روی موج کرونا XE
راضیه زرگری | درست در روزهایی که بسیاری از کشورها به خیال فروکش‌کردن اُمیکرون، محدودیت‌های کرونایی را کاهش داده‌اند، هشدار سازمان جهانی بهداشت (WHO) درباره یک سویه جدید که به احتمال زیاد سرعت انتقال‌پذیری‌اش از اُمیکرون هم بیشتر است، همه را از خواب‌آلودگی مرسوم بهار بیدار کرد. XE، جدیدترین نوع کروناست که اطلاعات اولیه درباره آن می‌گوید منتظر نوترکیبی مسری‌تر از موارد پیشین باشید. XE هنوز نام یونانی مخصوص به خود ندارد. یعنی تا الان این نوترکیب تفاوت‌های قابل توجهی در انتقال و شدت بیماری نسبت به اُمیکرون نشان نداده است. با این حال، رفتار غیرقابل پیش‌بینی ویروس کرونا در دو سال گذشته به همه ثابت کرده نباید جانب احتیاط را رها کرد.
سویه اُمیکرون ویروس کرونا نوامبر سال ۲۰۲۱ میلادی در آفریقای‌جنوبی پدیدار شد، در عرض دو ماه به سویه غالب تبدیل شد و باعث افزایش تعداد مبتلایان به بیماری کووید-۱۹ در سراسر جهان شد. انتقال‌پذیری سویه اُمیکرون تقریبا دو تا چهار برابر بیشتر از سویه دلتا بود، پس از آن زیرسویه اُمیکرون به نام BA.۲ شیوع پیدا کرد. این زیرسویه مسری‌تر از سویه اصلی بود. حالا اعلام شده که احتمالا زیرسویه XE انتقال‌پذیرترین سویه شناخته‌شده در جهان است.
این سویه ترکیبی از دو نوع رایج اُمیکرون یعنی BA1 و BA2 است که آن را از اُمیکرون مسری‌تر می‌کند. کارشناسان درباره شدت بیماری به‌واسطه این سویه جدید می‌گویند از زمان کشف آن در بریتانیا در اوایل 2022، شواهد نشان داده که ممکن است XE خفیف باشد. با این حال، نسبت به کنار گذاشتن مراقبت‌های بهداشتی هشدار داده و به مردم توصیه کرده‌اند که رعایت مسائل بهداشتی مخصوصا ماسک‌زدن را ادامه بدهند.
شناسایی 637 مورد XE در انگلیس
سازمان جهانی بهداشت هشدار داده که در حال حاضر یک جهش نوترکیب از اُمیکرون شناسایی شده که می‌تواند بیشتر قابل انتقال باشد. در گزارشی که هفته گذشته منتشر شد، WHO اعلام کرد که سویه نوترکیب XE برای اولین بار 19 ژانویه در بریتانیا شناسایی شد. آزمایش‌های اولیه نشان می‌دهد این سویه ترکیبی می‌تواند تا 10درصد مسری‌تر باشد، اما این یافته به تایید بیشتری نیاز دارد.
آژانس امنیت سلامت بریتانیا (UKHSCA) روز دوشنبه اعلام کرد که جدیدترین داده‌ها نشان می‌دهد XE نرخ رشد 9.8درصدی بالاتر از اُمیکرون BA.2 داشته است. با این حال، هشدار داد که «از آنجایی که این تخمین با افزودن داده‌های جدید سازگار نیست، هنوز نمی‌توان آن را به‌عنوان تخمینی از قابلیت رشد برای این نوترکیب تفسیر کرد.» UKHSCA گفته تا 22 مارس، 637 مورد XE در انگلیس شناسایی شده است. این نوع در تایلند نیز شناسایی شده است.
تحقیقات نشان داده که نوع XE تقریبا 10درصد قابل انتقال‌تر از سویه اصلی یعنی اُمیکرون است. دکتر چتان رائو، ریه‌شناس هندی می‌گوید: «نوع XE، یک نوع نوترکیب از ویروس SARS COV 2 است. به این معنی که دو نوع (BA.1 و BA.2) دوباره با هم ترکیب شده و جهش دوباره این سویه را شکل داده است. دکتر چارو دات آرورا، پزشک مشاور و متخصص بیماری‌های عفونی می‌گوید: «مشخصا این سویه نوترکیب،10درصد قابل انتقال‌تر است.»
آیا XE باعث علایم جدید کووید-19 می‌شود؟
از آنجا که نوع XE جدید است، ممکن است وضعیت تغییر کند، اما در حال حاضر تصور نمی‌شود که XE با علایم جدیدی همراه باشد. بیشترین علایم گزارش‌شده از سویه اصلی اُمیکرون بسیار شبیه سرماخوردگی است، به خصوص در افرادی که واکسینه شده‌اند. این علایم شامل آبریزش بینی، عطسه، گلودرد، خستگی و بی‌حالی است، برخلاف نوع اصلی ویروس که به‌طورکلی منجر به تب، سرفه و از دست دادن چشایی یا بویایی می‌شود.
در حال حاضر سویه BA۲ به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از اُمیکرون در کل دنیا غالب است. در ایران هم به همین نسبت، بیشترین موارد ابتلا به این سویه برمی‌گردد. یک عضو علمی ستاد مقابله با کرونا می‌گوید تا پیش از سال جدید سویه BA۲ در ایران غالب بوده، چنانچه در دنیا هم شرایط چنین است. مجید مختاری درباره شیوع یا عدم‌شیوع سویه ترکیبی از دو سویه BA۲ و BA۱ تحت عنوان XE در ایران نیز توضیح داده که خیلی زود است که در این مورد صحبت کنیم. برخی کشورهای اروپایی از جمله انگلستان که توالی‌یابی ژنتیکی زیادی از ویروس انجام می‌دهند، این موضوع را اعلام کردند. تعداد سویه‌های ترکیبی که ترکیب‌های متفاوتی از خود اُمیکرون یا دلتا و اُمیکرون است توسط این کشورها اعلام شده. با این حال، تعداد موارد بسیار پایین است و به احتمال زیاد این سویه‌ها در کشور ما نیامده مگر اینکه طی ماه‌های آتی با افزایش سفرهای خارجی این سویه هم وارد کشور شود.
چرا سویه‌ها چندباره ترکیب می‌شوند
«کروناویروس‌ها RNA را به عنوان محتوای ژنتیکی خود حمل می‌کنند. این قابلیت به‌طور ذاتی آنها را انعطاف‌پذیرتر می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد تا گونه‌های جدید را به‌راحتی بسازند. برعکس، انسان‌ها و سایر موجودات زنده، DNA را به عنوان ماده ژنتیکی خود حمل می‌کنند که پایدارتر است.» پاویترا ونکاتاگوپالان، مدیر گروه ویژه کووید مرکز تحقیقاتی در هند با این توضیحات ادامه می‌دهد: «ترکیب مجدد کروناویروس‌ها یک رویداد مورد انتظار است. با این حال، ما واقعا نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که چه سویه نوترکیبی رخ خواهد داد یا چه معنایی از نظر انتقال یا شدت بیماری خواهد داشت.»
این پزشک درباره شدت بیماری به‌واسطه این سویه نوترکیب می‌گوید: «به نظر می‌رسد شدت بیماری XE خفیف است، زیرا افزایشی در میزان بستری‌شدن در بیمارستان یا مرگ‌ومیر مشاهده شده است. با این حال، قبل از اینکه به گسترش موارد ابتلا از این سویه برسیم، باید احتیاط کنیم. حتی با این پیش‌فرض که نسبت به سویه‌های قبل، درصد بسیار بیشتری از مردم در سراسر جهان واکسینه شده‌اند.»
XE می‌تواند موج تازه‌ای ایجاد کند؟
دکتر ونکاتاگوپالان می‌گوید: «اینکه XE موج جدیدی را ایجاد کند یا انواع جدیدتر و متفاوت‌تر از این سویه نوترکیب باعث ایجاد موج شود، نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم. در طول عمر ویروس کرونا، انواع مختلفی شناسایی شده‌اند که اکثر آنها به‌سرعت از بین رفته‌اند.»
گرچه این نوع از ژانویه 2022 در بریتانیا کشف شده، گزارش‌ها از شدت کم بیماری در سراسر جهان، دلگرم‌کننده است. به بیان دیگر نگرانی‌ها کم است، بنابراین افرادی که با نوع قبلی اُمیکرون آلوده شده‌اند، هنوز آنتی‌بادی‌های کافی به عنوان مکانیسم دفاعی دارند. با این حال، سازمان جهانی بهداشت (WHO) اعلام کرده است تا زمانی که تفاوت‌های قابل توجه زیرسویه XE با اُمیکرون، از جمله شدت بیماری و میزان انتقال آن مشخص نشود، به‌عنوان نوعی از اُمیکرون در نظر گرفته و جزو سویه‌های نگران‌کننده دسته‌بندی می‌شود. واکسیناسیون همچنان بهترین دفاع است. همواره توصیه می‌شود رفتار مناسب کووید ادامه داشته باشد. تجربه دو ساله نشان داده که نمی‌توان رفتارهای ویروس کرونا را پیش‌بینی کرد. به هر حال، خطر ظهور گونه‌های نوترکیب بیشتری وجود دارد.
نگران باشیم؟
هنوز شواهدی وجود ندارد که نشان دهد ویروس‌های نوترکیب بیش از هر گونه دیگر تهدیدی برای سلامت عمومی هستند. اما نوترکیب‌ها باید به دقت بررسی شوند تا بتوانیم متوجه شویم که آیا آنها تغییراتی در قابلیت انتقال ویروس، شدت بیماری یا توانایی فرار از آنتی‌بادی ناشی از واکسن ایجاد می‌کنند یا خیر. در این مرحله، نیازی به نگرانی بیش‌ازحد در مورد XE نیست. اما باید به نظارت بر
SARS-CoV-2 در مقیاس جهانی ادامه دهیم تا انواع جدید را شناسایی کرده و خطراتی که ممکن است ایجاد کنند، بشناسیم. بهترین رویکرد ما برای محدودکردن رشد نوترکیب‌های جدید یا سایر گونه‌های در حال ظهور، محدودکردن گسترش ویروس است. با وجود پذیرش گسترده در سراسر جهان مبنی بر اینکه ویروس کرونا در آینده قابل پیش‌بینی با ما خواهد بود، همچنان باید از اقدامات حفاظتی برای کاهش و سرکوب ویروس استفاده کنیم.
در ایران در یکی دو هفته اخیر، شاهد افزایش حدود ۲۰درصدی میزان مراجعات به درمانگاه‌ها و بخش سرپایی بوده‌ایم. این خبر را جماعتی، دبیر ستاد ملی مقابله با کرونا روز دوشنبه داده و تاکید کرده ممکن است در یکی دو هفته آینده شاهد روند رو به افزایش بستری و در یکی دو هفته بعد از آن، افزایش میزان مرگ‌ومیر باشیم، اما این پیش‌بینی‌ها هنوز دقیق نیست و باید یکی دو هفته دیگر، روند بیماری و افزایش موارد سرپایی را پیگیری و رصد کنیم.
دبیر کمیته علمی کشوری کرونا درباره نوترکیب‌های اُمیکرون نیز عنوان کرده است: «اخیرا دو سویه جدید «XD»(ترکیبی از ویروس دلتا و اُمیکرون) و «XE»(ترکیبی از زیرسویه BA۱ و BA۲) شناسایی شده است. تاکنون ۱۶ نفر مبتلا به سویه XD در دنیا گزارش شده و مورد رصد سازمان جهانی بهداشت قرار دارد و حدود ۶۰۰ مورد ابتلا به سویه XE در انگلستان گزارش شده است، اما فعلا جای نگرانی نیست، چراکه گزارش‌هایی از این سویه‌های جدید در سایر کشورها هنوز ارایه نشده است.»
ورود سویه جدید اُمیکرون به ایران دور از ذهن نیست
اردا کیانی- عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا| در حال حاضر با توجه به مسافرت‌های نوروزی، میزان مراجعان سرپایی کرونا افزایش پیدا کرده است و می‌توان گفت روند ابتلا دوباره دارد صعودی می‌شود و در هفته‌های آینده هم طبیعتا میزان بستری و مرگ‌ومیر بیشتر می‌شود. با این حال، نه‌تنها رعایت پروتکل‌ها آنطور که باید صورت می‌گیرد، بلکه مردم تصورمی‌کنند با واکسن‌زدن و احتمالا با ابتلا به کرونا دیگر قرار نیست در معرض خطر باشند. بسیاری از افراد در شرایط فعلی حتی حاضر به تست‌دادن هم نیستند و می‌گویند یک بار مبتلا شده‌اند یا واکسن‌هایشان را کامل زده‌اند و دیگر به کرونا مبتلا نمی‌شوند.
این در حالی است که به هیچ وجه نمی‌توان درباره ثبات شرایط ویروس و ترکیب‌های بعدی که انواع جدید ویروس کرونا را می‌سازند، پیش‌بینی‌ای داشت. درباره سویه جدید موسوم به XE با توجه به اینکه موارد ابتلا در انگلستان هنوز به حدی نیست که بتوان درباره میزان سرایت آن به قطعیت صحبت کرد، نمی‌توان گفت ممکن است سویه غالب شود، چراکه بیماری‌زایی این زیرسویه هم هنوز در مرحله مطالعاتی است. با این همه، تحقیقات فعلی نشان داده این زیرسویه نمی‌تواند شدیدتر از اُمیکرون باشد، حتی ممکن است شدت بیماری ناشی از آن خفیف‌تر هم باشد.
در مشاهدات بالینی آنچه مشخص است فروکش‌کردن شدت بیماری نسبت به روزهای اوج اُمیکرون است. مبتلایان در روزهای اوج اُمیکرون، تقریبا 10-5 نفر را مبتلا می‌کردند، اما در حال حاضر هر فرد مبتلا ممکن است یکی دو نفر را در خانواده درگیر کند.
بر همین اساس سویه‌ای که در حال حاضر در ایران غالب است، به نظر خفیف‌تر از اُمیکرون قبلی است. با این حال، با توجه به اینکه کشورهای اروپایی لزوم انجام تست برای سفر را برداشته‌اند و صرفا داشتن گواهی دو دوز واکسن برای سفر کفایت می‌کند، دور از ذهن نیست که سویه نوترکیب اُمیکرون هم در ماه‌های آتی به ایران برسد.
به‌طورکلی به نظر می‌رسد بیماری ناشی از ویروس کرونا با توجه به چرخش‌های متعدد ویروس، به‌صورت اندمیک درمی‌آید و احتمالا باید واکسن‌های دوره‌ای برای سویه‌های جدید تعریف شود و مثل ویروس آنفلوآنزا افراد به‌صورت دوره‌ای واکسن‌های ضدکرونا را دریافت کنند. با این حال، در شرایط فعلی علاوه‌بر واکسن، جدی‌گرفتن پروتکل‌های بهداشت فردی و اجتماعی مهم‌ترین عامل مقابله با تحرکات ویروس است.
