به‌هم‌ریختگی پیگیری‌های روتین سلامت به دلیل همه‌گیری کرونا، شرایط ابتلا به سرخک در ایران را به حدی رسانده که  وزارت بهداشت و درمان هشدار جدی و فراخوان اقدام فوری به زدن واکسن سرخک داده است. شرایط خاص ملیتی هم در این فراخوان قید نشده؛ یعنی چه ایرانی هستید و چه مهاجر، اگر کودک زیر پنج سال دارید که به‌موقع واکسن سرخک را دریافت نکرده، هرچه سریع‌تر برای تزریق این واکسن اقدام کنید.

سرخک یک بیماری ویروسی است. راه انتقال ویروس سرخک از طریق تنفس و قطرک‌های تنفسی است و مسری‌ترین عامل عفونی شناخته‌شده محسوب می‌شود، به نحوی که اگر فردی مبتلا به بیماری در اتاق دربسته‌ای باشد و بعد از ۱۰ دقیقه از اتاق خارج شود و فردی که ایمنی کافی ندارد، پنج دقیقه پس از او وارد اتاق شود، احتمال مبتلاشدن فرد دوم کم نیست.

طی سالیان گذشته پوشش خوبی در واکسیناسیون این بیماری در کشور داشته‌ایم، به طوری که توانستیم حدود سه سال قبل تاییدیه سازمان بهداشت جهانی را مبنی بر حذف ویروس بومی سرخک از کشور دریافت کنیم که موفقیتی بزرگ و حاصل دستاورد نظام سلامت بوده است. فقط سه کشور بحرین،‌ عمان و ایران در منطقه خاورمیانه موفق به دستیابی به این تاییدیه شدند. در کشور ما با توجه به جمعیت بالا و مرزهای مشترک زیادی که با کشورهای افغانستان،‌ پاکستان و عراق دارد، طبیعتا دستاورد حذف سرخک برجسته‌تر از دو کشور دیگر است، اما این به معنای به صفر رسیدن خطر بیماری سرخک نیست.

رمضانی با اشاره به اینکه موارد وارداتی ویروس توسط اتباع همیشه در کشور ما بوده است، تاکید می‌کند: «ممکن است به واسطه تغییرات سیاسی و اجتماعی این رفت‌وآمدها در ماه‌های اخیر بیشتر شده باشد و همین موضوع مزید بر علت افزایش شیوع سرخک شده است. با این حال، اصل قضیه کاهش پوشش واکسیناسیون در دو سال اخیر است. طبیعتا هم اگر جلوی این روند کاهشی گرفته نشود، می‌تواند مشکل‌زا و برای کودکان زیر پنج سال خطرناک هم باشد.»

به گفته سیدمحسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، بیماری سرخک می‌تواند با علایم تنفسی، سرفه و آبریزش بینی و قرمزشدن مخاط چشم هم همراه باشد. سرخک ممکن است در مواردی شدید بروز کند و حتی منجر به مرگ شود. در موارد همه‌گیری بیماری ممکن است بین یک تا 5درصد مرگ در بیماران رخ دهد. افرادی که معمولا ضعف سیستم ایمنی یا سوءتغذیه دارند، بیشتر به عوارض سرخک مبتلا می‌شوند.

«خیلی از خانواده‌ها در دو سال گذشته انقدر نگران کرونا بودند که تا حد ممکن سعی می‌کردند در مراکز بهداشت حاضر نشوند؛ همین مسأله باعث شد پوشش واکسیناسیون خیلی خوبی که پیش از همه‌گیری کرونا داشتیم، تا حد قابل ملاحظه‌ای پایین بیاید.» آمیتیس رمضانی، رئیس انجمن بیماری‌های عفونی و محقق انستیتو پاستور ایران در گفت‌وگو با «شهروندآنلاین» درباره علت شیوع دوباره سرخک در کشور می‌گوید: «کشور ما تا قبل از همه‌گیری کرونا، جزو معدود کشورهای منطقه بود که به مرز حذف سرخک بسیار نزدیک شده بود، تنها موارد ابتلایی داشتیم که وارداتی بودند و از طریق مهاجران سفر کرده به ایران در کشور مشاهده می‌شد.»

این متخصص عفونی معتقد است کرونا و نگرانی‌های ناشی از آلودگی محیطی مراکز واکسیناسیون، خانواده‌ها را از واکسن‌زدن به‌موقع فرزندان‌شان غافل کرد و باعث شد پوشش مطلوب واکسیناسیون تا حد زیادی کاهش پیدا کند. وقتی درصد واکسیناسیون کاهش پیدا کند، احتمال گردش ویروس در جامعه بیشتر می‌شود. باید توجه داشته باشیم که سرخک هنوز در کشور ما ریشه‌کن نشده بود. بنابراین همین فرصت برای سرخک که یک ویروس عفونی و جدی است، کافی بود تا دوباره جان بگیرد.

رمضانی با اشاره به اینکه موارد وارداتی ویروس توسط اتباع همیشه در کشور ما بوده است، تاکید می‌کند: «ممکن است به واسطه تغییرات سیاسی و اجتماعی این رفت‌وآمدها در ماه‌های اخیر بیشتر شده باشد و همین موضوع مزید بر علت افزایش شیوع سرخک شده است. با این حال، اصل قضیه کاهش پوشش واکسیناسیون در دو سال اخیر است. طبیعتا هم اگر جلوی این روند کاهشی گرفته نشود، می‌تواند مشکل‌زا و برای کودکان زیر پنج سال خطرناک هم باشد.»

این متخصص عفونی با اشاره به اینکه در حال حاضر وضعیت ویروس کرونا در کشور به یک ثبات نسبی رسیده است، تاکید می‌کند: «بهتر است خانواده‌هایی که کودک زیر پنج سال دارند و واکسنی در جدول واکسیناسیون فرزندشان جا افتاده است، هرچه سریع‌تر برای تکمیل واکسیناسیون اقدام کنند.»

چه کسانی در معرض خطر هستند؟ رمضانی پاسخ می‌دهد: «بچه‌ها به خصوص اطفال زیر پنج سال که واکسن سه‌گانه که سرخک را هم شامل می‌شود، نزده‌اند، در معرض ابتلای جدی قرار دارند. چون به هر حال افراد بالغ قبل از این واکسن‌هایشان را زده‌اند، حتی با وجود این واقعیت که آنتی‌بادی با گذشت زمان کم می‌شود، ولی به هر حال یک ایمنی نسبی را نسبت به این ویروس دارند. بچه‌های زیر پنج سال بیشترین گروه در معرض خطر هستند. به طور کلی سرخک در سنین زیر پنج سال یک بیماری جدی محسوب می‌شود که می‌تواند مرگ‌ومیر هم داشته باشد.»

«وقتی پدرم را در ماه‌های اول پاندمی کرونا از دست دادیم، از همه چیز و همه جا می‌ترسیدیم. به همین دلیل هم واکسن‌های 12 و 18 ماهگی پسرم را به‌موقع نزدم.» میرحسینی از تجربه تلخ داغدار پدرشدن در روزهای تابستان 99 بر اثر ابتلا به کرونا می‌گوید: «همین اتفاق غیرقابل باور چشم ما را ترساند. با اینکه خودم مردد بودم، ولی اطرافیان می‌گفتند در اوج کرونا برای واکسن یک‌سالگی مراجعه نکنم. با این استدلال که همه مراکز درمانی و مراقبتی ممکن است به ویروس کرونا آلوده باشد و واکسن بچه را بعدا هم می‌توان زد.» این مادر سال گذشته با مشورت متخصص کودک برای دریافت واکسن‌های عقب‌افتاده به مراکز بهداشت مراجعه کرده است: «خوشبختانه الان خیالم بابت بیماری‌های ویروسی دیگر راحت است.»

بیست‌ودوم اردیبهشت 99، دخترش به دنیا آمد. درست در پیک اول کرونا؛ آن روزهایی که همه جا تعطیل بود و شهرها شبیه به متروکه شده بود. لایقی به «شهروندآنلاین» می‌گوید: «واکسن‌های دخترم که الان در 23ماهگی است، در دوران کرونا بود، ولی همه واکسن‌های بچه را به‌موقع زدم بدون یک روز تاخیر. با اینکه من خودم از آن دسته آدم‌هایی بودم که از ترس کرونا کاملا خانه‌نشین بودم، ولی پیش خودم گفتم همانقدر که خروج از خانه برای خریدن مواد غذایی و مایحتاج زندگی لازم است، برای واکسن‌زدن هم ضروری است.» او معتقد است واکسن‌های روتین نوزادی در همه حال باید از اولویت‌ها باشد، حتی در روزهای اوج و پیک همه‌گیری کرونا، چراکه واکسن‌زدن رابطه مستقیمی با فروکش‌کردن بیماری‌های همه‌گیر دارد. این اصل اثبات‌شده جهانی است و همه باید به این موضوع توجه داشته باشند. پس عقلانی و درست همین است که واکسن به‌موقع زده شود.

دوره نهفتگی سرخک حدود دو هفته است و پس از این مدت علایم بیماری با تب ظاهر شده و با بی‌حالی و بی‌اشتهایی ادامه پیدا می‌کند. تب می‌تواند بیشتر شود تا جایی که به ۴۰ درجه هم برسد؛ بعد از یک دوره تبِ سه تا چهار روزه علایم دیگری هم ظاهر می‌شود که‌ مهم‌ترین آن دانه‌های قرمز رنگی است که روی صورت و گردن شروع می‌شود و به پایین بدن منتشر می‌شود. این دانه‌ها از بالا به پایین کم‌کم پاک می‌شوند. مدتی که این دانه‌ها روی بدن فرد است حدود پنج روز است. دو تا سه روز اول که دانه‌ها ظاهر می‌شود، تب هم هنوز ادامه دارد، به همین دلیل علامت اصلی که به تشخیص این بیماری کمک می‌کند، تب و بثورات قرمز رنگ سطح پوست است.

واکسن‌های روتین نوزادی در همه حال باید از اولویت‌ها باشد، حتی در روزهای اوج و پیک همه‌گیری کرونا، چراکه واکسن‌زدن رابطه مستقیمی با فروکش‌کردن بیماری‌های همه‌گیر دارد. این اصل اثبات‌شده جهانی است و همه باید به این موضوع توجه داشته باشند. پس عقلانی و درست همین است که واکسن به‌موقع زده شود.

سرخک می‌تواند به سرعت در یک جامعه پخش شده و همه‌گیری‌های بزرگ ایجاد کند، این در حالی است که این بیماری عفونی توانایی بروز فرم‌های شدید یا مرگ‌ومیر را هم دارد. در مورد مرگ‌ومیر ناشی از سرخک در دنیا، سازمان بهداشت جهانی برنامه‌ای از سال ۲۰۰۰ میلادی آغاز و هدف‌گذاری کرد تا تقریبا همه کشورها برنامه واکسیناسیون را به نوعی جلو ببرند که بتوانند تا سال ۲۰۱۵ به میزان ۹۰درصد جلوی مرگ‌ومیر ناشی از سرخک را بگیرند. زمان شروع برنامه تعداد ۸۰۰هزار مرگ در سال در کودکان کمتر از پنج سال ناشی از ابتلا به سرخک رخ می‌داد که درنهایت تاکنون مرگ سرخک تا ۸۴درصد در جهان کاهش یافته و این موفقیت بسیار بزرگی است. خوشبختانه سرخک به درمان دارویی ویژه نیاز ندارد، پیشگیری از آن بسیار راحت بوده و واکسن موثری هم دارد که سال‌های طولانی است این واکسن در ایران و جهان استفاده می‌شود.

واکسن سرخک در کشور ما در قالب واکسن سه‌گانه MMR که واکسن ترکیبی علیه بیماری‌های سرخک،‌ سرخجه و اوریون است، استفاده می‌شود. این واکسن در دو نوبت در سن ۱۲ و ۱۸ ماهگی به کودکان تزریق می‌شود.