روزنامه خراسان
1400/09/24
چاپ نخستین عکس سلفی در روزنامه خراسانِ 71 سال قبل
جواد نوائیان رودسری – مردم مشهد دست‌کم از سال 1234ش با عکاسی آشنا شدند؛ یعنی نزدیک به 166 سال قبل و زمانی که آنتونیو جیانوزی به مشهد آمد و عکس‌هایی از حرم امام‌رضا(ع) تهیه و روی «کاغذ نمکی» چاپ کرد و پیش روی ناصرالدین‌شاه گذاشت. مشهدی‌ها در دوره‌های بعد، با عکاس‌های بنامی مانند آقارضا عکاسباشی، منوچهرخان عکاسباشی و سیمئونی روس‌تبار آشنا شدند که برخی اعتقاد دارند نفر آخر، نخستین عکاسی شهر مشهد را در حدود سال 1275ش تأسیس کرد؛ هرچند که وجود برخی عکس‌های قدیمی، مثلاً تصویری از سواران قراسوران در مشهد، نشان می‌دهد که تأسیس عکاسی در این شهر کمی قدیمی‌تر است. با این‌که اتباع خارجی در تأسیس عکاسخانه‌های مشهد پیش‌قدم بودند، اما بعدها کار به دست خود مشهدی‌ها افتاد؛ میرزا عبدالجبار عبادُف در سال 1280ش و میرزا فرج‌ا...عبادُف در سال 1283ش، هر دو در محله سراب عکاسخانه تأسیس کردند و به این ترتیب، عکس و عکاسی در مشهد رواج پیدا کرد. این‌ها را گفتم تا برسم به اصل مطلب، صحبت درباره یکی از برجسته‌ترین عکاسان تاریخ مشهد، یعنی مرحوم علی آیریا؛ نخستین عکاس روزنامه خراسان و البته، عکاس آستان‌قدس رضوی که صاحب برخی ابداعات و البته رکوردهای خاص در تاریخ عکاسی شهر مشهد است. پسر میرزا حسین مجمع‌الصنایع زنده‌یاد علی آیریا در سال 1293ش در کوچه آب‌میرزا، جایی در بالاخیابان مشهد به دنیا آمد. پدرش میرزاحسین مجمع‌الصنایع، دندانساز بود و در یکی از حجره‌های فوقانی بست بالای حرم مطهر، دندانسازی داشت و البته در کارش بسیار استاد بود. لقب مجمع‌الصنایع را هم والی خراسان به دلیل ساخت دندان سبک و بسیار محکم خودش به وی داد. بگذریم؛ آیریا دوران دبستان را در مدرسه احمدی گذراند؛ همان موقع بود که با عکاسی آشنا شد و تب علاقه به این هنر، همه وجودش را گرفت. بعد از دوره ابتدایی و همزمان با ورود به دبیرستان، تصمیم گرفت حرفه عکاسی را بیاموزد، اما پدرش مخالف بود؛ با این حال، وقتی در سال دوم دبیرستان، همه هنرش را در مدرسه رو کرد و از مدیر دبیرستان عکسی فوق‌العاده گرفت، علی آیریا را عکاس اداره فرهنگ مشهد کردند. مدتی بعد درس را رها کرد و در 19 سالگی، حوالی سال 1312ش، با مرحوم حسن پیما، عکاسی «پیما» را در حوالی خیابان خسروی مشهد راه‌انداخت که البته چندسال بعد، به دلیل فوت حسن پیما، این عکاسی تعطیل شد. اولین عکاس روزنامه خراسان آیریا، در سال 1320، در 27 سالگی، عکاسی خودش را با نام «آیریا» تأسیس کرد و به صورت حرفه‌ای‌تر به این عرصه پا گذاشت. او در سال 1328ش، بعد از تأسیس روزنامه خراسان، به عنوان نخستین عکاس روزنامه، همکاری‌اش را با خراسان آغاز کرد و در نخستین سالگرد تأسیس روزنامه، تصویری که خودِ آیریا در آینه از خودش گرفته بود، در صفحه دوم روزنامه مورخ اول تیر 1329 چاپ شد و این عکس، نخستین سلفی انتشاریافته در تاریخ مطبوعات خراسان است و احتمالاً می‌توانیم آن را نخستین سلفی گرفته‌شده در شهر مشهد نیز، بدانیم. به این ترتیب، مرحوم آیریا تجربه عکاسی خود را در عرصه عکس خبری نیز، به کار گرفت و نشان داد که در این کار هم اعجوبه‌ای است. او، افزون بر روزنامه خراسان، از سال 1329، همکاری مستمر خود را با آستان‌قدس رضوی آغاز کرد و عکاس رسمی حرم مطهر شد. وی مأموریت داشت تا از اشیای نفیس موزه، کتاب‌های خطی، مراسم و... در حرم رضوی عکس تهیه کند. مرحوم آیریا این کار را با ظرافت خاصی انجام داد و پس از درگذشت وی در سال 1374ش، همه نگاتیوها و عکس‌هایی که تهیه کرده بود، طبق وصیتش، در اختیار مرکز اسناد آستان‌قدس رضوی قرار گرفت. علی آیریا یک عکاس متوقف‌شده در صناعت دیگران نبود؛ خودش به دنبال نوآوری‌ها و ابداعات تازه می‌گشت. او زبان انگلیسی و فرانسوی می‌دانست و تا حدودی هم با روسی آشنا بود. به همین دلیل به مطالعه کتاب‌های عکاسی به این زبان‌ها می‌پرداخت و هر روز به توانمندی‌هایش اضافه می‌کرد. وی نخستین عکاس در تاریخ مشهد بود که با استفاده از نور لامپ، به گرفتن عکس پرداخت. تا پیش از آیریا، عکاسان برای گرفتن عکس به نور خورشید وابسته بودند و به همین دلیل، گرفتن عکس در فضای تاریک امکان نداشت؛ اما آیریا توانست در دهه 1320 خورشیدی با استفاده از نورپردازی حرفه‌ای، به عکاسی در شب هم بپردازد و این موضوع در فضای آن روزگار شهر مشهد، یک دستاورد و اقدام بسیار مهم و نوآورانه محسوب می‌شد. افزون بر این‌ها، او برای عکاسی در شرایط مختلف نیز، ابداعات منحصربه‌فرد خودش را داشت؛ گاهی پیش می‌آمد که فضا برای گذاشتن دوربین کافی بود، اما عکاس نمی‌توانست پشت سه‌پایه قرار بگیرد؛ آیریا با جوش دادن یک زنجیربلند به دوربین، این امکان را برای خودش فراهم کرد که در فاصله چند متری دوربین بایستد و از سوژه خودش عکس بگیرد. عکسی که از وی در روزنامه خراسان سال 1329 چاپ شده‌است، درون آینه برداشته شده و در واقع عکسی سلفی است که عکاس با دوربین، از خودش تهیه کرده است. مرحوم آیریا، برای نخستین‌بار در مشهد، موفق به گرفتن عکس رنگی و انتشار آن شد. او با موزه و کتابخانه ملک در تهران نیز، برای تهیه عکس از نسخ خطی همکاری داشت و از سال 1351، به صورت پیوسته این کار را در کتابخانه آستان‌قدس رضوی انجام می‌داد.
سایر اخبار این روزنامه
نیروگاه مشهد 5 برابر آلاینده تر از تهران
125 منهای 74
پیشنهاد افزایش سن بازنشستگی از لایحه بودجه حذف خواهد شد
واکاوی بودجه 15 هزار و 600 میلیاردی فرهنگ و هنر
تصویب کلیات طرح افزایش دانشجو و متخصص پزشکی
آمریکایی ها از عراق نمی روند؟!
اقتصاد؛ انگیزه 80 درصدی مهاجرت
ورود غرب به فاز مقصر نمایی
چاپ نخستین عکس سلفی در روزنامه خراسانِ 71 سال قبل
اتمام حجت قالیباف درباره شرکت های زیان‌ده دولتی
سیاه و سفید بودجه 1401 برای بورس
5 توصیه برای نیفتادن در دام 5 هزار روان‌شناس‌نما
بوتاکس به قیمت جان!
