دلال ها بیشتر سود می برند تا کارآفرینان!
حسام خراسانی| «آیا خودرو در ایران گران است؟» پرسشی که «شهروند» در گفت‌وگو با «امیرحسن کاکایی»، عضو هیأت علمی دانشگاه علم‌وصنعت مطرح کرده است. «کاکایی»، استاد و پژوهشگر صنعت خودرو معتقد است که علت را در گرانی تولید باید واکاوی کرد نه گرانی محصول. به نگاه این پژوهشگر واقعیت این است که ساختارهای قانونی کشور به‌گونه‌ای ترسیم شده است که دلال‌ها بیشتر سود می‌برند تا کارآفرین‌ها.
چند سالی است که قیمت خودرو در کشور به‌طور افسارگریخته روند افزایشی به خود گرفته است، تحلیلگران این صنعت، علت‌های مختلفی را برای این افزایش قیمت عنوان می‌کنند و در مقابل راهکارهایی هم برای کنترل بازار ارایه می‌دهند. «شهروند» این موضوع را با «امیرحسن کاکایی»، عضو هیأت علمی دانشگاه علم‌وصنعت مطرح کرده است. کاکایی معتقد است که بر خلاف تصور عامه مردم، خودرو در ایران گران نیست بلکه هزینه تمام شده تولید در ایران گران است و نظام اقتصادی ایران بازرگانی را به تولید ترجیح می‌دهد. او می‌گوید: «واقعیت این است که ساختارهای قانونی کشور به‌گونه‌ای ترسیم شده است که دلال‌ها بیشتر سود می‌برند تا کارآفرین‌ها. ساختار قوانین تجارت، کار و کارگری، بیمه و مالیات همه به نفع دلال‌هاست تا تولیدکننده. دلال‌ها در چارچوب این نظام اقتصادی سود می‌کنند و مالیات، بیمه و عوارض را تولیدکننده پرداخت می‌کند.» گفته این تحلیلگر مبنی بر گرانی تولید با توجه به نیروی کار ارزان در کشور یک تضاد عجیب را نشان می‌دهد. او در پاسخ به این تضاد می‌گوید: «بهره‌وری نیروی کار پایین است، ساده‌تر بگویم ما به بنگاه صنعتی به‌عنوان توزیع‌کننده پول نگاه می‌کنیم. آیا تولیدکننده خودرو می‌تواند تعداد نیروهای کار خود را کاهش دهد؟»
خودروساز متهم است؟
چالش‌های حوزه تولید و فروش خودرو در کشور به‌خصوص در چند ماه اخیر به‌طرز عجیبی شدت گرفته است. کارشناسان امر معتقدند تا تغییری در قوانین این عرصه نداشته باشیم، نمی‌توان انتظار آرامش در بازار خودرو را داشت. مسأله‌ای که «امیرحسن کاکایی» نیز به آن اشاره دارد. کاکایی معتقد است 110هزار میلیارد تومان زیان در صنعت خودروسازی دلیل و برهانی روشن از عدم سودآوری صنعت خودروسازی در ایران است: «با انتشار این اعداد و ارقام انواع نهادهای امنیتی، نظارتی و اطلاعاتی به موضوع ورود می‌کنند. شما نمی‌توانید بگویید که همه دروغ می‌گویند. این اتهام بزرگی است که بگوییم همه ناکارآمد هستند. اصلا این دو شرکت اصلی ناکارآمد و بی‌عرضه، چرا 28 شرکت خودروساز خصوصی دیگر در کشور نتوانستند محصولی بهتر و ارزان‌تر تولید کنند. چند دهه است که مدیران و متولیان مختلفی سکانداری این شرکت‌ها را برعهده گرفته‌اند با سلایق و رویکردهای متعدد، پذیرفتنی نیست که بگوییم همه این سلایق و نگاه‌ها غیرکارشناسی بوده‌اند.»
کارشناسان اقتصادی معتقد هستند علت گرانی تولید در کشور را باید وجود واسطه‌های متعدد دانست؛ موضوعی که این تحلیلگر خودرو نیز به آن اشاره دارد. به نگاه این تحلیلگر صنعت خودرو بهره‌وری در نظام صنعتی ایران پایین است و خام‌فروش بیشتر از تولیدکننده سود می‌برد. عضو هیأت علمی دانشگاه علم‌وصنعت در ادامه به قطعی برق کارخانه‌های صنعتی در برخی از روزهای سال اشاره دارد: «شما ببینید در دورانی که مصرف برق کشور بالا می‌رود، کارخانه سیمان تعطیل می‌شود، اما هیچ‌یک از مال‌های تهران تعطیل نمی‌شود. چرا؟ چون ساختار و قوانین اقتصادی حامی چنین مجموعه‌هایی هستند.» «امیرحسن کاکایی» راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی را تغییر و اصلاح قوانین و برنامه‌ریزی و جراحی عمیق اقتصادی می‌داند و می‌گوید: «شما صنایع دیگر را هم ارزیابی کنید، آیا تولید لوازم خانگی ارزان است؟»
زمینه افزایش بهره‌وری فراهم نیست!
عدم سودآوری صنعت خودرو موضوعی است که شورای رقابت، متولی قیمت‌گذاری خودرو در کشور نیز به آن اذعان دارد. خودروسازان می‌گویند هزینه تولید بیش از قیمت تعیین‌شده است و در عمل، خودروسازان علاوه بر اینکه سود نمی‌کنند، ضرر هم می‌کنند، اما سؤال این است «چرا شاخص بهره‌وری در صنعت خودروسازی ایران پایین است؟» کاکایی در پاسخ و تبیین این پرسش می‌گوید: «برای افزایش بهره‌وری چند راهکار وجود دارد، یکی اینکه هزینه را پایین بیاوریم. دیگر افزایش سرمایه‌گذاری و ورود تکنولوژی جدید است.
یکی دیگر توانمندسازی نیروی انسانی و بهبود فرآیند تولید است. ما در تمام این راهکارها با موانع و چالش روبه‌رو هستیم. به‌طور مثال می‌گویم آیا ما توانسته‌ایم در سی سال گذشته در صنعت خودروسازی، تکنولوژی مدرن را وارد خط تولید کنیم؟»
واردات خودرو؛ راهکار نیست!
واردات خودرو یکی از راهکارهایی است که همواره برخی از تحلیلگران اقتصادی برای برون‌رفت از وضعیت صنعت خودروسازی از سکون مطرح می‌کنند. به نگاه این کارشناسان ایران نیز می‌تواند مانند برخی از کشورهای عربی از جمله امارات واردات خودروی کارکرده را در دستور کار قرار دهد. مسأله‌ای که کاکایی نیز به آن اشاره دارد. او معتقد است ساختار اقتصادی ایران را نباید با کشور عربی همسایه مقایسه کرد: «شما بیشتر خودرو ارزان‌قیمت خارجی در کشور می‌بینید یا خودرو چهل هزار دلاری. اگر توجه کنید، در سال‌هایی که واردات خودرو هم آزاد بوده است، واردکننده خودرو شش و هفت هزار دلاری وارد نکرده است، نظام اقتصادی ما به نفع فردی است که خودروی چهل هزار دلاری وارد کند نه هفت هزار دلاری. چرایی این موضوع را نیز باید در قوانین، مالیات و تعرفه‌ها دنبال کرد. بنا به گفته این تحلیلگر صنعت خودرو، با استانداردهای ایران، خودروهایی در حدود هفت‌هزار دلار ارزان‌ترین محصولات به‌شمار می‌آیند.
تولید گران؛ مصرف ارزان
به نگاه این عضو هیأت علمی دانشگاه علم‌وصنعت ساختار نظام‌اقتصادی ایران ضد تولید شکل گرفته است. او در تشریح این موضوع می‌گوید: «بنزین، برق، گاز و خدمات شهری مثل پارکینگ تقریبا در ایران رایگان است. در نظام بیمه، خودروی کارکرده پرداخت کمتری دارد. در دنیا این موضوع برعکس است. مصرف گران است، سوخت، بیمه و عوارض شهری گران است.»
