روزنامه وطن امروز
1400/11/02
بارش‌ها و مسأله بحران آب
عباس نصیری: بارش بی‌سابقه برف و باران در کشور موجب شادی و امیدواری مردم، بویژه کشاورزان شده است. در استان‌های شمالی، میزان بارش‌ها بسیار چشمگیر است. در استان‌های غرب و شمال غرب، ارتفاع برف تا 10 متر نیز رسیده است. مقامات محلی در کردستان گفته‌اند ارتفاع برف در گردنه ژالانه هورامان به 7 تا 10 متر رسیده است. همین‌طور گزارش شده در الیگودرز لرستان ارتفاع برف به 6 متر رسیده است. در چهارمحال‌و‌بختیاری و منطقه کوهرنگ نیز برخی گزارش‌ها حاکی است ارتفاع برف به 2 تا 3 متر رسیده است. در استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل نیز بارش برف بی‌سابقه بوده است. در استان‌های جنوبی نیز بارش‌ها که به صورت باران بوده، بی‌سابقه اعلام شده است. بر اساس گزارش مقامات محلی، در برخی شهرستان‌ها طی 3 روز، به اندازه میزان بارش‌های مورد نیاز یک سال، باران باریده است. در هرمزگان نیز گفته شده در برخی مناطق به اندازه یک سال باران باریده است. میزان بارش‌ها در استان‌های کرمان، فارس و سیستان‌و‌بلوچستان نیز بسیار چشمگیر بوده است؛ به‌گونه‌ای که ظرفیت آب پشت برخی سدها در این استان‌ها تا 5 برابر شده است. اینها برخی اخبار و آمار منتشرشده درباره بارش‌های پربرکت دی‌ماه است. آمارهایی که سازمان هواشناسی کشور به صورت روزانه ارائه کرده نشان می‌دهد با وجود بارش‌های بسیار کم در پاییز، بارش‌های گسترده دی‌ماه توانسته است امیدواری‌ها را برای محقق شدن یک سال پربارش بیشتر کند. بر اساس گزارش‌ها، تا 30 دی‌ماه 1400 بیش از 41 درصد منابع آبی مورد نیاز سال آبی کشور محقق شده است. از سوی دیگر گزارش‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد تا 30 دی‌ماه، میزان بارش‌ها 33 درصد بیشتر از دوره مشابه سال گذشته بود. بررسی جداول سازمان هواشناسی نیز نشان می‌دهد برخی استان‌های پهناور کشور با رشد بسیار زیاد بارش‌ها نسبت به سال آبی مشابه مواجه بوده‌اند؛ موضوعی که باعث افزایش عدد میانگین بارش‌ها در کشور شده است. به عنوان مثال در سیستان‌و‌بلوچستان بارندگی‌ها تا 30 دی‌ماه بیش از 866 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته است. در هرمزگان نیز میزان بارش‌ها تا 30 دی، نسبت به سال گذشته بیش از 1500 درصد افزایش داشته است. بارندگی‌ها در کرمان نیز 181 درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. این عدد در خراسان جنوبی 72 درصد است و در استان فارس-به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور- نیز بیش از 50 درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته گزارش شده است؛ موضوعی که در صورت تداوم بارش‌ها، رونق کشاورزی در سال آبی پیش رو را برای کشاورزان این استان تضمین می‌کند. اینها اخبار امیدوار‌کننده‌ای است. کارشناسان مجرب هواشناسی کشور می‌گویند احتمالا بارش‌ها تا پایان زمستان امسال و حتی بهار آینده باعث میشود در مجموع میزان بارش‌های امسال بیشتر از سال گذشته باشد. در کنار این اخبار امیدوارکننده اما باید مراقب برداشت‌های اشتباه از بارش‌های امیدوارکننده بود؛ برداشت‌های اشتباهی که بیشتر حول موضوع میزان بارش‌ها و نسبت آن با بحران آب و مدیریت آب و عدم تفکیک این گزاره‌ها شکل گرفته است. طی سال‌های اخیر موضوع کم‌آبی و بحران آب به مسائل سیاسی و غیر فنی آلوده شد. به همین دلیل صورت‌مساله درباره بحران آب و مقوله مدیریت آب، بعضا مخدوش شده است به‌گونه‌ای که وقتی رسانه‌ای از ترسالی خبر می‌دهد، عده‌ای تصور می‌کنند خبر دادن از ترسالی به معنی انکار بحران آب است. به همین خاطر در میانه بارش‌های بی‌سابقه، اقدام به ارائه وضعیت نامساعد ظرفیت آب پشت همه سدهای کشور می‌کنند. در حالی که ظرفیت آبی امسال در پشت سدها، بیشتر ناشی از کم‌بارشی سال آبی 1400 - 1399 است و ظرفیت آبی سدها در سال آبی گذشته، ناشی از 2 دوره ترسالی سال‌های آبی 98-97 و 9۹-9۸ است. بنابراین این عده از مسؤولان با وجود ارائه آمار درست اما همه واقعیت را مطرح نمی‌کنند. شاید از این طریق سعی می‌کنند بارش‌های بی‌سابقه را تحت‌الشعاع قرار دهند. چرا؟ جواب این سوال را باید در ایجاد یک ذهنیت اشتباه دیگر پیدا کرد. در کنار جماعتی که به بهانه دفاع از اصل مساله بحران آب، بارش‌های اخیر را سانسور می‌کنند، عده‌ای نیز با استناد به همین بارش‌های بی‌سابقه، واقعیتی به نام بحران آب در کشور را انکار می‌کنند. بخشی از این دیدگاه البته ناشی از تخیلات غیرعلمی و بعضا برآمده از شایعات شبکه‌های ماهواره‌ای درباره فروش آب به کشورهای همسایه یا بی‌اطلاعی از مقوله وضعیت آبی کشور است. به هر حال، اگر چه این روزها با مواجهه زیرپوستی این 2 دیدگاه اشتباه مواجه هستیم اما به نظر می‌رسد واقعیت موضوع، یعنی گزاره‌های بحران آبی، میزان بارش‌ها و مدیریت آب در کشور از چشم برخی مسؤولان کشور پنهان نمانده است. اظهارات اخیر معاون اول رئیس‌جمهور در استان هرمزگان و تاکید آقای مخبر بر لزوم احیای آبخیزداری در کشور باعث شده این ذهنیت ایجاد شود که در دولت سیزدهم، هم صورت مساله بحران آب درست فهم شده است و هم اراده‌‌ای برای مدیریت عالمانه آب و استفاده حداکثری از بارش‌ها ایجاد شده است. واقعیت این است که دولت سیزدهم حداقل در حوزه رسانه باید تلاش کند درباره صورت‌مساله بحران آب و اصل مدیریت علمی آب، به عنوان 2 بایسته فوری کشور ادراک‌سازی کند. در واقع باید این اصل حیاتی تثبیت شود که بحران آبی فعلی در کشور ناشی از 2 موضوع کم‌بارشی پیاپی و سوءمدیریت منابع آبی بوده است. از یک سو کشور دچار یک دوره طولانی کم‌بارشی بوده است و از سوی دیگر به‌واسطه مدیریت اشتباه، منابع آبی زیرزمینی کشور از طرق مختلف، از جمله حفر ده‌ها هزار حلقه چاه از بین رفته است. در این وضعیت در راستای اعمال مدیریت عالمانه آبی، موضوع پربارشی یا ترسالی یک فرصت بسیار مناسب است. باید با تمهید اقدامات درست، نسبت به استفاده حداکثری از منابع آبی جاری و آب حاصل از بارش‌های گسترده در کشور اقدام کرد. در جریان بارش‌های بی‌سابقه جنوب کشور، براساس برخی گزارش‌ها تا 50 درصد و بر اساس برخی گزارشات تا 70 درصد بارش‌ها هدر رفته است. این نشان‌دهنده عدم تمهید و تدبیر لازم است. قطعا از همین روست که معاون اول رئیس‌جمهور از ضرورت احیای مقوله آبخیزداری گفته است.