روزنامه خراسان
1396/04/01
خشونت؛ از فضای مجازی تا سطح جامعه
فیلم ها و تصاویر قتل، تصادف، درگیری خیابانی، فحاشی و... هر روزه در فضای مجازی منتشر و بین افراد دست به دست می شود. فیلم ها و عکس هایی که بیشتر مستند است و از اتفاقات ناگوار پیرامونمان خبر می دهد. حتی در گروه های دوستانه «تلگرام»، «وایبر» و... نیز مدام صحبت از فلان کلیپ آزار دهنده ای است که به تازگی در فضای مجازی پخش شده، در صفحه «فیس بوک»، «اینستاگرام» و... این گونه تصاویر و کلیپ های خشن تأیید( لایک) و پیام( کامنت) های زیادی را به خود اختصاص داده اند، در «یوتیوب»،«آپارات» و... فیلم های خشونت بار بازدید کننده های زیادی دارند، در گوشه ای دیگر از دنیای بزرگ و بی انتهای مجازی نیز پیام های خشونت آمیز از قبیل ناسزا، توهین، تخریب، تحقیر و... هر روز و هر ساعت در حال منتشر شدن است.آمار چه می گوید؟
اگرچه آمار روشن و دقیقی از خشونت در فضای مجازی در دسترس نیست اما آمار نگران کننده ای از حضور ایرانی ها در دنیای مجازی وجود دارد لذا به نظر می رسد استفاده بیشتر از شبکه ها و فضاهای مجازی با افزایش تولید و انتشار خشونت مجازی مرتبط است.روزنامه شرق در مرداد 1395 در این باره نوشت: بنا به گفته رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد ، کاربران اینترنت حدود 5 تا ۹ ساعت از وقت خود را در این شبکه ها می‌گذرانند و آمارهای غیررسمی از ضریب نفوذ ۸۰ درصدی اینترنت در کشور حکایت دارد، این در حالی است که متوسط استفاده از اینترنت در دنیا ۴۶ درصد است. مرتضی موسویان که سال گذشته با روزنامه شرف گفت و گو کرده، همچنین افزوده است : ۵۳ درصد مردم ایران حداقل عضو یک شبکه اجتماعی هستند و ۷۲ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال در این شبکه‌های اجتماعی عضویت دارند.خبرگزاری مهر نیز در شهریور 1395 نوشت: دبیر شورای عالی فضای مجازی از وجود ۱۰۰ هزار کانال ایرانی وتلگرامی در کشور خبر داده است. ابوالحسن فیروزآبادی همچنین گفته در طول یک شبانه روز بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار مطلب در فضای کانال تلگرام تولید می شود، به طور متوسط هر مطلب حدود ۵۰۰ هزار بار در روز دیده می شود و برخی از کانال ها بیش از یک میلیون عضو دارند. وی در ادامه مدعی شده است که ایرانی‌ها چندین میلیون فالوئر در صفحه اینستاگرام دارند و بسیاری از این صفحه ها ظرف ۲۴ ساعت بیش از 2 تا 3هزار کامنت به خود اختصاص می دهند.این در حالی است که این خبرگزاری، در دی ماه همان سال اعلام می کند: برمبنای آخرین بررسی های نظام پایش شاخص های ارتباطات کشور، ۶۵ درصد کاربران اینترنت در ایران عضو شبکه های اجتماعی و ۵۹ درصد کاربران نیز در اینترنت به دنبال تفریح و سرگرمی اند. در این گزارش همچنین آمده است: طبق این برآوردها مشخص شده که وضعیت حضور کاربران اینترنت در شبکه های اجتماعی از سال 92 که 20 درصد بوده در پایان سال 94 به 65 درصد افزایش یافته است.دبیر شورای عالی فضای مجازی، ابوالحسن فیروزآبادی نیز در گفت وگو با مهر در آذر همان سال از عضویت ۲۴ میلیونی کاربران ایرانی در تلگرام خبر می دهد و می افزاید: واتس اپ ۱۴ میلیون و اینستاگرام ۱۲ تا ۱۴ میلیون عضو ایرانی دارد.
خشونت مجازی
اما این خشونت مجازی چه معنایی دارد و چه ابعادی را در برمی گیرد؟
یک کارشناس مسائل رسانه در پاسخ به این پرسش می‌گوید: بر خلاف گذشته که رسانه ها صرفاً در بستر نوشتاری بودند، امروزه در قالب های مختلف گسترش یافته و حتی به رختخواب ما نیز نفوذ کرده اند!
یاسر سلیمانی می افزاید: ما قبل از خواب و موقع بیدار شدن به چک کردن گوشی خود می پردازیم و فرزندانمان نیز تقریباً همین گونه رفتار می کنند. آن ها در حین بازی ها یا دیدن ویدئو خوابشان می برد لذا نفوذ رسانه ها تا این سطح به زندگی ما به یقین مزایا و معایبی را با خود به همراه خواهد داشت.وی با ذکر این که خشونت الزاماً به بستر و سخت افزار خاصی محدود نمی شود؛ ادامه می دهد: با نفوذ فضای مجازی در بین اقشار مختلف مردم، نمودهای خشونت به وضوح در فضای مجازی نیز خود نمایی می کند امّا خشونت در این فضاها شکلی متفاوت از فضای واقعی دارد، اول این که مجازی است به این معنی که شخص می تواند هویت خود را پنهان کند و با شخصیتی ساختگی اشخاص را مورد اذیت و آزار قرار دهد.این پژوهشگر مسائل رسانه عنوان می کند: روش های آن بسیار متنوع است از فحاشی، توهین، نشر اکاذیب و شبهات گرفته تا خشونت به واسطه ورود به حریم شخصی و سوء استفاده از اعتماد مردمی که نسبت به برخی مسائل ناآگاه هستند.بنابراین شاید در ظاهر تفکیک انواع خشونت به صورت واقعی و در فضای مجازی با هم متفاوت باشد اما تاثیرهر دوی آن ها یکی بوده و حتی می توان گفت بستر فضای مجازی به علت گستردگی بیشتر، آسیب های جدی تری را متوجه مخاطبان می کند.الهه رضوی درباره انواع خشونت در فضای مجازی به خراسان می گوید: خشونت های فیزیکی شامل تصاویر و فیلم هایی ازتصادفات، دعوا و نزاع های خونین، قتل و... است و خشونت های کلامی شامل توهین، ناسزا گویی، تحقیر افراد، مسخره کردن، نقد شخصیت های هنری، سیاسی و اجتماعی، خشونت های جنسی،جوک های قومیتی، ملیتی و جنسیتی است.از دیدگاه آسیب شناسی و رفتار شناسی، خشونت به عنوان یک فرآیند رفتاری و در واکنش به رفتارهای مقابل اتفاق می افتد.مجید ابهری، در این باره می گوید: از دیدگاه رفتار شناسی انواع خشونت در شکل های فیزیکی( درگیری و زد و خورد و...)، کلامی( برخورد لفظی، هتاکی، استفاده از الفاظ غیر اخلاقی و...) و تصویری( نمایش فیلم یا عکس های خشن و دارای صحنه های خشونت آمیز و...) طبقه بندی می شود.و اما یک جامعه شناس از منظری متفاوت به مسئله نگاه می کند. وی درباره انواع خشونت مجازی به خراسان، عنوان می کند: به طور کلی خشونت مجازی دو معنی دارد یکی نمایش خشونت و دیگری اعمال خشونت از طریق رسانه؛ که در نوع اول مخاطب خاصی وجود ندارد، فرد مختارانه آن را دریافت می کند، از دریافت آن لذت می برد و صرفا مصرف کننده خشونت بوده و قربانی به حساب نمی آید مانند پخش تصاویر، فیلم ها و کلیپ های خشن.حامد بخشی در ادامه می افزاید: در نوع دوم که کمتر مورد بحث قرار گرفته، فرد در پذیرش خشونت دریافت شده مختار نیست( قربانی خشونت به حساب می آید)، از دریافت آن لذت نمی برد بلکه آزار می بیند و مخاطب این نوع خاص است مانند انواع خشونت های کلامی.مدیرگروه جامعه شناسی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی، اظهار می کند: نمایش خشونت نیز دو نوع است یک نوع بازنمایی خشونتی که مابه ازایی در دنیای واقعی ندارد به عبارت دیگر، این خشونت صرفا به صورت نمایشی تولید شده و مخاطب نیز این را می فهمد و دوم، دسته ای که به نمایش مستند خشونت وام گرفته از دنیای واقعی می پردازند.وی همچنین با اشاره به مزاحمت های خیابانی که در فضای واقعی اتفاق می افتد و جنبه ای از خشونت به حساب می آید؛ اضافه می کند: این نوع خشونت ها در دنیای مجازی نیز می تواند بروز یابد و افراد با هویت مشخص یا نامشخص دست به اعمال خشونت علیه قربانیان آن می زنند مانند انواع فحش، ناسزا، تحقیر، تهدید، توهین و...
کودکان و خشونت های مجازی
« با کشتن هر چه بیشتر دشمن شما امتیاز بالاتری می‌گیرید! بکشش! آتش، آتش! نابودش کن! و...» (زد و خورد و ترور آدم ها و دستور به انجام اعمال خشونت بار در بازی های رایانه ای)، «دست تقدیر بازم در حال گشتن برای یه قربانی دیگه اس و انگشتش روی تو می ایسته، با یه مشت مجبورت می کنه زانو بزنی و حالا تو چی کار می‌خوای بکنی؟ و داری هر شب نابود شدن دنیا رو تماشا می کنی! ...» (متن ترجمه شده یکی از اشعار گروه متالیکا) و...
همواره بازی های خشونت آمیز و موسیقی های غیرمجاز در فضای مجازی در دسترس کودکان و نوجوانان قرار دارد و بخش مهمی از آسیب های خشونت مجازی مربوط به این قشر از افراد است.کارشناس مسائل رسانه در این باره می گوید: خشونت یک پیامد عصبی است و باید کودکان و نوجوانان مهارت کنترل آن را فرا بگیرند، امّا متاسفانه با ظهور رسانه های جدید، خشونت یک امر کاملاً طبیعی، لازم و گاهی حتی به عنوان تنها راهکار معرفی می شود.سلیمانی اضافه می کند: کودکان مدام واژه های «بُکُش!» «کشته شد!»، «شلیک کن!» و ... را در بازی های رایانه ای می شنوند، در کنار آن، ویدئوها و تصاویر خشن منتشر شده در فضای مجازی نیز وجود دارد؛ تصاویری که در عصر کنونی با وجود گروه های تروریستی مختلف کم هم نیستند! لذا آن ها جز خشونت و اعمال زور و قدرت راهکار دیگری برای حل مسائل خود در ذهن تجسم نخواهند کرد.اما روان شناسی، خشونت علیه کودکان و نوجوانان را نوعی دیگر از خشونت در فضای مجازی می داند و اعتقاد دارد میان این خشونت و پرخاشگری رفتاری، رابطه ای مستقیم است که می تواند به نوعی الگوی رفتاری برای کودک و نوجوان تبدیل شود.الهه رضوی در ادامه می افزاید: کودکان گاهی به دور از چشم والدین خود وارد دنیای «تلگرام» ، «اینستاگرام»، «فیس بوک» و... می شوند که ناخودآگاه از این خطرات متاثر خواهند شد.رضوی خاطر نشان می کند: در اغلب فضاهای مجازی گروه های دوستانه ای شکل می گیرد که از جمع های یکسان تشکیل شده و در آن‌جا به علت وجود افرادی که مشابهت هایی با یکدیگر دارند، خشونت می تواند راحت تر منتقل شود و تاثیر گذار تر باشد. ( تاثیر گروه همسالان).
وی بیان می کند: اگر کودک یا نوجوانی به رفتارهای پرخاشگرانه گرایش داشته یا در محیط خشونت آمیزی رشد یافته باشد، خودش می تواند به عنوان مولد خشونت در آن فضا ها حضور پر رنگ تری از سایرین داشته باشد.رضوی اشاره می کند: هیجان های سرکوب شده دوران بلوغ در فضا های مجازی، منتشر شده و باعث ایجاد همدردی بین گروه همسالان می شود به نحوی که نوجوان برای درد دل کردن و بروز خشم پنهان خود، شخص و دنیای مجازی را انتخاب و این رفتار سرایت پیدا می کند.این روان شناس می گوید: فضای مجازی قدرت تکرار و باز پخش خشونت را دارد مثلا یک کلیپ یا تصویری خشن بارها می تواند دانلود و تماشا شود. همچنین فرد قادر است خشونت را به صورت آنلاین تماشا کند. وی خاطر نشان می کند: تولید و نشر خشونت های کلامی و غیر کلامی به انتقال و تقلید این رفتارها در جامعه دامن می زند که اولین و بیشترین تاثیر آن روی گروه کودک و نوجوان است.مجید ابهری نیز به فراگیر شدن شبکه های ماهواره ای و فضاهای مجازی اشاره می کند و از افزایش انواع خشونت (به خصوص خشونت های تصویری)، که به عنوان یک الگوی نامطلوب، باعث انتقال آموزه های غلط در جامعه به ویژه میان نوجوانان و جوانان شده است، هشدار می دهد.وی در ادامه می افزاید: فیلم ها و اخبار اعدام های دسته جمعی، شکنجه، ترور و قتل توسط گروه های تکفیری یکی دیگر از ابزارهای گسترش خشونت در فضای مجازی است که در جهت ترویج خشونت تولید و در محیط مجازی منتشر می شود و اگر بیننده آن، کودکان و نوجوانان باشند اثرات مخربی بر آن ها خواهد گذاشت.این آسیب شناس اجتماعی اظهار می کند: در برخی فیلم ها و سریال های داخلی نیز شاهد خشونت های کلامی و فیزیکی هستیم که آثار نامطلوب آن در روح و روان کودکان و نوجوانان باقی می ماند.ابهری، با اشاره به بازی های خشن رایانه ای بیان می کند: این بازی ها حاوی صحنه های مخرب قتل و کشتار است و در کنار نماهنگ های خشونت آمیز، باعث می شود نوجوانان به رفتارهایی آسیب زا مانند «خودزنی» گرایش پیدا کنند.ابهری عنوان می کند: موسیقی های متالیکا خواننده هایی با مشکلات روحی و روانی دارد که روی صحنه و در حال اجرای موسیقی، به خودزنی و رفتارهای خشن می پردازند که تقلید این خشونت ها و رفتارها در جامعه ما در حال افزایش است.وی ابراز می کند: تیراندازی و کشتار در مدرسه های اروپایی نتیجه همین خشونت هاست اما در برخی کشورها نیز از نمایش و ترویج خشونت در فضای مجازی جلوگیری و در عوض فعالیت های سرگرم کننده و نشاط آمیز جایگزین آن شده است.این رفتار شناس اجتماعی با تاکید بر این که جامعه ما دارای جمعیتی جوان است؛ خاطر نشان می کند: از این نظر جامعه ما حساسیت بیشتری دارد اما در ایران خشونت به امری عادی تبدیل نشده است.
علت محبوبیت
اما با توجه به مضر و ناپسند بودن تماشای این خشونت ها از لحاظ بصری، علت این محبوبیت در فضای مجازی چیست؟
الهه رضوی دراین باره اظهار می کند: به دلیل سرعت بالا و آسان بودن انتقال پیام و مفاهیم در این نوع فضاها، افراد می توانند پیام خود را هر چند دارای مفاهیم خشن باشد به سرعت و آسان منتقل کنند لذا انتقال احساسات، آنی و راحت است.وی در ادامه می افزاید: مجازی بودن محیط، پنهان ماندن هویت افراد و چهره به چهره نبودن ارتباط، باعث ایجاد روابط آزاد و بدون کنترل می شود لذا افراد برای بروز خشونت های کلامی و نشر خشونت های غیر کلامی، جسارت بیشتری دارند.از سوی دیگر با توجه به استقبال از برنامه های مستند در سال های اخیر، فضای مجازی نیز اقبال بیشتری در نمایش های مستند گونه از خود نشان داده است.حامد بخشی با اشاره به مورد مذکور می گوید: با توجه به امکانات تلفن همراه ودسترسی بالا در ثبت و ضبط پدیده ها ، امکان تولید و گردآوری مستندهای خشونت آمیز از پدیده های واقعی در میان افراد جامعه افزایش یافته است.این عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد؛ با بیان این که با پدیده جایگزینی خشونت های تخیلی با خشونت های واقعی مواجه هستیم؛ تصریح می‌کند: نمایش های خشونت آمیز دارای ارزش خبری و جذابیت بصری هستند، ولو این که مخاطب از مشاهده آن دچار احساس انزجار، نفرت یا غم شود لذا کنجکاوی مشاهده آن چه در زندگی روزمره دیده نمی شود، افراد را به سمت دریافت خشونت های مستند واقعی و انتشار آن در فضای مجازی سوق می دهد.وی خاطر نشان می کند: در فضای مجازی به علت در دسترس بودن آن، بیشتر از گذشته و راحت تر می‌توان به نمایش خشونت پرداخت مثلا یک کلیپ حاوی صحنه های خشونت بار ضبط شده توسط دوربین های مدار بسته یا تصاویر و فیلم های نزاع و دعوا های خیابانی، تصادفات و... به راحتی از طریق دنیای مجازی در اختیار افراد قرار می گیرد.
قابلیت کنترل
و اما راهکار مقابله یا کاهش اثرات مخرب این خشونت عریان و در حال افزایش در دنیای مجازی چیست؟
سلیمانی راهکارهای مقابله با آسیب های این خشونت را در درون خانواده می داند و تصریح می کند: باید بستری فراهم شود که خشونت حاصل از آن محیط ها تخلیه شود، انباشت حس خشونت های منتقل شده که برخی از آن ها واقعاً در اختیار خانواده نیست، ممکن است آسیب های جبران ناپذیری داشته باشد.وی همچنین درباره راهکار کاهش اثرات خشونت بر کودکان و نوجوانان خاطر نشان می کند: کلاس های ورزشی، صحبت های دوستانه با کودک و نوجوان تا او فرصت پیدا کند خود را در کنار والدینش ببیند، بازی های خانوادگی همراه با تحریک حس رقابت و احساس وجود یک تکیه گاه محکم و استوار به نام خانواده به فرزند یاری خواهد رساند که خشونت را تنها راه حل مسئله نبیند.رضوی اما انگشت ملامت را سمت خودمان می گیرد و در این باره می گوید: باید به عنوان یک شهروند بر فعالیتمان در فضای مجازی نظارت داشته باشیم و این کنترل نباید صرفا حکومتی و دولتی باشد بلکه اگر خود افراد به نتایج و عواقب تماشا و انتشار خشونت آگاه باشند و به نوعی فرهنگ استفاده از فضای مجازی را بیاموزند، گام های موثری برای کنترل آن برداشته خواهد شد. اما به غیر از افراد خانواده، نهادهای مرتبط نیز می توانند در کنترل خشونت نقش مهمی ایفا کنند.مجید ابهری با اشاره به این موضوع، تصریح می کند: 80درصد از خشونت های مجازی توسط خود افراد، خانواده ها و نهادهای فرهنگی قابل کنترل است و می توان با آموزش و انتقال رفتارهای ضد خشونت از ترویج آن جلوگیری کرد.
سایر اخبار این روزنامه
شصت ونهمین سـلام
پیامدهای کودتای آرام در خاندان سعودی
رهبر انقلاب: امروز دفاع از فلسطین دفاع از حقیقت است
روزقدس، قیام علیه شمرهای زمانه
صعود تندروها در آل سعود
آتش به اختیارها
3مرجع تقلید میزان فطریه را اعلام کردند
مصوبه تعیین کف قیمت اینترنت؛ به کام اپراتورها به ضرر مشترکان
قتل در خیابان یک طرفه
ادغام منتفی است
«بن سلمان» چه خواب هایـی دیده است
تعیین تکلیف قانون حذف شرط سربازی برای گواهینامه شاید بعد از تعطیلات مجلس
پرویز پرستویی خالق نقش های ماندگار سینما ، 62 ساله شد
خشونت؛ از فضای مجازی تا سطح جامعه
