روزنامه ابتکار
1401/01/22
علیرضا صدقی قشری‌گرایی، جهل و خشونت
از زمان پیدایش ادیان و بخصوص ادیان توحیدی، همواره عارضه‌ای عذاب‌آور آن‌ها را رنج داده است. این عارضه به ویژه پس از دستیابی این ادیان به «سازمان» و «ساختار»، ابعاد وسیع‌تری یافته و به موازات «توسعه معرفتی»، در این حوزه مشکلات بزرگ‌تر شده است.عارضه مذکور را می‌توان تحت عناوینی نظیر «قشری‌گرایی»، «رویکردهای متظاهرانه» و «جهل» نام‌گذاری کرد. مفاهیم که هر یک از آن‌ها نمی‌تواند به تنهایی بار معنایی این عارضه را که در نهایت به «خشونت لجام‌گسیخته» منتهی میشود، به دوش بکشد. ذکر این نکته ضروری است که ظهور ادیان در هر دوره تاریخی موجب توسعه همه‌جانبه جوامع تاثیرات شگرف و مانا در عرصه‌های گوناگون اجتماعی شده است. لیکن با عبور از عصر طلایی هر یک از این ادیان و شکل‌گیری سازمان‌ها و ساختارهایی که دین را نمایندگی می‌کردند، آرام‌آرام عارضه مذکور شکل‌گرفته و ابعادی تازه‌تر پیدا می‌کند.
برای این مدعا نمونه‌های فراوانی می‌توان در طول تاریخ ادیان سراغ گرفت. از مواجهه یهودیان بیت‌اللحم با پیامبر تازه مبعوث شده (حضرت عیسی(علیه‌السلام)) تا رویکردهای مسیحیان متعصب در قرون وسطی و از جنگ‌های «ردیون» پس از رحلت پیامبر عظیم‌الشان اسلام تا پیدایش پدیده‌هایی نظیر مدرسه حقانی پاکستان، طالبان، القاعده و داعش، همه و همه نشان می‌دهند که عارضه مذکور تا چه اندازه توانسته است بر پیکره ادیان ضربات و لطمات جدی وارد آورد.
آبشخور این عارضه بیش از هر موضوع دیگری در دو محور «نادانی» و «قشری‌گرایی» قابل ارزیابی و درک است. به این اعتبار، گروهی از پیروان ادیان حنیف به هر اندازه که از منبع وحی ـ به عنوان اصلی‌ترین رکن معرفتی ـ فاصله می‌گیرند، به «ساده‌انگاری امر دینی» یا «تقلیل امر دینی» به «ظواهر شریعت» متمایل می‌شوند. چرا که هدایت انبیا در اتصال با وحی بسیاری از موضوعات و مسائل غامض عقلانی را در حوزه‌های گوناگون مرتفع ساخته و مرجعی بی‌نظیر در اختیار پیروان اولیه قرار می‌داده است. لیکن با حذف این مرجع از زندگی روزمره پیروان، آن‌ها یا باید با «عقل خودبنیاد» به سراغ این مسائل رفته و با پایه عقلانی و یاری جستن از منابع باقیمانده به تحلیل مسائل یچیده هستی‌شناسانه می‌پرداختند؛ و یا باید با تکیه بر «ظواهر» دکان عقل و عقلانیت را تعطیل می‌کردند و با رویکردی «هیجانی ـ حسی» به ظواهر قانع می‌شدند.
به طور طبیعی، آن گروه از دینداران که دغدغه‌مند «دین»، «خدا» و «انسان» بودند راه نخست را انتخاب کرده و با عبور از مسیر پر پیچ و خم و سنگلاخ تقیدات عقلائی راه را برای خود و دیگران هموار می‌ساختند. اما گروه به نسبت کثیر دیگری نیز بودند که راه دوم را برگزیده و در ظواهر باقی ماندند.
آرام‌آرام و پس از گذشت ادوار مختلف دینی، بر تعداد گروه دوم افزوده و از عِده و عُده گروه نخست کاسته شد. چه اینکه هم دوری از منبع اصلی معرفت دینی بیشتر و بیشتر می‌شد و هم راحت‌طلبی نوع انسان اجازه حرکت در مسیر نخست را برای بسیارانی نمی‌داد.
افزون بر این مسائل بافت اجتماعی در جوامع توحیدی و میزان تقید آحاد جامعه نسبت به دستورات شرعی، جایگاهی خاص را برای «امر شرعی» فراهم آورد. این جایگاه موجب شد تا گروه دوم به «ظواهر شرعی» بیش از گذشته نزدیک شوند و در نتیجه در طول زمان به نوعی نمایندگی این بخش از دین را به دست آورند. هرچند در میان عالمان دینی کم نبوده و نیستند اندیشه‌ورزانی که تلاش کرده و می‌کنند تا هر پدیده‌ای را با محک عقل و دستورات ناب دینی قیاس کنند.
با این همه، گروه دوم (قشری‌گرایان) تاکنون نتوانسته‌اند که تمام دین را تصاحب کنند. لیکن از یک سو با تکیه بر امکاناتی که از این سنت ستبر تاریخی به دست آورده‌‌اند و از سوی دیگر، با حمایت عناصر مشکوک و سوءاستفاده‌کنندگان در سطح بین‌المللی، موفق شده‌اند تا ساختارها و نهادهای متعددی در ادیان مختلف به دست بیاورند. به نظر می‌رسد هدف اصلی این سازمان‌ها چیزی جز «تعمیق خشونت»، دمیدن در آتش تنور «اختلافات دینی ـ مذهبی» و در نتیجه «کشتار دینداران» نیست.
رویکردی که اخیرا نمونه‌های آن در گرگان و مشهد عیان شده و تصویری فجیع از این عارضه را بازتاب داد. تصور می‌شد راهکار مقابله با این عارضه علاوه بر اقدامات، آگاه‌سازی، بازگشت به معرفت اصیل دینی و «عقلانیت» باشد. اندیشمندان دینی باید بتوانند نسبتی مشخص میان دینداری و زیست‌بوم دنیای مدرن بیابند تا دغدغه‌مندان دین و دینداری بتوانند با جمع این دو مسئله، تجربه زیسته ناب و قابل اتکایی را به نسل‌های آتی منتقل کنند.
سایر اخبار این روزنامه
آیا خودروسازان داخلی مجبور می‌شوند کیفیت تولیدات‌شان را بالا ببرند؟
همبستگی برای افزایش ایمنی خودروها
علیرضا صدقی
قشری‌گرایی، جهل و خشونت
انتشار لیست ابربدهکاران بانکی اقدام خوب اما ناکافی
دانه درشتها زیر ذره بین شفافیت
پایان عمران خان چگونه رقم خورد؟
تحولات پاکستان روی مرز دخالت های خارجی
برای آینده گرم‌تر و خشک‌تر آماده شویم
تخریب سرزمینی عامل هجوم ریزگردها به پایتخت
چرا سریال‌های امسال ارتباطی به ماه رمضان ندارند؟
خاطره‌انگیزترین مجموعه‌های نمایشی ماه مبارک
موسوی لارگانی:
راز انفجار قیمت‌ها چیست؟
« ابتکار» وضعیت بازار مسکن در سال جاری را بررسی کرد
چرا ریزش قیمتی در کار نیست؟
پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام
سیاست‌های کلی تامین اجتماعی توسط رهبر انقلاب ابلاغ شد
امیر عبداللهیان با بیان اینکه مسیر دیپلماسی همچنان باز است
نفعی در مذاکره مستقیم با آمریکا نداریم
بیانیه 250 نماینده مجلس خطاب به رئیس جمهور درباره مذاکرات وین
غرب منافق از فلسطین دیو می‌سازد و از اوکراین دلبر!
عربستان هنوز به آمریکا بابت جنگ یمن بدهکار است
