آینده دانش‌آموزان را قیچی نکنید!

با چهره عبوس و عینک دودی روی چشمش، میان صف دانش‌آموزان راه می‌رود و مو‌های دانش‌آموزان را به‌گونه‌ای که گویا لذتی می‌برد، قیچی می‌زند. دانش‌آموزان مضطرب و نگران شده‌اند و برخی از آن‌ها سعی می‌کنند که کمی عقب‌تر بروند تا از چشم این مرد دور بمانند. این مرد، اما دست‌بردار نیست و حتی دانش‌آموزی را که کمی دورتر از دستش قرار گرفته با چنگ‌زدن به موهایش به سمت خود می‌کشد و مو‌های او را هم قیچی می‌کند. این‌ها جزئیات ویدئوی جنجالی یکی از کارکنان مدرسه‌ای در تهران است که در اقدامی خلاف عرف، مو‌های دانش‌آموزان را قیچی می‌کند؛ ویدئویی که چند روزی می‌شود دل بینندگان را به درد آورده و واکنش‌های زیادی را هم در فضای مجازی و حقیقی به دنبال داشته‌است. هر چند سخنگوی آموزش و پرورش اعلام کرده با فرد خاطی از طریق هیئت رسیدگی به تخلفات اداری و مطابق مجازات و تنبیهات مقرر در قانون برخورد می‌شود، اما اگر این فیلم ضبط و پخش نشده‌بود و موج انتقادات در شبکه‌های اجتماعی به راه نیفتاده‌بود، باز هم کسی با فرد خاطی و مسئولان مربوطه در این مدرسه برخورد می‌کرد؟
چند مدرسه در کشور وجود دارد که با روش تربیتی غلط، دانش‌آموزان را آزار و به خیال خود آن‌ها را پرورش می‌دهند؟! تراشیدن موی سر به شکل چهارراه در دهه ۷۰ و ۸۰!
قیچی کردن بی‌رحمانه مو‌های سر دانش‌آموزان فقط مربوط به امسال و سال گذشته نمی‌شود. سال‌های خیلی دور نیز ناظمان و مدیران مدرسه از همین روش تربیتی استفاده و آسیب زیادی را به روان دانش‌آموزان وارد می‌کردند. میلاد که ۳۶ سالش است، درباره دوران دانش‌آموزی خود و رفتار‌های غلط ناظم مدرسه برای کوتاهی موهایشان به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «هنگامی که در صف مدرسه می‌ایستادم، استرس داشتم مبادا با دستگاه ریش‌تراش سراغم بیایند و موهایم را کوتاه کنند. معمولاً مدیر یا ناظم مدرسه با دستگاه ریش‌تراش روی سرمان چهارراهی می‌کشید تا مجبور شویم به آرایشگاه برویم و موهایمان را از ته بزنیم.»
او ادامه می‌دهد: «همه دانش‌آموزان آرزو داشتند که «مراقب کلاس» شوند و هنگام زنگ تفریح از ماشین ریش‌تراش آقای ناظم در امان بمانند. چون «مراقبان کلاس» هیچ‌وقت در صف نبودند و حتی اگر موهایشان بلند هم می‌شد با آن‌ها کاری نداشتند.»


میلاد به استرس‌ها و ناراحتی‌های پس از تراشیدن مو‌های سرش نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «از همان لحظه تراشیدن سرمان تا وقتی که به خانه برویم، همکلاسی‌ها و رهگذران در خیابان مسخره‌مان می‌کردند و می‌خندیدند. این رفتار خیلی آزارمان می‌داد، اما هیچ‌وقت نتوانستم درباره آن انتقاد کنم، چه برسد به اینکه بخواهم خلاف نظر مدیران و ناظمان مدرسه کاری انجام دهم.»
باید از معلمان و ناظمان مدرسه تست شخصیت گرفته‌شود
مهتاب نعمت الله‌زاده، روانشناس و مشاور خانواده درباره آسیب‌های ناشی از کوتاهی موی دانش‌آموزان در حیاط مدرسه به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «حدود ۲۰ سال گذشته، مدیران و ناظمان جلوی در مدرسه می‌ایستادند و مو‌های دانش‌آموزان را از ته می‌زدند. در حال حاضر نیز برخی از مدارس از همین روش برای تربیت بچه‌ها استفاده می‌کنندکه اصلاً روش درستی نیست.»
او ادامه می‌دهد: «به نظر من باید هنگام استخدام معلمان و کادر اجرایی مدارس، حتماً از آن‌ها تست شخصیت و اختلالات روانی گرفته شود. همچنین باید کلاس‌ها و کارگاه‌هایی برای به روز شدن مدیران و معلمان قدیمی نیز برگزار شود و آن‌ها ملزم به شرکت در این کلاس‌ها باشند.»
نعمت‌الله‌زاده به سیستم آموزش و پرورش انتقاد می‌کند و می‌گوید: «آموزش و پرورش باید به این درک برسد که دانش‌آموز ۱۵ ساله امروز، دانش‌آموز ۱۵ ساله قدیم نیست. متأسفانه در اغلب اوقات سیستم آموزشی کشور روش آموزش و تربیت غلطی دارد، بنابراین معلمان و مدیران مدارس نیز نیاز به پرورش دارند تا بدانند چه روش تنبیهی و تشویقی مناسبی را برای دانش‌آموزان در نظر بگیرند.»
به گفته این روانشناس، یک معلم یا یک ناظم در زندگی شخصی خود مشکلات زیادی دارد، اما نباید خشم ناشی از این مشکلات را در تعلیم و تربیت دانش‌آموزان بروز دهند. آن‌ها باید مهارت کنترل خشم را یاد بگیرند و روش تربیتی صحیح را آموزش ببینند.
او به خاطره تلخ خود از دوران مدرسه‌اش اشاره می‌کند و می‌گوید: «یادم است در دورانی که به مدرسه می‌رفتم ناظم مدرسه، چوبی در دست می‌گرفت و می‌گفت: «اگر درس نخوانید با این چوب شما را فلک می‌کنم»! یا تهدیدمان می‌کرد ما را به زیرزمین مدرسه می‌اندازد! این رفتار‌ها باعث می‌شد که من از مدرسه بدم بیاید. شاید اگر معلمان و ناظمان ما، روش تعلیم و تربیت بهتری داشتند من نیز در زندگیم پیشرفت بیشتری می‌کردم.»
خدشه‌دار شدن اعتماد به نفس دانش‌آموزان با تنبیه در جمع
در همین رابطه دکتر پرویز رزاقی، روانشناس بالینی و مشاور مدرسه نیز به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «علت بروز رفتار اشتباه آن معاون مدرسه، ضعف و نداشتن آگاهی او از الگو‌های تربیتی است. البته مسئولان آموزش و پرورش این منطقه نیز به دلیل اشراف نداشتن روی رفتار مسئولان مدرسه نیز مقصر هستند.»
او به آسیب‌های ناشی از کوتاهی مو در صف مدرسه اشاره می‌کند و می‌گوید: «آسیب تنبیه در جمع یکی از بدترین آسیب‌ها در این گروه سنی است تا جایی که فرد، حس ارزشمندی خود را از دست می‌دهد و در حالی که به او توهین شده، اعتماد به نفسش نیز خدشه‌دار می‌شود.»
این مشاور مدرسه ادامه می‌دهد: «حتی شاید این مسئول خاطی روش‌های دیگری را نیز برای تبعیت از قانون مدرسه به کار گرفته باشد که در این صورت نیز تحقیر در جمع برای دانش‌آموزان پذیرفتنی نیست، زیرا باعث سرشکستگی و سرافکندگی آن‌ها می‌شود. همچنین این رفتار می‌تواند برای دانش‌آموزان اضطراب ایجاد کند که در نتیجه آن، منجر به بیزاری آن‌ها به مدرسه شود و دانش‌آموزان را از درس خواندن فراری دهد.»
رزاقی به دیگر آسیب‌های ناشی از تنبیهات بدنی دانش‌آموزان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «شاید از نظر خیلی از افراد، کوتاهی موی دانش‌آموزان در صف چندان مسئله‌ساز نباشد، اما همین مورد به ظاهر بی‌اهمیت می‌تواند حال یک دانش‌آموز را از خودش بد و تعاملات او را با سایر دانش‌آموزان مختل کند. حتی ممکن است دانش‌آموز تنبیه‌شده را به سمت گوشه‌گیری و انزوا سوق دهد و به احساس خجالت و شرم بکشاند. گاهی آنقدر این مسئله در برخی از افراد نابودکننده می‌شود که سال‌های سال این تنبیه و تحقیر در حضور جمعی را در نظام روانی ناخودآگاه خودشان نگه دارند.»
به گفته این مشاور مدرسه، ظرفیت روانی افراد قطعاً متفاوت است و گاهی تنبیه در میان جمع، خطرات بسیار جدی در آینده شغلی، آینده تحصیلی و حتی آینده شخصی افراد را به دنبال دارد.
چه باید کرد؟
رزاقی در پاسخ به این سؤال که به جبران این اتفاق بد برای دانش‌آموزان این مدرسه چه کار می‌توان کرد، می‌گوید: «از جنبه عمومی باید مسئولان ذیربط با این مسئول خاطی برخورد کنند. در جنبه خصوصی نیز باید این معلم در همان حیاط مدرسه از دانش‌آموزان دلجویی و عذرخواهی کند، اما باید دقت شود که شکل دلجویی نباید با تحقیر و توهین دانش‌آموزان همراه شود. همچنین باید دانش‌آموزان تنبیه‌شده توسط مشاور مدرسه یا روانشناس منطقه مورد بازسازی شناختی قرار بگیرند و در صورت وجود آسیب‌های احتمالی، درمان شوند.»