدت دفاع می‌کرد؛ به همین دلیل بایدن تلاش کرده است ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان در این اجلاس شرکت نکند. مجارستان در عین حال از اورسولافون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا خواسته است در اعتراض به اینکه مجارستان جایی در این اجلاس ندارد و تمام کشورهای اروپایی به واشنگتن دعوت شده‌اند، در این اجلاس سخنرانی نداشته باشد اما او اعلام کرده است با وجود تمام تنش‌ها در این اجلاس سخنرانی می‌کند. سفارت مجارستان در واشنگتن تصمیم دولت بایدن را در همین راستا «بی‌احترامی» به مردم این کشور خوانده است. تعدادی از متخصصان حوزه روابط بین‌الملل و بنیادهای مرتبط با آزادی بیان و دموکراسی در دنیا اعلام کردند اقدام بایدن در واقع جدا ساختن دنیا و تمایز قائل شدن میان کشورهای متحد آمریکا و رقیب آمریکاست. در تاریخ آمریکا البته رؤسای‌جمهور زیادی بوده‌اند که قصد داشتند دنیا را به ۲ بخش خوب و بد تقسیم کنند. می‌توان به صراحت بیان کرد بایدن نخستین رئیس‌جمهوری نبوده است که سعی داشته با توسل به ارزش‌های دموکراسی در جهان، کشورها را به بازیگران خوب و بد تقسیم کند. رونالد ریگان نیز نظریه تقسیم‌بندی دنیا را در سر داشته است و به همین دلیل به بلوک اتحاد جماهیر شوروی لقب «امپراتوری شیطان» داده بود. جورج بوش نیز کشورهای «محور شرارت» را عنوان کرده بود و سعی داشت این کشورها را از کل دنیا متمایز بداند. ۲ کشور مهم دیگری که از این اجلاس بیرون مانده‌اند روسیه و چین هستند. دولت بایدن در همین راستا روز سه‌شنبه گذشته طرح تحریم دیپلماتیک المپیک زمستانی چین را اعلام کرد و گفت در واکنش به به‌اصطلاح اقدامات ضد حقوق بشری چین این تحریم را انجام می‌دهد و آمریکا در المپیک زمستانی پکن حضور دیپلماتیک نخواهد داشت. تحریم دیپلماتیک المپیک زمستانی چین نخستین گام بایدن برای فضاسازی جهت تبلیغ اجلاس بین‌المللی دموکراسی‌اش بود و در گام بعدی روسیه و چین را نیز از حضور در این اجلاس منع کرد. مسؤولان چینی دولت بایدن را به داشتن ذهنیت جنگ سرد متهم و اعلام کردند برگزاری این اجلاس باعث تقابل ایدئولوژیک در جهان و ایجاد خط‌کشی‌های جدید در جهت متمایز کردن کشورها از یکدیگر و جدا کردن آنها میشود. دعوت نکردن از چین برای این اجلاس و در عین حال دعوت رسمی از تایوان پیام دیگری را نیز به چین منتقل می‌کند. فضای موجود در حوزه کشورهای شرق آسیا این‌گونه است که بسیاری از این کشورها به دلیل اینکه ممکن است احساس کنند رابطه‌شان با چین در معرض خطر قرار می‌گیرد، در سطوح پایین‌تری در این اجلاس شرکت خواهند کرد، کشورهایی نظیر کره‌جنوبی، مالزی و اندونزی از جمله کشورهایی هستند که به احتمال زیاد حضور پررنگ در این اجلاس نخواهند داشت. نکته جالب در این باره این است که بسیاری از تحلیلگران و حتی مشاوران دولت بایدن بر این عقیده‌اند برگزاری کنفرانس‌های اینچنینی نمی‌تواند کمکی به روند گسترش دموکراسی در جهان کند و تنها به ایجاد تنش بین آمریکا و رقبای جهانی‌اش می‌پردازد. دولت بایدن ظاهرا به این توصیه‌ها عمل نمی‌کند، زیرا همزمان با برگزاری این اجلاس تلاش دارد با استفاده از ابزار همیشگی خود در حوزه سیاست خارجی، یعنی تحریم، افتتاحیه این نشست را با اعلام تحریم‌های جدید علیه کشورهایی آغاز کند که به زعم آمریکا دموکراسی به حساب نمی‌آیند. مقامات دولت بایدن با این حال معتقدند برخی مسائل در داخل آمریکا نیز می‌تواند بر تاثیرگذار بودن این اجلاس سایه بیفکند. یکی از این مسائل درگیر بودن مردم و کنگره آمریکا با مساله شائبه تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2020 است. بایدن در شرایطی کاخ سفید را از ترامپ تحویل گرفت که خیابان‌های آمریکا مملو از معترضان و همچنین نیروهای امنیتی بود. انتخابات پرشائبه ریاست‌جمهوری گذشته ایالاتمتحده، دموکراسی آمریکایی را عملا زیر سوال برد. وجه تمایز و مساله نمادین این ماجرا، داستان حمله معترضان به نتایج انتخابات به ساختمان کنگره به‌عنوان نماد دموکراسی آمریکایی بود. حادثه ۶ ژانویه بخوبی نشان داد آمریکا بشدت از شاخص‌های اصلی دموکراسی فاصله گرفته است. در طول چند هفته گذشته نیز بسیاری از رسانه‌ها به این مساله پرداخته و عنوان کردند از نظر افکار عمومی آمریکا، این کشور دیگر یک دموکراسی کامل نیست و فاصله زیادی با آن دارد. گزارش جدیدی که درباره درجه‌بندی دموکراسی‌ها در جهان منتشرشده نیز نشان می‌دهد با وجود اینکه آمریکا هیچ‌گاه یک دموکراسی کامل - به معنای اثرگذاری رأی مردم در ساختارها و تصمیم‌گیری‌های سیاسی- نبوده است، باز هم از جایگاه قبلی خود فاصله گرفته و دچار افول در بحث دموکراسی شده است. خانه آزادی به عنوان سازمانی که گزارش آزادی و دموکراسی در کشورهای مختلف را منتشر می‌کند، سال 2021 اعلام کرد آمریکا نسبت به دهه گذشته میلادی با کاهش رتبه در بحث دموکراسی مواجه بوده است و از نمره ۹۴ به ۸۳ سقوط کرده است. این سازمان غیردولتی اعلام کرده است دلیل این مساله انتخابات سال 2020 و تردیدهایی است که درباره سلامت این انتخابات وجود دارد. همچنین حمله به ساختمان کنگره، دموکراسی آمریکایی را از چشم بسیاری از متحدان آمریکا انداخت. برگزاری چنین اجلاسی ـ همان‌طور که بارها توسط اندیشمندان حوزه سیاسی و روابط بین‌الملل گفته شده است ـ باعث ایجاد تنش در کل دنیا شده و در عین حال برگزاری این اجلاس که کاملا روی مفهومی ایدئولوژیک بنا شده و رویکرد در قبال آن نیز ایدئولوژیک است، می‌تواند کشورهای دنیا را به تنش با یکدیگر وادارد. در شرایط فعلی این هراس در بین تحلیلگران آمریکایی وجود دارد که آمریکا نتواند اعتبار و قابل اطمینان بودن خود درباره تلاش‌ها برای گسترش دموکراسی را به نمایش بگذارد و نشان دهد اعتبار خوبی برای رهبری دموکراسی در جهان ندارد، زیرا هم‌اینک نیز حوادث ۶ ژانویه و همچنین تلاش جمهوری‌خواهان برای زیر سوال بردن سیستم دموکراسی در آمریکا خود مساله‌ای است که سیاستمداران آمریکایی باید به آن پاسخ دهند. در دولت بایدن کسانی هستند که از این مساله نگرانی دارند که برگزاری این اجلاس در واقع به نوعی زخم زدن به خود در عرصه دموکراسی باشد.