کرونا؛ آتش زیر خاکستر/ آیا باید منتظر موج جدید بود؟
ملیحه محمودخواه- قبل از آنکه سال نو شروع شود مردم فاتحه رعایت پروتکل‌ها را خواندند، از همان زمان که بازارها شلوغ شد و دستفروشان در خیابان بساط‌هایشان را پهن کردند، کم‌کم کرونا فراموش شده بود. از هر چند نفری که از کنارشان عبور می‌کردی حتما دو سه نفری را می‌دیدی که ماسک ندارند و خیلی‌ها هم ماسک را تنها به عنوان چانه‌بند استفاده می‌کردند. اینها نشان می‌داد که مردم سر شوخی با کرونا را باز کرده‌اند و دیگر جدی‌اش نمی‌گیرند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بعد از تعطیلات نوروز، مراسم دیدوبازدیدها، مسافرت‌ها و گل سرسبد اتفاقات یعنی بازشدن مدارس موارد بستری بیماران در 26 استان کشور و تعداد شهرهای قرمز افزایش داشته است. این در حالی است که میزان رعایت پروتکل‌ها در کشور به مرز 51درصد رسیده و در تهران به 48درصد کاهش پیدا کرده است.
بر اساس آخرین نقشه رنگ‌بندی کرونایی کشور که از سوی وزارت بهداشت منتشر شده است، در حال حاضر ۳۴ شهر کشور در وضعیت قرمز، ۶۹ شهر در وضعیت نارنجی، ۲۹۱ شهر در وضعیت زرد و ۵۴ شهر در وضعیت آبی قرار دارند.
تهرانی‌ها اعتقادی به ماسک ندارندبر اساس همین آماری که وزارت بهداشت آن را منتشر کرده است، هرمزگانی‌ها از همه بیشتر پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کنند، اما مازندرانی‌ها در قعر جدول رعایت پروتکل‌های بهداشتی قرار گرفته‌اند و کمتر از قبل، از کرونا و مشکلاتی که می‌تواند برای آنها ایجاد کند، واهمه دارند و به همین دلیل تنها 40درصد آنها از ماسک استفاده می‌کنند. تهرانی‌ها نیز که فکر می‌کنند غول کرونا را پشت‌سر گذاشته‌اند، کمتر از قبل و تنها 48درصد از ماسک استفاده می‌کنند.
در این میان نیز بیشترین میزان استفاده از ماسک در اماکن عمومی مربوط به دانشگاه‌ها با ۹۴.۸۷درصد و کمترین میزان استفاده از ماسک مربوط به نانوایی‌ها با ۴۱.۳۱درصد است.
رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی نیز از آن دست پروتکل‌هایی است که در ابتدای شیوع کرونا به‌شدت به آن تاکید شد. اما آمارها نشان می‌هد که این بخش مهم که در پیشگیری از ابتلا به کرونا به‌شدت اهمیت داشت نیز کمرنگ شده و به 49.71درصد رسیده است. بیشترین میزان رعایت مربوط به استان آذربایجان‌غربی با ۶۲.۲۰درصد و کمترین میزان رعایت مربوط به لرستان با ۳۷.۶۱درصد بوده که آن هم به خاطر مراسم عزا و عروسی است که در این استان با شیوه‌های خاصی برگزار می‌شود و اصولا هم جمعیت زیادی در آن شرکت می‌کند.
عادی‌انگاری نشوددکتر مسعود مردانی عضو ستاد ملی کرونا با تاکید بر اینکه رعایت پروتکل‌های بهداشتی در کشور کاهش پیدا کرده است، تاکید می‌کند که نباید تا این اندازه عادی‌انگاری شود، زیرا ممکن است با پیک هفتم در اواخر اردیبهشت ماه روبه‌رو شویم. البته باید گفت این یک حدس است، زیرا واکسیناسیون تا حدود زیادی مردم را ایمن کرده است.
او بر این اعتقاد است که وقتی تعداد بیماران افزایش یابد، طبیعی است که در میان آنها بیماران مشکل‌دار هم پیدا خواهد شد، بنابراین پیش‌بینی خوبی از روزهای پیش‌رو نداریم، هرچند که هنوز امیدوارم این پیش‌بینی اشتباه باشد و دچار شرایط سخت نشویم. در حال حاضر نقاطی از دنیا با پیک‌های جدیدی از سویه جدید کرونا روبه‌رو هستند و ما هم از دنیا پیروی کردیم. هر اتفاقی که در هر نقطه دیگر دنیا رخ داد، پس از مدتی در کشور ما هم بروز پیدا کرد و این موضوع را در گسترش شیوع سویه دلتا و اُمیکرون هم شاهد بودیم.
مردانی تاکید می‌کند که نباید ایجاد واهمه و ترس در مردم داشته باشیم، اما باید با تبلیغات رسانه‌ای به مردم هشدار دهیم که هنوز در جامعه خطر انتقال بیماری وجود دارد. بنابراین باید پروتکل‌های بهداشتی رعایت شود. ما بیمارانی داریم که به دلیل شرکت در میهمانی‌ها بدون رعایت نکات بهداشتی بیمار شدند. روزهای گذشته ۱۵ نفر از یک خانواده به کرونا مبتلا شده و به مراکز درمانی مراجعه کرده بودند و این ابتلا تنها به دلیل عدم‌رعایت یک فرد بیمار بوده است.
ایمنی امروز نتیجه مرگ صدها هزار ایرانی استکوروش هولاکویی، قائم‌مقام انجمن اپیدمیولوژی در گفت‌وگو با خبرنگار شهروند تاکید می‌کند که نباید فکر کنیم چون واکسیناسیون رخ داده، پس کرونا فروکش کرده است.
او تفاوت فروردین ماه گذشته و امسال را اینگونه توضیح می‌دهد که سال گذشته در روند افزایشی موج چهارم بودیم، اما امسال در روند کاهشی موج ششم هستیم و این دو با هم متفاوتند. پیش‌بینی ما این بود که اگر این ویروس به طور طبیعی بخواهد انتشار داشته باشد، از اواخر سال گذشته یا اوایل فروردین ماه باید به پیک می‌رسیدیم.
هولاکویی تاکید می‌کند نکته‌ای که هست این است که اطلاعات و آمار درست نداریم و حتی اپلیکیشن ماسک که اطلاعاتی را در دسترس قرار می‌داد، در حال حاضر از دسترس خارج شده است.
او با تاکید بر اینکه آمارهای ابتلا در چند روز گذشته در برخی از استان‌ها سه تا چهار برابر شده است، ادامه می‌دهد: «برای خیلی از افراد مفهوم موج روشن نیست. در حال حاضر اگر با افزایش موارد روبه‌رو شویم، در واقع به قله دوم موج ششم رسیده‌ایم و زمانی می‌گوییم موج هفتم که بین پیک‌ها فاصله باشد. اما هنوز افراد حساسی داریم که ویروس گرفتار می‌کند، به همین دلیل این موج هفتم نخواهد بود.»
این اپیدمیولوژیست با اشاره به ینکه اثربخشی واکسن در افراد متفاوت است و می‌تواند بین50 تا 96درصد متغیر باشد، ادامه می‌دهد: «نباید به واکسیناسیون دل بست. واکسیناسیون نمی‌تواند جلوی موج را بگیرد، در حال حاضر باید گفت ایمنی که داریم حاصل میلیون‌ها ابتلا و صدها هزار مرگ است. ما با ویروس کنار آمده‌ایم و باید به نوعی شرایط را فراهم کنیم که طول مدت مواجهه و برخورد با ویروس را کم کنیم، درواقع در نوروز این کار را نکردیم و باید برای ادامه راه این کار را انجام دهیم.»
جامعه قانونگریزفاضل الیاسی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با «شهروند» تاکید می‌کند که عدم‌رعایت پروتکل‌ها در کشور بسیار همه‌گیر شده است. دلایل آن نیز متفاوت است، نخست آنکه در کل ما جامعه‌ای قانون‌گریز هستیم و حتی از قوانینی که به نفع خود ما است، سر باز می‌زنیم.
به اعتقاد الیاسی نباید به مردم توصیه کرد، زیرا اصولا برخلاف آنچه که توصیه می‌شود، عمل می‌کنند و ادامه می‌دهد: «در این زمینه مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مطرح است. از لحاظ خانوادگی که به مسائل اقتصادی متصل می‌شود، طبق هرم نیازهای مازلو که پنج مرحله است، اگر فردی یا جامعه‌ای نیازهای اولیه‌اش شامل سرپناه، پوشاک، خوراک، امنیت و بهداشت تامین نشود، به مراحل بعدی توجه نمی‌کند. یعنی توجه به بدن اعم از چاقی و لاغری یا ورزش‌کردن و داشتن رژیم غذایی یک مرحله بالاتر از رفع نیازهای اولیه محسوب می‌شود. به همین دلیل است که افراد فقیر به این موضوع توجه نمی‌کنند، زیرا درگیر نیازهای اولیه هستند. در این شرایط که مشکلاتی برای مسکن یا مسائل اقتصادی یا بیکاری وجود دارد، دیگر مرحله بالاتر معنی ندارد. به همین دلیل است که افراد توجهی به موضوع کرونا نمی‌کنند. بنابراین رفع نیازهای اولیه بسیار مهم است و دولت و حاکمیت در این زمینه تلاش می‌کند، اما به دلیل مسائلی مثل تحریم و مشکلات اقتصادی، نتیجه به‌خوبی حاصل نمی‌شود.»
او به رعایت قوانین راهنمایی‌ورانندگی اشاره می‌کند و می‌گوید: «شما تصور کنید که تا چه میزان آمار تصادفات در کشور ما بالاست. همه ما بارها دیده‌ایم که برخی از رانندگان تنها وقتی یک مامور راهنمایی‌ورانندگی را می‌بینند، کمربند ایمنی را می‌بندند و به محض عبور از محلی که مامور ایستاده است، بلافاصله کمربند را باز می‌کنند. این در حالی است که رعایت قوانین اولین فایده‌اش برای خود فرد است. در مورد پروتکل‌های بهداشتی نیز وضع به همین منوال است، به این دلیل که چون قوانین از یک مجری بالادستی اعلام می‌شود، بیشتر افراد تلاش می‌کنند آنها را رعایت نکنند.»
این جامعه‌شناس به بحث کاهش آمار مرگ‌ومیر نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «تعداد مرگ‌ومیرها در شهرها و روستاها تا حدود زیادی کاهش پیدا کرده است و همین که مردم می‌بینند خویشان و اقوام‌شان بعد از ابتلا زنده می‌مانند، خودش دلیل محکمی برای عدم‌رعایت پروتکل‌های بهداشتی است. انجام واکسیناسیون همه‌گیر یکی دیگر از دلایلی است که سبب شد مردم نسبت به کرونا خیا‌ل‌شان جمع‌تر شود و در واقع ترس از کرونا در آنها از بین برود.»
او به خستگی دو ساله مردم نسبت به کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «جامعه ایران و حتی بین‌الملل دچار خستگی اجتماعی شده‌اند. بسیاری در این دوران خود را قرنطینه کرده و به‌درستی به محل کار نرفته و حتی در منازل دچار اختلافات شده‌اند. بسیاری از افراد دچار افسردگی از شرایط قرنطینه شده‌اند. برنامه‌های صداوسیما نتوانسته مردم را قانع کند و سرگرمی دیگری در این شرایط وجود ندارد. مسائلی مانند اینها باعث خستگی اجتماعی شده و این مسأله سبب شده مردم در شرایطی که به نظر می‌رسد کرونا کاهش پیدا کرده است، رعایت پروتکل‌ها را نادیده بگیرند.»
او به افزایش فردگرایی در جامعه اشاره و تاکید می‌کند: «در حال حاضر شرایط در جامعه ما به گونه‌ای پیش می‌رود که بیشتر مردم اگر هم پروتکل‌ها را رعایت می‌کنند از ترس جان خودشان است، نه برای دیگران.»
در چند سال گذشته، بحران سرمایه اجتماعی ایجاد شده و مشارکت اجتماعی کاهش یافته است. مشاهده می‌شود که مردم در رویدادها و اتفاقات اجتماعی، مشارکت کمتری دارند. حجم پرونده‌های قضائی نیز نشان می‌دهد که مشارکت جامعه در اتفاقات کاهش پیدا کرده است. یکی از دلایل این کاهش مشارکت، کم‌شدن اعتماد است و باید تلاش شود که این اعتماد دوباره ترمیم شود و شرایط به حالت اعتماد متقابل برگردد.
با این وجود، او بر این باور است که تجربه نشان داده در پیک‌های گذشته هر بار که نسبت به رعایت پروتکل‌ها بی‌توجهی شده است، با پیک‌های شدید و افزایش آمار مرگ‌ومیر مواجه بوده‌ایم و تاکید می‌کند که این بار هم باید با احتیاط عمل کرده و نباید تجربه تلخ گذشته را تکرار کنیم. تنها راهش هم رعایت پروتکل‌های بهداشتی است که ما را از پیچ سخت کرونا تاکنون عبور داده است.
