برجام در مخمصه «بقا»، «خروج» و «پایان»

قاسم محبعلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل  درحـــال حاضر مواضع ایران و آمریکا حداکثری است و نباید انتظار داشته باشیم خواسته‌های دو طرف به صورت کامل برآورده شود و خیلی هم بعید است چنین اتفاقی بیفتد. هم ایران و هم آمریکا باید پیشنهادات خود را تعدیل کنند تا مذاکرات به خوبی ادامه پیدا کند. موضوع مذاکرات بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 است. بنابراین اینکه خواستار باشیم که کل تحریم‌ها برداشته شود نیاز به مذاکرات اضافه و توافق فراتر دارد. طبیعی است که توافق فراتر می‌تواند موضوعات دیگری را نیز در بر بگیرد. موضوع راستی‌آزمایی هم به عنوان یکی از پیشنهادهای ایران است. مفهوم راستی‌آزمایی این است که توافق گام به گام باشد و هر گامی که هر کدام از طرفین برمی‌دارد، طرف مقابـــل هـــم گام متناسب بردارد اما نحوه راستی‌آزمایی در توافق جامع برجام پیش‌بینی نشده است. نزدیک شدن به انتخابات آمریکا و نیز پایان عمر برجام یکی از موضوعات بسیار با اهمیت در ارتباط با مذاکرات است. محبوبیت بایدن و دموکرات‌ها نسبت به انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر در آمریکا کاهش پیدا کرده است؛ آن زمان هم بایدن و ترامپ زیاد فاصله‌ای با هم نداشتند. به هر حال برجام در مرزی قرار دارد که اگر بخواهد ادامه پیدا کند احتمال دارد جمهوری‌خواهان نسبت به آن موضع قوی‌تری در کنگره بگیرند و آن را با مشکلاتی مواجه کنند. از طرف دیگر عمر برجام تا 2023 است و 8 سال برجام در این 2023 پایان می‌یابد که تقریبا 1 سال و نیم از عمر آن باقی مانده است. اگر مذاکرات به نتیجه نرسد عملا ممکن است موضوع بازگشت به برجام منتفی شود. هم طرف‌های مقابل و هم ایران باید آمادگی داشته باشند که بعد از 2023 درباره برجام تصمیم بگیرند. بنابراین با توجه به انتخابات 2022 کنگره آمریکا و انتخابات 2024 ریاست‌جمهوری آمریکا، می‌توان گفت اطمینان‌بخشی نسبت به آینده وجود ندارد. اگر برجام 2015 مد نظراست احتمال بازگشت به برجام وجود دارد چون توافقات روشن است و دو طرف می‌توانند تعهدات خود را اجرا کنند. اما اگر قرار است حاشیه‌ها و موارد دیگری به آن اضافه شود، خوش‌بینی درباره احیای آن وجود نخواهد داشت. در هر صورت این ایران و آمریکا هستند که باید با هم توافق کنند و اگر توافق قوی دوجانبه بین ایران و آمریکا اتفاق نیفتد نگرانی وجود دارد که خروج از برجام را شاهد باشیم. بنابراین اگر می‌خواهیم به یک توافق پایدار برسیم باید ایران و آمریکا رودرروی هم بنشینند و کشورهای اروپایی و چین و روسیه هم، در به نتیجه رسیدن آن نقش داشته باشند. اگر توافق پایدار بین دو طرف شکل بگیرد دیگر نگرانی از اینکه تغییر دولت در آمریکا اتفاق بیفتد و مشکلی متوجه توافق شود، وجود نخواهد داشت.