روزنامه شرق
1400/10/18
تهران و مخاطراتش
تهران و مخاطراتش مهشید فرجی: کلان‌شهر تهران هر روز با مخاطرات و حوادث پیش‌بینی‌نشده‌ای دست‌و‌پنجه نرم می‌کند؛ گاهی غرش زمین و بارش سیل‌آسا و گاهی هم میهمان ناخوانده‌ای به نام کرونا، حادثه آتش‌سوزی پالایشگاه و نگرانی از زلزله و البته سیلی که هرازگاهی در تهران می‌آید و همه چیز را با خود می‌برد. بافت فرسوده، نشست زمین، رشد بی‌وقفه جمعیت، اضطراب زندگی در این شهر را می‌افزاید. در این میان، بزرگ‌ترین خطر در تهران زلزله است که با توجه به میزان جمعیت و ثروت یا درآمد ناخالص ملی خطر آن تشدید میشود. شهر تهران جمعیتی شناور بین 9 تا ۱3 میلیون نفر را در خود جای داده؛ این در صورتی است که ثروت تجمیع‌شده در تهران، حدود ۵۰ درصد ناخالص ملی مستقیم و غیرمستقیم کل کشور، آسیب‌پذیری شهر را بسیار بالا می‌برد.تاب‌آوری تهران در برابر زلزله
زلزله، کابوسی است که هر آن تن شهروندان تهرانی را می‌لرزاند و هرازگاهی مردم را از خانه‌هایشان به پارک می‌کشاند و دلی خالی می‌کند. اما پایتخت چقدر برای این دشمن دیرینه آماده است؟ زیرساخت‌های کلان‌شهر چطور می‌توانند در برابر زلزله‌ای که اندازه و زمان آن قابل پیش‌بینی نیست شهروندان را حفظ کنند. چند سالی است که محل گسل‌ها و حریم‌های گسل در تهران مشخص شده است که اصولا در حریم باید ضوابط ساخت‌وساز جدی‌تری انجام شود که هنوز خیلی رعایت نشده است. اطلاعات به‌دست‌آمده از گسل‌های تهران در تارنمای شهرداری تهران بارگذاری شده است و همه به آن دسترسی دارند، اما آیا مردم به این موضوع توجه دارند؟ در بافت قدیمی تهران کوچه‌های کم‌عرضی وجود دارد که هنگام وقوع زلزله به غیر از خانه‌ها، آواری مثال‌زدنی به بار می‌آورد. خانه‌هایی که خود تاب لرزه‌ای ندارند، آواری بر کوچه‌ای باریک می‌شوند تا راه اورژانس و آتش‌نشانی را به طور کامل قطع کنند. زلزله می‌آید و می‌رود و بعد آیا در هنگام این بحران شدید ارتباطات برقرار میشود؟ زمین می‌لرزد و بعد از آن انشعابات گاز و آب در اعماق زمین بحرانی دوچندان تولید می‌کند؛ برق از چند ساعت تا چند روز قطعا قطع خواهد شد و در ادامه این روند آنتن‌های تلفن همراه هم قطع می‌شوند. بعد از برقراری ارتباط، تماس‌های بین مردم برای کسب اطلاع از همدیگر آن‌قدر زیاد است که سیستم را قطع می‌کند. زمین می‌لرزد و سیستم‌های آتش‌نشانی به خط می‌شوند در صورت کافی‌بودن و دچار آوار نشدن.
سیل؛ بلای خانمان‌سوز
ریسک بعدی که در تهران وجود دارد، سیل یا بارندگی شدید است که عمدتا جمعیت اطراف روددرههای عبوری از تهران را تهدید می‌کند. ما در تهران دو مدل سیل داریم؛ یکی فلش‌فلاد (سیل‌های چندساله با تخریب بالا) که ناگهانی است و با تمام محتوای بالادست می‌آید. این سیل خیلی عظیم است و جبهه آن به 10 متر می‌رسد. نوع دوم که بیشتر اتفاق می‌افتد آن است که با توجه به حجم بالای بارش، ارتفاع آب در مسیل‌ها آرام‌آرام بالا می‌آید و از سطوح بالاتر می‌زند. برای سیل نوع دوم کارهایی مثل آبخیزداری می‌تواند آن را کنترل کند. طرح آبخیزداری روددرههای شمال تهران هم موجود است، اما این اتفاق هنوز نیفتاده است. در این حالت حوضچه‌های آرام‌کننده ساخته میشود تا ضربه‌گیر سیل شود. سیلی شبیه سیل سال ۶۶ تجریش دوره‌ای ۵۰ساله دارد که برای آن راه مقابله‌ای وجود ندارد.
دره‌های زیبا اما پرخطر در دل پایتخت
شاید خیلی‌ها تصور کنند زلزله مهم‌ترین خطری است که تهران را تهدید می‌کند، اما به جز زلزله، غول‌های خاموش دیگری هستند که در فهرست مخاطرات اصلی پایتخت قرار دارند. یکی از آنها خطر روددره‌هاست. در مجموع هفت روددره دارآباد، گلابدره، دربند، کن، ولنجک، درکه و فرحزاد در تهران وجود دارد که به‌صورت شمالی-جنوبی از تهران عبور کرده‌اند. خطرات و خسارات وسیع ناشی از پدیده سیلاب، سبب شده تا احیا و ساماندهی روددره‌ها و مسیل‌های شهری اهمیت بیشتری پیدا کند. روددره‌ها هنگامی خطرساز می‌شوند که با سکونت افراد مواجه باشند. در برخی از موارد پاکسازی شده است؛ به عنوان مثال در منطقه یک در تجریش و دارآباد، مکان‌هایی وجود دارد که خانه‌هایی کنار آنها ساخته شده است؛ اکثر این خانه‌ها فرسوده هستند، اما قیمت بالای زمین‌های این مناطق باعث شده است که هیچ ساکنی خانه‌اش را رها نکند؛ حتی به قیمت جانش. در برخی نقاط مثل فرحزاد ساخت‌وسازها جمع‌آوری شده، اما همه نقاط این اتفاق نیفتاده است. مسئله دیگر در موضوع سیل، فرسودگی جنس کوه‌های شمال تهران است که هنگام وقوع سیل، مقادیر زیادی خاک و سنگ و حتی درخت را به کانال‌های عبوری از تهران وارد می‌کند و از سوی دیگر زباله‌هایی که مردم به جوی‌ها می‌ریزند در مجموع شرایط را خطرناک‌تر می‌کند.
چاله‌هایی خطرناک‌تر از زلزله
فرونشست‌ها و فروچاله‌ها ازجمله مخاطراتی است که شهر تهران با آن دست به گریبان است. موضوع فرونشست‌ها زمانی وخامت پیدا می‌کند که بر اثر پدیده فرونشست، اختلاف نشست‌هایی در نقاطی از تهران رخ دهد که در این سال‌ها بسیار مشاهده شده است. فروچاله شهران شاید یکی از مهیب‌ترین حفره‌های زیرزمینی بود که تبدیل به یک حادثه بزرگ و آتش‌سوزی شد. اما چند فروچاله در تهران وجود دارد؟ آیا این فروچاله‌ها و از آن مهمتر فرونشست‌های تهران رصد میشود؟ فرونشست پدیده‌ای است که به دلیل برداشت‌های بی‌رویه در چاه‌ها و بخش دیگری از آن به خاطر مترو و تونل‌هایی است که در محیط‌های شهری احداث شده است. شاید این نکته در ذهن مطرح شود که ساخت مترو در همه جای دنیا انجام میشود؛ نکته‌ای که اهمیت دارد این است که در تهران کنترل چندانی روی نشست‌های بعد از احداث این تونل‌ها صورت نگرفته است. فرونشست با فروریزش دو مقوله متفاوت است. فروریزش مربوط به یک نقطه و ناگهانی است، اما فرونشست فرایندی گسترده و طولانی‌مدت و تدریجی است. در پدیده فرونشست، سطح آب زیرزمینی که به تدریج پایین می‌آید، آنجایی که بین خلل و فرج خاک، آب بوده است با پایین‌رفتن سطح آب، به جای آن هوا جایگزین میشود و به مرور بر اثر وزن لایه‌های بالایی خاک فشرده میشود، آن خلل و فرج‌ها پر شده و در صورت بالاآمدن سطح آب هم دیگر آن خاک به شکل سابق برنمی‌گردد.
ساختمان‌های ناایمن تهران و بافت فرسوده
اگر از سیل، زلزله، فرونشست ها، حفره‌های زیرزمینی و آلودگی هوا بگذریم ساختمان‌های ناایمن نیز یکی از مخاطراتی است که گریبان شهر تهران را محکم گرفته است. در مخاطرات تهران ساختمان‌های فرسوده خطرساز است. اگر زلزله شدیدی در تهران بیاید، ۱.۲ میلیون جمعیت ساکن در این بافت‌ها در معرض ریختن سقف ساختمان روی سرشان هستند که آنجا تلفات زیادی را شاهد خواهیم بود. حتی اگر زلزله هم نیاید و ما شاهد یک آتش‌سوزی بزرگ باشیم، معابر تنگ و باریک آنجا مانع امدادرسانی خواهد شد. هرازگاهی با یک آتش‌سوزی مهیب مانند حادثه ساختمان پلاسکو یا کلینیک سینا و زلزله‌هایی که هرچند گاه دل تهران را به لرزه می‌اندازد، ساختمان‌های ناایمن در صدر خبرها جا می‌گیرد و به‌سرعت جای خود را به مسائل و مشکلات دیگر می‌دهد و به دست فراموشی سپرده میشود تا رخداد و حادثه بعدی. در کل ۳۳هزار‌و ۲۲۱ ساختمان در سطح شهر تهران شناسایی شده که با توجه به مصوبه شورای شهر و فرمول سازمان آتش‌نشانی، ساختمان‌های پایتخت بر اساس ریسک حریق به بسیار پرخطر، پرخطر، میان‌خطر و کم‌خطر تقسیم‌بندی شده‌اند. از همه مهمتر شناسایی ۵۳۹ مرکز درمانی پرخطر در شهر تهران است.
موش‌های مخوف در نهرهای تهران
دیدن موش‌ها در خیابان‌های تهران، ما را می‌برد به داستان‌های چارلز دیکنز و فضای مرطوب شهر لندن. همین شبیه‌سازی است که کمی ترس در وجودمان را تحلیل می‌دهد. موش‌های زیرزمینی تهران همیشه در سطح شهر پراکنده بوده و هستند اما تا به حال وجودشان به جز کثیفی و ناامنی بصری، مشکلی برای شهروندان نداشته است. گاهی زمزمه‌هایی شنیده میشود که با کوچک‌ترین بروز زلزله در تهران و آوار ناشی از زلزله، موش‌ها به سطح زمین می‌آیند و زندگان زیر آوار مانده را می‌خورند؛ چه‌بسا که از زلزله خطرناک‌تر باشند. موش‌های زیرزمینی هیچ ارتباطی با بحران زلزله و فرونشست زمین ندارند. حضور این موش‌ها در کلونی‌های زیر زمین پس از زلزله، خطری ندارد و فرضیه آدم‌خواری و خوردن اجساد توسط موش‌ها با توجه به نوع تغذیه، تعداد و ابعاد آنها نادرست است؛ چون موش‌ها گوشت‌خوار نیستند. اگر هم احتمال مرده‌خواری وجود داشت باید در قبرستان‌‌ها شاهد تجمع گسترده موش‌ها می‌بودیم. اقدامات و راهکار‌هایی در تهران برای مقابله با موش‌ها انجام شده اما تا زمانی که پسماند مواد غذایی در دسترس موش‌ها قرار دارد، زاد و ولد صورت می‌گیرد و موش‌ها در بستر مکان‌های آلوده، کلونی‌های بیشتری در زیر زمین برای خود ایجاد می‌کنند. در فصل تابستان به علت تابش شدید آفتاب، معمولا موش‌ها به دنبال یک سایه‌بان در نهرها و نقاط دیگر پناه می‌گیرند، بنابراین کمتر شاهد حضور موش‌ها در سطح شهر هستیم. بیشترین معضل موش‌ها در سطح شهر این است که می‌توانند عامل انتقال بیماری‌هایی
مانند طاعون باشند.
پسماند و عدم تفکیک آن مخاطره‌ای برای تهران
یکی از مخاطرات کلان‌شهرها به دلیل تمرکز جمعیت روز و شب، موضوع تولید پسماند است که همواره این موضوع به آموزش هماهنگی در جهت تفکیک و کاهش تولید پسماند نیاز دارد. موضوع پسماند و محیط زیست یکی از چهار محوری است که گریبان‌گیر زندگی شهری است. اگر بازیافتی صورت نگیرد، کم‌کم انبار پسماند شهری به حریم شهری تهران نزدیک و نزدیک‌تر خواهد شد.
پالایشگاه و خطر ناشی از انفجار
آیا وجود مراکز پرخطر مثل پالایشگاه اطراف تهران خطرساز است؟ به‌طور حتم وجود پالایشگاه می‌تواند خطر بزرگی باشد اما نسبت به سایر وقایع، ریسک کمتری دارد و افراد کمتری را هم در شهر درگیر می‌کند. از سوی دیگر آمادگی بیشتری برای آن وجود دارد. خطراتی مانند آتش‌سوزی در پالایشگاه شهید تندگویان که اخیرا اتفاق افتاد ازجمله مواردی است که تهران را تهدید می‌کند.
سایر اخبار این روزنامه
بلاتكليفي مردان اقتصادي دولت
هاشمی از مک‌فارلین تا برجام
پاسخ جبهه پایداری به محمد مهاجری
پیام مقام معظم رهبری به مناسبت تشییع ۲۵۰ شهید گمنام
خط بطلان شورای شهر شیراز روی پروژ ه‌های قدیمی
پای عربستان هم به مذاکرات برجام باز شد
تهران و مخاطراتش
هراس مسكو از انقلاب رنگين
تاوان سندسازی داخلی
پرونده هواپیمای اوکراینی ۲ سال پس از سانحه
بوروکراتیزاسیون بیمار
میراث چاپلوس‌پروری
اقتصاد ملی و بحران بهره‌وری پایین نیروی کار
باشکوه‌ترین چنار چنارستان تهران را دریابید
