ملیحه محمودخواه-  این اولین باری نیست که قارچ‌ها سر از خبرها بیرون آورده‌اند، این عادت هر بهار آنهاست، همان زمان که قارچ‌های سمی خیلی موذیانه به سبد غذای مردم راه پیدا می‌کنند و خیلی‌ها را مسموم و خیلی‌ها را هم تا مرز مرگ پیش می‌برند.

این موضوع را مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو نیز چند روز پیش تاکید کرد و خبر داد که امسال هم در این فصل از سال باید مراقب قارچ‌های سمی بود.

نوشین محمد حسینی، مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو تاکید می‌کند که از سال۱۳۹۷ تا نیمه نخست سال۱۴۰۰، بیش از ۵هزار مورد از مسمومیت‌ها به دلیل مصرف قارچ‌های سمی و خودرو گزارش شده است.

به اعتقاد این کارشناس حوزه تغذیه در فصل بهار شرایط برای رشد قارچ‌های خودرو مهیا می‌شود که این مسأله باعث می‌شود این قارچ‌ها که از نظر ظاهری هیچ تفاوتی با قارچ‌های معمولی و خوراکی ندارند، کاملا سهوی به سبد غذایی مردم وارد شوند و موجی از مسمومیت را در مردم ایجاد کنند.

بر اساس آمار به دست آمده از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در سال۱۳۹۶ افزون بر ۱۵۴۰ مورد مراجعه به بیمارستان در اثر مسمومیت با قارچ‌های خودرو و سمی گزارش شده است. این آمار از سال۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ به ترتیب افزون بر ۱۷۲۶ نفر، ۳۶۵ نفر و ۷۲۲ نفر بوده و در نیمه نخست سال ۱۴۰۰ تعداد ۸۲۸ مورد مراجعه به بیمارستان بر اثر مسمومیت با قارچ‌های خودرو و سمی گزارش شده که نشان‌دهنده تعداد بالای قربانیان و شایع‌بودن این مسمومیت در کشور است.

تجربه نشان داده است که این قارچ‌های خوراکی و سمی می‌تواند منجر به مرگ، نارسایی کبد و بستری‌شدن بسیاری از هموطنان‌مان شود.

رئیس انجمن پرورش‌دهندگان قارچ‌های خوراکی در گفت‌وگو با «شهروند» با اشاره به اینکه هر سال بهار این قارچ‌ها به‌صورت خودرو در کنار درختان دیده می‌شود، می‌گوید: «بر اساس آمارها در پنج سال اخیر نزدیک به 6هزار مورد مسمومیت با قارچ‌های سمی گزارش شده است. این قارچ‌ها در مناطق کوهستانی و پایه‌های کوهستان خصوصا در مناطقی که آلودگی آب وجود دارد، رشد می‌کنند. این قارچ‌ها در مکان‌هایی که آب راکد بوده و لجنزار به وجود آمده است، به‌خوبی رشد می‌کنند. به دلیل محیطی که این قارچ‌ها در آن رشد می‌کنند، سمی می‌شوند. یکی از عوامل رشد قارچ آب است.»

رجبی تاکید می‌کند که به دلیل عدم‌شناخت مردم محلی و رهگذران نسبت به این قارچ‌ها متاسفانه آنها چیده ‌شده و به‌صورت فله‌ به فروش می‌روند.

اگر دقت کرده باشید در استان‌هایی مانند مازندران، گیلان و شیراز فروش قارچ‌های فله به وفور دیده می‌شود که می‌تواند به معنای انتقال مسمومیت به مردم باشد.

او به تفاوت قارچ‌های خوراکی و سمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «قارچ‌های شرکتی چون در آزمایشگاه‌ها بذرشان اصلاح شده است، هیچ مشکلی ندارند و باعث مسمومیت نمی‌شوند. افراد می‌توانند بدون نگرانی از این قارچ‌ها استفاده کنند.»

رجبی  اضافه می‌کند که با افزایش تعداد مسموم‌شدگان در سطح کشور احتمال این موضوع نیز وجود دارد که افراد در مناطق مختلف برای کسب درآمد با چیدن این قارچ‌ها بدون اطلاع از سمی بدون آنها با عرضه در بازارچه‌های محلی باعث مسمومیت تعداد زیادی از مردم شده باشند، اما قارچ‌های پرورشی تولیدشده در کارخانجات به دلیل انجام آزمایشات مختلف بر روی آنها مشکلی ندارد و قارچ‌های دکمه‌ای بسته‌بندی لیبل‌دار، سلامت‌شان تایید شده است.

او با تاکید بر اینکه  این قارچ‌ها از نظر شکلی به قارچ‌های تولیدی کاملا شبیه است، ادامه می‌دهد که بهتر است در این روزها کمتر از قارچ فله استفاده کنید و تا جایی که ممکن است از قارچ‌های بسته‌بندی‌شده استفاده شود تا خطری شما را تهدید نکند. اگر هم از قارچ‌های فله استفاده می‌کنید، حتما آن را از فروشگاه‌های معتبر خریداری کنید، به‌صورت بنر آماده و اطلاع‌رسانی می‌شود. زیرا باید به این نکته توجه کرد که شناسایی انواع خوراکی قارچ از انواع سمی تنها براساس خصوصیات ظاهری مانند شکل، رنگ، بو، قوام و مزه مشکل بوده و تنها توسط متخصصان و کارشناسان مجرب قارچ‌شناسی و گیاه‌شناسی امکان‌پذیر است. بنابراین به توصیه‌های برخی از افراد در تشخیص انواع سمی از انواع خوراکی قارچ توجه نکنید. در عین حال، مصرف قارچ‌ها توسط پرندگان و سایر جانوران اهلی و وحشی، نشان‌دهنده غیرسمی‌بودن قارچ برای انسان نیست. برخی از روش‌ها و معیارهای سنتی مانند تغییر رنگ قاشق نقره در اثر تماس با قارچ یا وجود حشرات در اطراف قارچ و محل رویش قارچ معیار علمی و صحیحی برای تشخیص سمی‌نبودن‌ قارچ در همه موارد نیست. برخی از سموم موجود در قارچ‌های سمی، مقاوم به گرما بوده و فرآیندهای آماده‌سازی غذا مانند کباب‌کردن، آب‌پز کردن، سرخ‌کردن و بخارپزکردن قادر به تخریب کامل مواد سمی موجود در آن نیستند.

دکتر محمدرضا احمدی، پزشک در گفت‌وگو با «شهروند» تاکید می‌کند که  بیش از 5هزار نوع قارچ داریم که تنها 100نوع آنها سمی است. قارچ‌های سمی بیشتر به‌عنوان محرک دستگاه گوارش عمل می‌کنند. علایم ظاهری مسمومیت با قارچ درد شکمی،  تهوع،  استفراغ و اسهال است که در بیشتر افراد این علایم بعد از 24 ساعت برطرف می‌شود. فردی که با قارچ مسموم می‌شود،  احساس گیجی می‌کند و بین حرکات اجزای بدنش ناهماهنگی وجود دارد. تشنج، توهم، اسپاسم عضله و گشادشدن مردمک چشم از دیگر علایمی است که فرد مسموم با آن برخورد می‌کند. فردی که با قارچ مسموم می‌شود مدام عرق می‌ریزد، ریزش اشک دارد، تاری دید و کاهش فشار خون را تجربه می‌کند.

هر چند که باید به این نکته اشاره کرد که استفراغ و اسهال به‌صورت تاخیری 5 تا ۱۲ ساعت پس از مصرف قارچ‌های خودرو، بروز می‌کند. در این صورت باید هر چه سریع‌تر بیمار به مرکز درمانی تخصصی مسمومیت‌ها منتقل شود.  در مواردی که علایم گوارشی به‌صورت تاخیری با فاصله بیش از ۶ ساعت از مصرف قارچ خودرو رخ‌دهد، این دسته از قارچ‌ها سمیت به‌مراتب بیشتری دارند و در سال‌های گذشته منجر به نارسایی حاد کبدی و مرگ تعدادی از هموطنان‌مان شده‌اند.

این پزشک به این نکته اشاره می‌کند که انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی تخصصی مسمومیت‌ها امکان درمان موفقیت‌آمیز را افزایش می‌دهد و هرگونه تاخیر در این امر سبب افزایش احتمال شکست درمان و حتی مرگ بیمار می‌شود. بنابراین با مشاهده علایم و نشانه‌های بالینی اولیه به‌ویژه از نوع تاخیری در فردی با سابقه مصرف خوراکی قارچ خودرو، از هرگونه خوددرمانی و درمان علامتی پرهیز کرده و بیمار را در اسرع وقت به بیمارستان منتقل کنید. در صورت امکان، نمونه باقیمانده قارچ مصرف‌شده توسط بیمار را برای شناسایی کادر پزشکی در بیمارستان به همراه داشته باشید.

محمد زمانی سم‌شناس  می‌گوید: «زمان رویش این قارچ‌ها معمولا دو هفته اول اردیبهشت‌ماه است و مشتری خودش را دارد. بیشتر این قارچ‌ها به نام قارچ کوهی به فروش می‌رسد.»

این سم‌شناس با تاکید بر اینکه قارچ‌های کوهستانی عمدتا سالم هستند، افزود: «قارچ‌هایی که ما به‌عنوان قارچ کوهستانی می‌شناسیم، عمدتا سالم هستند و بسیاری از افراد محلی هر ساله آنها را می‌چینند و مصرف می‌کنند، اما متاسفانه در میان آنها قارچ‌های سمی نیز رشد پیدا می‌کنند که به دلیل شباهت‌شان به قارچ‌های سفید دکمه‌ای آنها هم میان قارچ‌های دیگر چیده می‌شوند و به فروش می‌رسند.»

این متخصص سم‌شناسی تصریح کرد: «طبق آمار‌ها مسمومیت با قارچ در جا‌های مختلف دنیا رخ می‌دهد. بر همین اساس در کشور آمریکا از هر ۱۰۰هزار نفر پنج نفر حتما با قارچ مسموم و دچار استفراغ و تهوع می‌شوند و دلیل آن هم مرطوب‌بودن زیاد هواست. این قارچ‌ها ممکن است در هر جایی رشد کنند؛ حتی کنار باغچه خانه‌ها در شهر‌های گرم و خشک نیز در صورتی که بارندگی داشته باشیم، این قارچ‌ها به‌صورت خودرو ممکن است رشد کنند.»

او  با اشاره به اینکه باد نیز در گسترده‌شدن این قارچ‌ها تاثیرگذار است، ادامه می‌دهد: «باد و باران سبب گسترش هاگ این قارچ‌های سمی می‌شود و یکی از دلایلی که سبب شده است دامنه این قارچ‌ها تا مرکز کشور کشیده شود نیز انتقال هاک آن توسط باد و باران است.»

زمانی با اشاره به اینکه این قارچ‌ها قابل شناسایی نیستند و نمی‌توان آن را با سایر قارچ‌ها تفکیک کرد، می‌گوید: «قارچ‌های کوهستانی به‌شدت خوشمزه هستند و به همین دلیل مشتری آنها خصوصا در نقاط غرب کشور بیشتر است؛ از این‌رو توصیه می‌شود که به هیچ عنوان از قارچ‌های وحشی استفاده نکنید، زیرا نمی‌توان این قارچ‌ها را تشخیص داد و ممکن است هر قارچ کوهی سمی باشد.»

او اضافه می‌کند: «این قارچ‌های سمی از نوع قارچ‌هایی به نام آمانیتاست. این نوع قارچ گونه‌های مختلفی دارد و از جنس همین قارچ‌های قرمز نقطه نقطه‌ای است که بیشتر در کارتون‌ها نشان می‌دهند و کاملا کشنده است و در میان انواع آن یک نوع سفید آن هم وجود دارد که هیچ تفاوت ظاهری با قارچ‌های سفید دکمه‌ای ندارد و همان سم را دارد.»

این متخصص در ادامه می‌افزاید: «اسهال شدید، استفراغ، سردرد و دل‌درد از علایم اولیه ورود سم این قارچ‌ها  به بدن بوده و ممکن است با علایم عصبی نیز همراه شود، اما مصرف‌کننده این قارچ‌ها یک روز بعد حال‌شان خوب می‌شود و بعد از دو روز علایم شدید مشکلات کبد در آنها بروز می‌کند.»