روزنامه اعتماد
1401/01/22
سلاطين جديد مخدرها؟
بنفشه سامگيسبا گذشت يك هفته از صدور فرمان هيبت‌الله آخوندزاده (رهبر افراطيون طالبان) درباره ممنوعيت كشت خشخاش و توليد و تجارت مواد مخدر و سكرآور در افغانستان، قيمت خريد ترياك در ولايات غرب و جنوب غرب افغانستان بيش از سه برابر افزايش يافته است. كشتكاران خشخاش در ولايت هلمند (ولايتي كه بيشترين مزارع خشخاش افغانستان را دارد) يك روز بعد از انتشار فرمان آخوندزاده، گفتند كه تا قبل از سوم آوريل سال جاري ميلادي، هر 4.5 كيلو ترياك را 430 دلار مي‌فروخته‌اند و طي يك هفته گذشته، هر 4.5 كيلو ترياك، 2629 دلار خريدار داشته است. روايت ديگري از كشاورزان هلمند، اين است كه تا هفته گذشته و پيش از انتشار فرمان آخوندزاده، قيمت هر كيلو ترياك پاي مزارع 57 دلار بوده كه دو روز بعد از انتشار اين فرمان، به 171 دلار افزايش يافته است. اين افزايش قيمت، در حالي است كه شهريور پارسال و حدود يك ماه بعد از استقرار طالبان در افغانستان و انتشار اولين خبرها درباره رويكرد جديد افراطيون براي مقابله با كشت خشخاش و توليد مواد مخدر هم، يك افزايش حبابي در قيمت ترياك خشك رقم خورد و هر كيلو ترياك در ولايات غربي افغانستان، حدود 90 تا 126 يورو معامله شد اما در ماه‌هاي بعد و تا پيش از برداشت بهاره محصول، قيمت فروش ترياك، باز هم به همان ارقام پيش از مرداد پارسال بازگشت. افزايش قيمت ترياك افغانستان بعد از صدور فرمان ممنوعيت كشت خشخاش، يك واكنش طبيعي بازار بومي افغانستان است اگرچه كه هنوز تا آن روزگار رويايي سال‌هاي 2001 تا 2003 (بعد از خروج طالبان از اين كشور و استقرار امريكا و نيروهاي ناتو در خاك افغانستان) كه قيمت هر كيلو ترياك در افغانستان تا 350 دلار هم رسيد، فاصله زيادي است اما در هفته‌هاي آينده و به شرط بروز نشانه‌هايي از جديت طالبان براي امحاي مزارع خشخاش و معدوم كردن ذخاير چند هزار تني ترياك در انبارها و نابودي آزمايشگاه‌هاي هرويين و مت آمفتامين و كارگاه‌هاي فرآوري حشيش، بايد شاهد افزايش قيمت در بازارهاي جهاني هم باشيم. در حالي كه پيش‌بيني مي‌شود كه اقدام رهبر طالبان براي انتشار فرمان مكتوب ممنوعيت تجارت مواد مخدر، نمايشي با هدف جذب توجه جهاني و آخرين تلاش براي دستيابي به يك وجهه بين‌المللي بوده، به نظر مي‌رسد روند افزايش قيمت محصولات افغاني در بازار جهاني، تا مدت كوتاهي ادامه خواهد داشت چون با فرض استواري افراطيون بر تداوم اجراي اين فرمان در ماه‌ها و سال‌هاي آينده، بعد از فروكش كردن شوك اوليه و چند ماهه ناشي از كاهش عرضه جهاني مخدرهاي افغاني، اتفاق ديگري بازار عرضه و تقاضاي مواد اعتيادآور را متاثر خواهد كرد كه تبعات آن بسيار مهم‌تر از رويكرد جديد افراطيون طالب است.
توليدكنندگان جديد سر از خاك بيرون مي‌آورند
منطقه خشك و كوهستاني خاورميانه كه همواره هم درگير ناامني داخلي و برون‌مرزي بوده، منطقه مناسبي براي كشت خشخاش و شاهدانه است به شرط آنكه ميزان بارش در ارتفاعات كشورهاي منطقه به حدي برسد كه كشت ديم را پاسخگو باشد. با كناره‌گيري افغانستان از بازار توليد مخدرها، كشورهاي پاكستان، عراق، سوريه و لبنان، مي‌توانند جاي خالي اين برند 40 ساله را پر كنند.
بيش از دو دهه است كه زمزمه كشت خشخاش در جنوب عراق -غرب بغداد- مطرح است اگرچه كه دولت عراق هنوز شواهد متقني درباره حجم بالاي توليد ترياك از زمين‌هايي كه در سايه ناآرامي در جنوب عراق، از شاليزار برنج به مزرعه خشخاش تغيير كاربري داده‌اند در دست ندارد. اما سال 2016، يك قاضي عراقي تاييد كرد كه شواهدي از توليد مت‌آمفتامين در آشپزخانه‌هاي سيار در جنوب عراق به دست آمده و طبق همين شواهد، پيش‌سازهاي توليد مت آمفتامين، به صورت غيرقانوني از اقليم كردستان به استان‌هاي بصره و ميسان مي‌رسد. در همان سال، يكي از نمايندگان مجلس عراق هم تاييد كرد كه شواهد روشني درباره توليد حشيش و مزارع كوچك خشخاش در جنوب عراق و در منطقه تحت حمايت شبه نظاميان مخالف دولت مركزي به دست آمده و به نظر مي‌رسد كه هدف از تامين امنيت اين مناطق توسط گروه‌هاي مسلح، كسب انتفاع مشترك مخالفان دولت و داعشي‌هاي مستقر در خاك عراق از درآمد تجارت ترياك و حشيش باشد چنانكه خبرنگار «ال‌مانيتور» در گزارشي كه سال 2016 منتشر كرد، در نقل صحبت‌هاي سرتيپ وزارت كشور عراق نوشت: «كشت و توليد مواد مخدر در مناطق تحت كنترل داعش در حال انجام است.»
قابليت‌هاي سوريه براي تبديل شدن به توليد‌كننده مواد مخدر را نبايد از ياد برد. دو سال قبل، پليس ايتاليا از كشف محموله حجيم «كپتاگون» با ارزش حدود يك ميليارد دلار از سه كشتي باري از مبدا سوريه به سمت بنادر اروپا خبر داد. بنا به اعلام پليس ايتاليا، اين محموله شامل 84 ميليون عدد قرص كپتاگون بود كه «بزرگ‌ترين كشفيات آمفتامين در جهان» لقب گرفت و گفته شد كه مبدا كشتي‌هاي توقيف شده، بندر لاذقيه سوريه بوده است. حدود يك دهه است كه اخباري درباره استقرار كارگاه‌هاي توليد آمفتامين و حشيش در خاك سوريه منتشر مي‌شود اگرچه كه تا امروز دولت مركزي سوريه در اين باره اظهارنظر دال بر تكذيب يا تاييد اين اخبار نداشته اما تقاضاي بالاي كپتاگون در منطقه خاورميانه، منطقه مديترانه شرقي و شمال آفريقا، اين ظن را تقويت مي‌كند كه پايگاه مركزي توليد اين ماده صنعتي، جايي جز خاك ناامن سوريه نبايد باشد.
پاكستان هم از ديگر كشورهاي منطقه است كه مي‌تواند جاي خالي مخدرهاي افغانستان را پر كند. اگرچه بيش از 3 دهه است كه پاكستان كشت خشخاش و توليد ترياك را تا بيش از 80درصد كاهش داده و امروز جاده‌هاي شمالي، جنوب غربي و شرق اين كشور، به مسيرهاي ترانزيت مواد مخدر افغاني تبديل شده اما 6 سال قبل، اعلام شد كه شواهدي درباره افزايش وسعت مزارع خشخاش در حاشيه‌هاي پايتخت اين كشور به دست آمده كه البته دولت وقت پاكستان هم درباره اين شواهد هيچ اظهارنظري نكرد. با توجه به گستردگي مرز مشترك افغانستان و پاكستان و همچنين با توجه به اينكه مرزنشينان غرب و شمال غرب پاكستان، پشتون و از هم طايفه‌اي‌هاي افراطيون طالبان هستند و سهم قابل توجهي از واسطه‌گري در تجارت و ترانزيت مخدرهاي افغانستان به سمت آفريقا و شبه قاره هند و اروپا دارند، مي‌توان اين فرض را هم پذيرفت كه در صورت كناره‌گيري افغانستان از عرصه توليد، طوايف پشتون و مرزنشين، در موضع انتقال قدرت قرار گرفته و مزارع كشت را به پاكستان منتقل كنند.
اگرچه كه توليدكنندگان قديمي ترياك در آسياي جنوب شرقي؛ ميانمار، كامبوج و لائوس و همچنين مكزيك در قاره آمريكا را هم كه همين امروز، از محل توليد مقادير قابل توجه ترياك به دست آمده از مزارع خشخاش اين كشورِ هم مرز با امريكاي شمالي، مشغول به تامين هرويين مصرفي در ايالات متحده است، نبايد از فهرست حاضران در عرصه توليد مخدرها (بعد از خروج قطعي افغانستان از بازار عرضه و تقاضا) از قلم انداخت، در اين ميان، ارتفاعات لبنان را نبايد از ياد ببريم. سال‌هاست كه اخباري در صحن نهادهاي بين‌الملليِ رصد تجارت غيرقانوني مواد مخدر درباره حجم بالاي توليد حشيش و هرويين در نواحي كوهستاني و دور افتاده لبنان شنيده مي‌شود و حتي خبرهايي هم درباره توليد مقادير اندك كوكايين در اين كشور مطرح است. در حالي كه بازار توليدات غيرقانوني لبنان، همين حالا هم مشغول تغذيه مشترياني معدود در مصر، اسراييل، اروپا و امريكاي شمالي است و دولت‌هاي ايالات متحده، طي دهه گذشته بارها به شواهدي از خريد و فروش هرويين لبناني در خيابان‌هاي اين كشور دست پيدا كرده‌اند و مقامات اروپايي هم تاييد مي‌كنند كه طي دو دهه اخير، هرويين لبناني عرضه شده در اتحاديه اروپا، در يك رقابت فشرده با هرويين افغانستان بوده، فعلا لبنان، سرآمد توليد حشيش براي تغذيه بازار اروپاست اما در صورت حذف قطعي افغانستان از بازار توليد مخدرها، لبنان از ديگر گزينه‌ها براي پر كردن اين صندلي خالي خواهد بود.
