۶۰ زن‌کشی در ۲ سال، فقط در خوزستان
مریم رضاخواه : غزل حیدر نوا، زن ۱۷ ساله اهوازی در لیست بلندبالای قتل‌های ناموسی شمال تا جنوب کشور تنها نیست. نام او هم به این سیاهه جنایت‌ها اضافه شد. نامش میان مقتولان کشور خودنمایی می‌کند؛ میان ۶۰ زن کشته شده خوزستانی از سال ۹۸. هر جنایت این‌چنینی جرقه جنایت بعدی را در جانی دیگر زنده می‌کند. هر خشونت فاتحانه، زنجیره انجامش را قوی‌تر می‌کند. عدم مجازات متناسب، زنجیره‌‌ای از قتل‌های ناموسی دیگر به این سیاهه خشونت می‌افزاید. هر توجیه و حمایتی هم تکرار هولناک‌تری را تشدید می‌کند.
از سال ۹۸ تحقیقات آغاز شد. تحقیقات معطوف به خشونت‌های خانگی علیه زنان بود. یک گروه تشکیل شد برای جمع‌آوری پروندههای زن‌کشی از سراسر خوزستان. پرونده‌هایی که به صورت رسمی اعلام نمی‌شد، اما روایت‌های دیداری و شنیداری مبنای این تحقیقات غیر رسمی بود. وظیفه داشتند قتل زنان را در قوم و قبیله یا همسایگی‌شان اطلاع دهند. هر پرونده قتلی با مشخصات کامل در دفتر به ثبت رسید. تاریخ، سن مقتول و حتی اینکه از چه قبیله یا محله‌ای بود در این دفتر درج شد. در این تحقیق لیست دستگیری قاتلان و حتی مجازات‌شان هم وجود دارد.
۶۰ قتل در مدت دو سال نتیجه تحقیقاتی است که عاطفه بروایه، مدیرعامل «موسسه زنان ریحانه اهواز» و کنشگر اجتماعی ایرانیِ عرب انجام داده است. بر اساس اطلاعات این پژوهش، زنان به دلایل منتسب به «ناموس» کشته شده‌اند. از سال ۱۳۹۸ تا تابستان ۱۴۰۰، حدود ۶۰ زن در خوزستان به این دلیل کشته شده‌اند؛ تعدادی که به گفته بروایه، از این هم بیشتر است و این فقط اطلاعاتی است که او و همکارانش توانسته‌اند در این دو سال به دست آورند.
این پژوهش نشان می‌دهد که این قتل‌ها عمدتا در مناطق عرب‌نشین بوده و این زنان اهل شهرهای مختلفی مثل شوش، اهواز، آبادان و کارون بوده‌اند. بیشتر زنان کشته‌شده جوان و نوجوان بوده‌اند و بین آنها زن یازده و پانزده ساله هم بوده است. تعداد زنان مجردی که به دلیل داشتن رابطه کشته شده‌اند بیشتر از زنان متاهل با دلیل مشابه بوده است.
رضایت در پروندههای زنکشیاو گله دارد از مجازات نشدن متهمان زن‌کشی. از همه آن قاتلانی که هرگز قصاص نشدند. «خانواده‌های مقتول همیشه رضایت داده‌اند. وقتی زن‌ها متهم می‌شوند به بحث شرف، خانواده‌ها هم راضی به کشتن دختران‌شان می‌شوند. همین اتهام کافی است تا رضایت خانواده‌ها دوچندان شود. خیلی وقت‌ها هم این تصمیم را با یکدیگر می‌گیرند. بر همین اساس همیشه مُهر رضایت در این پرونده‌ها خودنمایی می‌کند.
در این پرونده هم بحث رضایت وجود دارد و خانواده غزل احتمالا شکایتی نخواهند داشت. پرونده قتل فاطمه برحی هم به همین شکل بود. متهم که همسر خود را با تصور خیانت او در آبادان سر بریده بود، با اعلام رضایت اولیای دم از چوبه دار نجات پیدا کرد. اولیای دم فاطمه با مراجعه به دادسرای آبادان، رضایت خود را مکتوب نسبت به قاتل دخترشان اعلام کردند.»
رسم‌هایی که دیگر نیستنددر خیلی از موارد دیده شده است که عرب‌ها به صورت خودجوش بعضی رسم‌ها را کنار گذاشته‌اند: «سنتی داریم به اسم احسان و تحصیل. وقتی مردی همسرش را از دست می‌دهد در همان مراسم خاکسپاری دختری به صاحب عزا هدیه داده می‌شود. اما چند سال پیش پس از هدیه دختری به یکی از شیوخ عرب که همسرش را از دست داده بود، فعالان مرد عرب خیلی شدید با این مسأله برخورد کردند؛ نوشتند و اعتراض کردند. می‌گفتند زن یک انسان است؛ شیء نیست که هدیه داده شود. نه خواستگاری وجود داشته و نه نظری از دختر پرسیده شده است، پس یک کار غیر انسانی است. فعالین مرد بسیار پیگیر بودند تا جایی که اعلام شد دیگر این رسم اجرا نخواهد شد. این خواست خود عرب‌ها بود که این رسم برچیده شد. نه قوه قهریه‌ای وجود داشت، نه دستوری. به صورت کاملا خودجوش این رسم برچیده شد.»
این کنشگر اجتماعی مورد دیگری از حرکت خودجوش مردم خوزستان می‌گوید: «۴۰ سالی است که رسم خون‌بس به صورت علنی اجرا نمی‌شود. شاید در روستاهای دور افتاده و به صورت پنهانی این رسم هست. مردم به صورت خودجوش این رسم را کنار گذاشتند و متوجه شدند این سنت، رسم زمان حال حاضر نیست. زن شیء نیست که در مقابل دیه پرداخت شود. به هر حال، با این رسم مخالفت داشتند. سال گذشته بود که یک مورد خون‌بس داشتیم و همین موضوع دوباره دستاویزی شد برای اعتراض. قدم مهم این بود که مردم به صورت خودجوش این رسم‌ها را کنار گذاشتند.»
او به دو مورد دیگر اشاره می‌کند که مردان در حرکتی خودخواسته از رسوم قدیمی پیروی نمی‌کنند. «در انتخاب شورای شهر هم ۱۰ نفر اول زن بودند در صورتی که این نخستین باری بود که این اتفاق می‌افتاد. به زنان اعتماد کردند.
همچنین در رسومات‌مان چه عزاداری، چه عروسی رسم بر تیراندازی است. مشکل این‌جا بود که خطا صورت می‌گرفت و در همان مراسم کسی آسیب می‌دید یا کشته می‌شد. باز هم کنشگران مرد در این زمینه مانور دادند تا تیراندازی انجام نشود. این موضوع هم به صورت خودجوش کمتر و کمتر شد.»
حرکت‌های خودجوشهیچ نیرویی مسبب برچیده شدن این رسوم نبود. سنت‌های منفی حذف شدند. مدیرعامل «موسسه زنان ریحانه اهواز» اما دید کنشگران و مردان خوزستان را نسبت به قتل زنان متفاوت می‌داند. «از حساسیت خاصی برخوردارند. برخلاف بقیه موارد که خود شیوخ و فعالان مرد عرب همراه و تاثیرگذار بودند، در مورد قتل‌ها چنین همراهی وجود ندارد.
تصور خیانت به مثابه لکه ننگ است و این لکه ننگ را باید پاک کنند. زن را سنگر می‌دانند. این حس مالکیت زمانی مرگبار می‌شود که زن از یکسری حدود تخطی کند و خط قرمزها را رد. کنشگران و فعالان مرد هم تاکنون در این موضوع ورود نکرده‌اند و همین امر سبب شده که شاهد این قتل‌ها باشیم.»
«قتل غزل صرفا یک قتل ناموسی نیست. یک ماجرای پیچیده جنایی است. یعنی تنها یک زن‌کشی نیست؛ ابعاد دیگری هم دارد.» این را پونه پیلرام، رئیس سابق کمیسیون زنان استان اهواز، پژوهشگر اجتماعی و استاد دانشگاه می‌گوید. پیلرام اعتقاد دارد که زن‌کشی تنها در خوزستان نیست. زن‌کشی را یک پاندمی جهانی می‌داند. «پروندههای زن‌کشی به صورت غیر رسمی در خوزستان بررسی شده است، اما این بررسی‌ها در دیگر نقاط کشور هم انجام شده است؟
زن‌کشی پدیده‌ای است که در تمام جهان وجود دارد. مولفه‌های زیادی بر این قتل‌ها تاثیر دارند. طبق آمار البته 60 درصد قربانیان زن‌کشی توسط همسر یا همسر سابق خود به قتل رسیده‌اند.»
او آمار روزانه کشتار زنان را در جهان فاش می‌کند. «هر روز ۱۳۷ زن توسط همسر یا مردان خانواده کشته می‌شوند.
در تمام دنیا تلاش‌های قانونی و اخلاقی برای کاهش این آمارها صورت می‌گیرد. اما طبق گزارش‌ها، باوجود تلاش‌های صورت گرفته، تعداد قربانیان خشونت منجر به قتل در حال افزایش است.» آمار زن‌کشی در کشورهای دیگر
این استاد دانشگاه از افزایش قتل‌های خشونت‌بار زنان در دیگر کشورها می‌گوید. «بر اساس گزارش دفتر آمار ملی انگلیس، تعداد قربانیان زن قتل‌های خشونت‌بار از ۲۲۰ مورد در سال ۲۰۱۸ به ۲۴۱ مورد در سال گذشته افزایش یافته است. در بریتانیا هر سه روز، یک زن توسط یک مرد کشته می‌شود، اکثرا توسط مردی که می‌شناسند. در هر ساعت، 6 زن توسط مردان خانواده خود در جهان کشته می‌شوند.»
به گفته او «بر اساس آمار سال گذشته، دست‌کم در هر سه روز در فرانسه یک زن از سوی شریک زندگی خود به قتل رسیده است. آلمان، انگلیس، ایتالیا، اسپانیا و سوییس در رده‌های بعدی بالاترین میزان قتل با انگیزه‌های جنسیتی قرار دارند. بر اساس بررسی‌ها، در سال گذشته دست‌کم ۱۶۰۰ زن آمریکایی به دلیل جنسیت توسط مردان به قتل رسیده‌اند.»
این آمارها که بر اساس گزارش سازمان ملل متحد است سالانه قتل 50هزار زن توسط همسر/همسر سابق یا یکی از مردان خانواده‌شان را نشان می‌دهد.
قانون نبایدها را تعیین کنددر ایران لایحه صیانت کرامت تامین امنیت زنان تلاشی قانونی است برای جلوگیری از خشونت و خشونت منجر به قتل که باید سریعا به آن رسیدگی شود.
فرقی نمی‌کند شمال یا جنوب، هم‌زبان یا غیر. آنچه مهم است نبایدهاست که قانون باید تعیین کند. «اگر فرهنگ در ایجاد زن‌کشی تاثیر داشت از رومینا تا مونا باز هم نمی‌توانستیم یک نسخه فرهنگی بازدارنده بپیچیم، اما در بحث قانون، بحث راحت‌تر و حمایت از زنان قاطع‌تر است.»
این استاد دانشگاه معتقد است در بحث قتل ناموسی باید قانون، فرهنگ را به دنبال خود بکشاند و عمل بازدارنده قانونی به تغییر شکل فرهنگی کمک کند.
«این جنایت‌های مشابه راهکار فرهنگی ندارد. کار فرهنگی زمانبر است. ۳۰ سال زمان لازم است تا از نظر روانشناختی یک تغییر عادت در جوامع فرهنگی اتفاق بیفتد. در نتیجه نباید در انتظار تغییر و تحول فرهنگی در این جریان باشیم. باید قانون تغییر کند. در دو روز گذشته زنان سیاسی کشور هم واکنش نشان داده‌اند. یعنی همه خواهان تصویب لایحه تامین امنیت هستند. لایحه‌ای که ۱۲ سال است چوب سیاسی‌کاری را می‌خورد باید سریع‌تر به تصویب برسد.»
هرچند در مورد قتل ناموسی اهواز سبعیت قاتل و ایجاد خدشه به کرامت همه زنان و برهم‌زدن جو روانی همه زنان مطرح است و حساب از یک زن‌کشی بیشتر است و به همه‌کشی رسیده است.
خلأ قانونییکی از مهم‌ترین دلایل تکرار قتل‌های ناموسی، خلأهای قانونی است. نوال نزاری، وکیل دادگستری و نایب‌رئیس سابق کانون وکلای خوزستان و استاد دانشگاه حقوق اهواز هم معتقد است متهمان زن‌کشی در خوزستان تنها از جنبه عمومی جرم مجازات می‌شوند: «خانواده‌های داغدار و سیاه‌پوش پس از قتل دختران‌شان با رضایت‌شان سند آزادی قاتلان را امضا می‌کنند. ۵ تا ۱۵ سال حبس هم در انتظار این قاتلان رضایت‌گرفته است. اما همین حبس را هم نمی‌کشند. نهایت ۷ سال زندان را تجربه می‌کنند و دوباره به خانه برمی‌گردند.»
مجازات قاتلدر این جنایت احساس عمومی و حتی امنیت عمومی و عامه جریحه‌دار شد. قاضی و دادسرا حکم سنگینی می‌دهد؟ چه مجازاتی در انتظار قاتل است؟ «البته که این قتل‌های ناموسی فقط در خوزستان رخ نمی‌دهد و در همه جای دنیا و کشور شاهد این جنایت‌ها هستیم. به نظر من قانون ما باید مجازات سنگینی برای این افراد در نظر بگیرد و نباید به قانون مجازات اسلامی متکی بود. باید برای این قاتل حکم محارب داده شود؛ چرا که چنین جنایتی در ملأ عام اوج توحش را معنا می‌کند. این مجازات از وقوع قتل‌های دیگر جلوگیری می‌کند. چنین جنایتی در سال‌های گذشته نداشته‌ایم.»
انتشار فیلم ترسناک زورگیری و اعدام متهمانسال ۹۱ بود که فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد سه سارق با ضرب و شتم مردی دست به زورگیری زده‌اند. اين فيلم بار منفی روانی بسياری در جامعه برجای گذاشت كه اكثر مسئولان مرتبط و غيرمرتبط در اين زمينه واكنش‌های شديدی از خود نشان دادند.
در اولين واكنش به اين اقدام غير انسانی، آیت‌الله آملی لاریجانی، رئیس قوه قضائیه وقت، در تاريخ ۲۳ آذرماه همان سال در خصوص انتشار اين فیلم گفت: «چنین اتفاقاتی در کشور اسلامی ما تکان‌دهنده است و حسب موازین شرعی و قانونی مصوب، تفاوتی میان بکارگیری سلاح سرد یا گرم وجود ندارد و در حکم محاربه و مجازات آن نیز اعدام است. با دستگیری متهمان و برگزاری جلسه دادگاه، دو زورگیر پرونده در ۳۰ دی ماه سال ۹۱ اعدام شدند.»
اما صحنه‌های جنایت میدان کسایی در گوشه‌ای از ذهنش حک شده است. هرازگاهی از آن نمایش توحشی سخن می‌گوید که سجاد همسر و پسرعموی مونا اجرا کرده است. می‌گوید فاجعه است؛ من تصاویر این فیلم را دیدم. دو روز است که پلک نگذاشته‌ام. آن رهگذرانی که در آن میدان و خیابان شاهد این جنایت بوده‌اند چه روزهای وحشتناکی را سپری می‌کنند.
«ما مشکلات زیادی در قانون برای زنان داریم. همین لایحه منع خشونت علیه زنان چرا باید تاکنون در بایگانی مجلس باشد. چرا تصویب نمی‌شود؟ البته که اشد مجازات در این‌گونه پرونده‌ها کافی نیست. باید دیدمان نسبت به زنان تغییر کند؛ فرهنگسازی شود. شاید مجازات تاثیر مقطعی داشته باشد، اما مهم‌تر از آن، تحول فرهنگ و بهبود شرایط زمینه‌ای ارتکاب جرایم است که باید مورد توجه قرار گیرد.»
