درختان تهران از بی‌خوابی می‌میرند
ملیحه محمودخواه- روزگاری بود که تهران را با درختان انارش می‌شناختند تهرانی سرسبز که جوی‌هایش همیشه پرآب بود و درختانش پربار. باغ‌های پربار و میوه‌های رنگارنگ، سفره ساکنان آبادی‌های تهران را رنگین‌کمان کرده بود و میوه‌هایش آوازه‌ای داشت و گل سرسبد میوه‌هایش انار بود. حالا دیگر نه اناری برای تهران مانده و نه باغ‌وکوهساری. همین چنارهایی که میراث ملی‌اش شده هم روزبه‌روز با دخالت انسان در حال بیمار شدند.
تهران مانده و 8 هزار چنار است که در خیابان ولیعصر صف کشیده‌اند. درختانی که نورپردازی‌های شهری مثل بختک روی گلوی آنها نشسته و در حال خفه کردنشان است.
اگر گذرتان به بلوار کشاورز هم افتاده باشد درختان این بلوار شرایط بهتری ندارند نورهای سبز، زرد و نارنجی بر پیکره درختان می‌تابد تا شهر را زیباتر جلوه دهد اما غافل از اینکه همین نورها مرگ درختان را رقم می‌زنند.
مغازه‌ها هم که در کنار هم صف کشیده‌اند مزید برعلت می‌شوند نورشان تا پاسی از شب روی درختان کمانه می‌کند و شرایط را برایشان سخت‌وسخت‌تر می‌کند.
برخی از کارشناسان بر این باورند که این نورها تاثیری بر درختان ندارد اما برخی دیگر بر این موضوع صحه می‌گذارند که این نورها می‌تواند باعث مرگ درختان شود و همچنان بر آن اصرار دارند.
نور زیاد فرآیند رشد گیاه را از بین میبردعالیهسادات رفعت‌حقیقی، کارشناس ارشد گیاهان دارویی به «شهروندآنلاین» توضیح می‌دهد که گیاهان دو دسته هستند. دسته‌ای نورپسند و دسته‌ای سایه‌پسند و درختانی که قد بلندتری مانند چنارها دارند از جمله درختان نورپسند به‌شمار می‌روند. هر درخت در طول روز 4 هزار و 200 لوکس نور دریافت و همین نور برای ادامه حیات درخت کفایت می‌کند؛ در واقع می‌توان گفت دادن نور بیشتر مانند دادن آب بیشتر به گیاه است که می‌تواند ریشه آن را بپوساند.
او توضیح می‌دهد که درختان نیز مانند همه موجودات زنده به خواب در شب نیاز دارند و نور اضافه انرژی بیشتری به درخت تزریق می‌کند. وقتی نورهای رنگی به این درخت‌ها می‌تابد و مدام در معرض نورهای مختلف قرار می‌گیرند در واقع آنها، شب و روزشان را گم می‌کنند و دچار پدیده‌ای می‌شوند که به آن شکست شب می‌گویند. در شب‌ها گیاهان عملیات فتوسنتز (یعنی همان تنفس ) را انجام نمی‌دهند اما وقتی این نورها به درخت‌ها می‌تابد آنها گمان می‌کنند روز است و مدام فتوسنتز را درون خودشان انجام می‌دهند.
او ادامه می‌دهد: «این ماجرا یک ضرر بزرگ دیگر دارد و آن هم این است که این درختان به‌خاطر نورپردازی و جریان پیدا کردن آب در تنه و ساقه‌هایشان باعث می‌شوند که دیرتر به خواب زمستانی بروند به‌خاطر همین است با آنکه نیمی از زمستان رفته است اما هنوز هم برخی از درختان سبز هستند چون آنها دیرتر به خواب زمستانی می‌روند.
حالا وقتی خواب زمستانی به تعویق می‌افتد آب مدام در تنه‌وساقه گیاه جریان پیدا می‌کند و این مسأله باعث می‌شود در زمستان‌ها آبی که درون گیاه وجود دارد به‌دلیل سرما یخ بزند و همین باعث می‌شود که درخت‌ها دیرتر هم از خواب زمستانی بیدار شوند و این تغییر چرخه درخت، باعث خشک شدن و از بین‌رفتن آنها می‌شوند.»
رفعت‌حقیقی تاکید می‌کند که درخت‌ها وقتی می‌فهمند زمان و طول شب‌وروز تغییر کرده است اما وقتی این نورهایی که در خیابان‌ها به آنها می‌خورد اجازه نمی‌دهد که درخت تغییر شب‌وروز را حس کند و به‌همین‌دلیل دچار بی‌خوابی می‌شود و این به درخت آسیب می‌رساند و چرخه حرکت آب در درخت را مشکل می‌کند. بی‌خوابی درختان هم باعث می‌شود آنها شکننده‌تر شوند و با کوچک‌ترین ضربه، شاخه‌های درختان بشکند.
او در ادامه علت این ماجرا را تنفس مدام دی‌اکسیدکربن توسط درخت می‌داند و می‌گوید: «درخت‌ها در روز دی‌اکسیدکربن را جذب می‌کنند و اکسیژن را به طبیعت می‌دهند، اما شب‌ها این کار تغییر و درخت فرصت پیدا می‌کند درون خودش اکسیژن‌سازی کند و وقتی نخوابد نمی‌تواند اکسیژن درونش را تمدید کند و به‌همین‌دلیل بیمار می‌شود.»
نور مصنوعی بلای جان درختانمهندس حسن بهادری، دبیر بخش آموزش انجمن روشنایی و نورپردازی نیز به «شهروندآنلاین» می‌گوید: «در هزاران سال بشر برای روشنایی از نورهای طبیعی استفاده کرده است. نور خورشید طی روز و نور آتش در شب به بشر آرامش می‌داد و بدن را برای فعالیت طبیعی برای روز بعد آماده می‌کرد.
بدن انسان از یک ریتم طبیعی به نام ریتم سیرکادین یا شبانه‌روزی پیروی می‌کند که نور، تأثیر اساسی بر نظم این ریتم دارد.
با ورود نور مصنوعی به زندگی بشر، بخصوص استفاده فزاینده از نورهای سفید طی شب چرخه این ریتم دچار اختلال جدی می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «به زبان بسیار ساده طی روز و با آغاز فعالیت روزانه، انسان باید از نورهای سردتر (نور سفید) استفاده کند. زیرا این نورها موجب ترشح هورمون کورتیزول می‌شود که محرک بدن و سیستم عصبی به فعالیت طبیعی است. با گذر زمان و از عصر به بعد هورمون ملاتونین در بدن ترشح می‌شود که آرامش‌بخش بوده و بدن را برای خواب شبانه آماده می‌کند. نورهای طیف گرم روی ترشح این هورمون تأثیر مناسب دارند و نورهای سفید، ترشح این هورمون را دچار اختلال می‌کنند.»
این کارشناس حوزه آلودگی نور تاکید می‌کند: «به‌خاطر همین نباید در ساعات پایانی شب از موبایل، تبلت یا منابع نوری سفید در فضای زندگی استفاده کرد.
همچنین استفاده مداوم از نورهای طیف سفید سرد طی شب، موجب ایجاد افسردگی، پرخاشگری و اختلال در خواب شبانه می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «نور نیز بر گیاهان و پوشش سبز زنده این کره‌خاکی، تأثیری مستقیم دارد که با ورود نور طبیعی به زندگی بشر، اختلالاتی در زندگی این موجودات زنده بوجود آمده است. درختان و گیاهان برای رشد و پیشرفت طبیعی خود به سه پارامتر نور وابسته هستند.»
او به سه فاکتور کیفیت نور (طول موج یا رنگ نور)، شدت نور و مدت زمان تابش در طول شبانه‌روز اشاره و تاکید می‌کند: «درختان و گیاهان بسته به نوع خود به نور مصنوعی پاسخ‌های متفاوتی به‌روز می‌دهند بعضی درختان بسیار حساسند و نور شبانه بر آنها موجب اختلال رشد آنها شده و در طول دوره پاییز و زمستان نسبت به سرما صدمه‌پذیرتر هستند. از این رو باید در استفاده از نور مصنوعی در فضای سبز دقت لازم را به‌کار برد.
تابش نور مستقیم با طیف گرم با شدت زیاد بر ریتم طبیعی رشد درختان تاثیر نامطلوبی دارد.
پیشنهاد می‌شود دست‌اندرکاران امور شهری، به این موجودات زنده ارزشمند، نگاهی جدی داشته باشند.»
وضعیت آلودگی نوری در تهران قرمز استحامد میرزا خلیل نیز به این نکته اشاره می‌کند که گیاهان چهار فصل به‌طور طبیعی باید در ابتدای پاییز رفته‌رفته تغییری در رنگ برگ‌های خود داده و برگ‌های خود را از دست بدهند، اما نور مصنوعی، ریتم زندگی آنها را در شهرهای بزرگ تغییر داده و حیات گیاه را به مخاطره می‌کشاند. به‌طوری که منجر به مرگ گیاه می‌شود.
او توضیح می‌دهد که درختان پهن‌برگ وقتی فرآیند خواب زمستانی‌شان کند می‌شود سبز می‌مانند و در هنگام بارش و انباشته‌شدن برف روی شاخه‌ها سبب می‌شود شاخه درختان بشکند.
این کارشناس حوزه نور توضیح می‌دهد که بسیاری از درختان تهران خصوصا گونه چنار تا میانه‌های زمستان هنوز بر شاخه‌های خود برگ دارند و این برگ‌ها می‌توانند عاملی باشند تا هنگام بارش برف، به‌دلیل سنگین شدن تاج درخت، باعث شکستن شاخه‌ها شوند یا حتی در درختان ضعیف‌تر، ریشه‌کن شدن آنها را به‌دنبال داشته باشند.
میرزا خلیل توضیح می‌دهد که آلودگی نوری تهران از فاصله 380 کیلومتری دورتر هم قابل دیدن است و این نشان از وضعیت قرمز آلودگی نوری دارد.
به اعتقاد این کارشناس اگر در تهران از منابع نوری که به‌جای زمین، به‌طور مستقیم آسمان را نشانه گرفته‌اند صرف‌نظر کنیم، روشنایی‌های معمول موجود در معابر تهران عمدتا استاندارد نیستند و سرپوش معروف به «لاک‌پشتی» آنها باعث به‌هدررفتن نور و انرژی می‌شود. از سوی دیگر، این منابع نور غیراستاندارد باعث رسیدن شعاع‌های نور به درختان و اختلال در ریتم طبیعی زندگی آنها می‌شوند.
