«اقتصاد شرطی» و گرانی نامربوط دلار!
حسام خراسانی| «چون نقدینگی در مسیر و فرآیند تولید حرکت نمی‌کند، شاهد پدیده سفته‌بازی در کشور شده‌ایم. انتظارات و عوامل روانی قطعا تاثیر می‌گذارد، نقدیندگی هم که در اختیار عده‌ای است. به همین خاطر با هر فکت واقعی و غیرواقعی شاهد نوسان در بازار ارز می‌شویم.» این یک سطر بخشی از گفت‌وگو با «حسین صمصامی» اقتصاددان و استادیار گروه اقتصاد دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی است. «شهروند» در این گفت‌وگو سعی کرده است که به بررسی تحولات ارزی اخیر بپردازد.
اخبار دور هفتم مذاکرات احیای توافق هسته‌ای برجام که پس از پنج ماه وقفه در دولت دکتر ابراهیم رئیسی از هفته های پیش از سرگرفته شده، باعث واکنش‌های متعددی در سطح جهان و به‌ویژه در داخل کشور شده است. همزمان با اعلام به پایان‌رسیدن این دور از مذاکرات ارزش پول ملی هم کاهش یافته و قیمت دلار در بازار آزاد از مرز ۳۰هزار تومان نیز عبور کرد. این تغییرات قیمتی در هفته اخیر شرایط نگران‌کننده‌ای را برای مردم نسبت به آینده اقتصادی کشور ایجاد کرده است که جا دارد ابعاد این تحولات از زاویه دقیق‌‌تری مورد واکاوی قرار گیرد. «شهروند» به همین منظور به بررسی تحولات ارزی اخیر در گفت‌وگو با «حسین صمصامی» اقتصاددان و استادیار گروه اقتصاد دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی پرداخته است.
تاثیر انتظارات تورمی در بازار
«حسین صمصامی»، سرپرست اسبق وزارت امور اقتصادی‌ودارایی معتقد است انتظارات تورمی در بازار بسیار اثرگذار است. به نگاه این استاد علوم اقتصاد بی‌ثباتی و تجربه تورم در سال‌های اخیر این موضوع را در اقتصاد ایران برجسته‌تر کرده است. صمصامی با بیان اینکه یک بازار مختل‌شده به هر اطلاعات و خبری واکنش نشان می‌دهد، تصریح کرد: «البته آنچه در شرایط فعلی با آن روبه‌رو هستیم، تاثیرپذیری از فکت‌های غیرواقعی است. پرسش این است که آیا این افزایش ناشی از شاخص‌هایی همچون افزایش نرخ تورم، کاهش تولید یا کاهش نرخ سرمایه‌گذاری است یا خیر؟»
به نگاه این کارشناس اقتصادی کاهش ارزش پولی اگر با تغییر شاخص‌های مشخص اقتصادی رخ ندهد، علامت مخرب‌تری به اقتصاد می‌دهد. او در تبیین این موضوع اضافه کرد: «تمام این شاخص‌ها در هفته اخیر تغییر مشخصی نسبت به گذشته خود نداشته است، این یعنی تحولات ارزی اخیر غیرمنطقی رخ داده است. در سال 97 هم این اتفاق افتاد.» به نگاه سرپرست اسبق وزارت امور اقتصادی‌ودارایی افزایش غیرمنطقی ارز هم اقتصاد داخلی را مخرب و هم نقدینگی را از جریان اصلی خود خارج می‌سازد.
مکانیزم افزایش تورم از طریق ارز است
ماجرای افزایش نرخ ارز در ایران، عمری به درازای تاریخچه بانک مرکزی ایران دارد و دستکم چندین سال است که تحولات ارزی اخیر به یکی از چالش‌‌های اصلی اقتصادی کشور بدل شده است. اگرچه در هفته‌های اخیر، اخبار مثبتی از سوی مسئولان از رئیس‌جمهوری گرفته تا رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر گشایش‌های ارزی و افزایش درآمدهای ارزی مطرح شد. طبق روال همیشگی انتظار این بود که بازار ارز پس از انتشار این اخبار به سمت کاهش قیمت‌ها حرکت کند، اما برعکس واکنش بازار ارز به گشایش‌های ارزی، تداوم صعود قیمت‌ها بود. مسأله‌ای که «حسین صمصامی» نیز بر آن صحه می‌گذارد. این کارشناس و پژوهشگر حوزه ارز در کشور معتقد است مکانیزم افزایش تورم در کشور از طریق ارز رخ می‌دهد.
«صمصامی» با اشاره به چالش تولید در کشور تصریح کرد: «چون نقدینگی در مسیر و فرآیند تولید حرکت نمی‌کند، شاهد پدیده سفته‌بازی در کشور شده‌ایم. انتظارات و عوامل روانی قطعا تاثیر می‌گذارد، نقدیندگی هم که در اختیار عده‌ای است. به همین خاطر با هر فکت واقعی و غیرواقعی شاهد نوسان در بازار ارز می‌شویم.»
ما «اقتصاد» را شرطی کرده‌ایم!
عدم ارتباط‌دهی مذاکرات با مسائل اقتصادی و معیشتی موضوعی است که کارشناسان بسیاری هم در حوزه سیاست بین‌الملل و هم اقتصاد بر آن تاکید داشتند. مسأله‌ای که سرپرست اسبق وزارت امور اقتصادی‌ودارایی به آن اشاره دارد، موضوع شرطی‌سازی اقتصاد است: «مسیر، مسیر غلطی است. ما نباید اقتصاد را شرطی کنیم. اقتصاد ما نباید به مذاکرات گره زده شود.»
«حسین صمصامی» در ادامه گفت‌وگوی خود با «شهروند» به تحریم‌های نفتی انگلستان در دوران نهضت ملی‌شدن نفت و نخست‌وزیری دکتر مصدق پرداخت: «در دوران دکتر مصدق زمانی که صنعت نفت ما تحریم شد، صادرات غیرنفتی افزایش یافت. در همان دوران اما پتانسیل‌های مردمی فعال شد. مردم به دولت اعتماد داشتند. شما بخوانید تاریخ را، چه اتفاق‌هایی افتاد؟ مردم مالیات را می‌پرداختند. دولت اوراق فروخت و مردم اعتماد و همراهی کردند.»
«تورم» سرطان است
این روزها به‌نظر می‌رسد برخی رسانه‌ها سیگنال هراس از نتیجه مذاکرات و گرانی لحظه‌ای دلار را منتشر می‌کنند. موضوعی که «حسین صمصامی» نیز به آن اشاره دارد. سرپرست اسبق وزارت امور اقتصادی‌ودارایی با اشاره به تاثیرات تورمی افزایش نرخ ارز در کشور تصریح کرد: «تورم در اقتصاد به مانند سرطان در بدن است. جامعه‌ای که تورم 50درصدی را تجربه کند، نمی‌تواند دوام یابد. تورم بالا سرمایه اجتماعی را نابود می‌سازد. فراموش نکنیم شکاف طبقاتی سرمایه اجتماعی نظام را تهدید می‌کند. در شرایط امروز، جنگ اقتصادی به مانند جنگ با داعش پراهمیت است.»
به نگاه این استاد دانشگاه در جنگ اقتصادی، ابزار دشمن جهت‌دهی به افکار عمومی است. او در تبیین این موضوع تصریح کرد: «ابزار دشمن در این جهت‌دهی، بحث ارز است. کدام بازار را هم هدف قرار داده است، بازاری را که سهم آنچنانی هم در تامین نیازهای اساسی کشور ندارد. امروز عمده ارز موردنیاز اساسی کشور از طریق ارز نیمایی تامین می‌شود که قیمت‌گذاری آن از طریق صرافی ملی و بانک مرکزی است.»
بازار آزاد ارز معنا ندارد!
«حسین صمصامی» در ادامه گفت‌وگوی خود با «شهروند» به پرسشی اساسی اشاره کرد: «چه کسی بیشتر متقاضی ارز از بازار آزاد است؟ غیر سفته‌بازان و متقاضیان فرار سرمایه. در آزادترین نظام‌های اقتصادی در دنیا مسائل ارزی در کنترل و نظارت دولت است. این سوءتدبیر است که ما بگذاریم به سادگی، تعیین‌کننده نرخ ارز در بازار قاچاقچیان، سفته‌بازان و … باشند.»
به نگاه «حسین صمصامی» در علم اقتصاد امروز تئوری مکانیزم بازار شکست خورده است. او در تبیین این موضوع افزود: «از سال 1936در اقتصاد کلان، اقتصاد دستوری مورد پذیرش قرار گرفته است، اما در شرایط فعلی کشور، بازار آزاد اقتصاد را هدایت‌گری می‌کند. پرسش این است در شرایطی که کمبود منابع ارزی داریم، بازار آزاد یعنی چه؟ چه نتیجه‌ای این بازار دارد غیر از فرار سرمایه و رونق سفته‌بازی.» به نگاه او هدایت‌گری بازار ارز توسط بازار آزاد بازی در زمین دشمن است. صمصامی تاکید کرد: «دولت حتی با استفاده از قوه قهریه باید اجازه مداخله سوداگران در بازار را ندهد.»
موضوع مداخلات سودجویانه در بازار ارز و اهمیت ساماندهی آن که «حسین صمصامی» به آن اشاره دارد، در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت نیز مطرح شد. به گزارش «شهروند» آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی سه‌شنبه شب در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت با اشاره به مشخص‌شدن دخالت‌ها و دسیسه‌های سودجویانه برای برهم‌زدن ثبات بازار ارز تصریح کرد: «دستگاه‌های مسئول همزمان با نظارت و کنترل بر بازار، با شناسایی دقیق عوامل مداخله‌گر و بی‌ثبات‌کننده بازار ارز، با جدیت به مسئولیت‌های خود در این زمینه عمل کنند.» رئیس‌جمهوری با تاکید بر لزوم جلوگیری از مداخلات سودجویانه در بازار ارز به دستگاه‌های مسئول دستور داد در این زمینه با جدیت به وظیفه خود عمل کنند.
