روزنامه ایران
1401/02/04
بازگشت به مذاکرات بغداد
عماد هلالاتپنجمین دور گفت‌وگو میان نمایندگان عالی جمهوری اسلامی ایران و عربستان‌سعودی در بغداد پایتخت عراق برگزار شد. در پنجمین دور گفت‌وگو میان نمایندگان عالی جمهوری اسلامی ایران و عربستان‌سعودی که در بغداد پایتخت عراق برگزار شد، چشم‌انداز روشن‌تری نسبت به ازسرگیری روابط میان دو کشور ترسیم شده است. مسئولین عالی عراق و سلطنت عمان نقش مؤثری در شکل‌گیری جلسات مشترک میان نمایندگان تهران و ریاض داشته‌اند. در جریان پنج دور گفت‌وگوهای صریح انجام شده، در مورد چالش‌های اصلی در مسیر از سرگیری روابط دو کشور تبادل‌نظر شده است.
مقامات ارشد دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی ایران و رئیس سرویس اطلاعاتی عربستان‌سعودی به‌عنوان نمایندگان تام‌الاختیار دو کشور در جلسات شرکت کرده‌اند. با توجه به شکل‌گیری فضای مفاهمه و گفت‌وگوهای سازنده میان نمایندگان دو کشور، پیش‌بینی میشود در آینده نزدیک زمینه برگزاری جلسه مشترک میان وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و عربستان‌سعودی فراهم شود.
پیش از این نیز یک منبع دیپلماتیک مطلع، به خبرگزاری اسپوتنیک گفت که دور پنجم گفت‌وگوهای ایران و عربستان روز پنجشنبه در بغداد و با حضور نماینده دولت عراق برگزار شد. به گزارش اسپوتنیک، این منبع مطلع گفت که فضای جلسه بسیار مثبت بود. وی در پاسخ به سؤالی درباره پرونده‌هایی که دو طرف بررسی کردند، افزود که اکثر پرونده‌های منطقه علاوه بر پرونده روابط دوجانبه و امنیت منطقه و کشورهای عضو شورای همکاری مورد بررسی قرار گرفت. دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان‌سعودی پیش‌تر همزمان با دو رویداد مهم، نخست اعدام ۸۱ نفر در عربستان‌سعودی به اتهامات تروریستی که نیمی از آنها از شیعیان بودند و دوم حمله موشکی ایران به اربیل به بهانه حمله به مقر موساد در این شهر، به تعویق افتاده بود. ایران و عربستان از سال ۲۰۱۶ روابط دیپلماتیکی با هم ندارند. دو کشور پیش از این 4 دور از گفت‌وگوها را در بغداد و برای حل اختلافات فیمابین برگزار کرده بودند.
به باور تحلیلگران، دو قدرت اصلی حوزه خلیج‌فارس که درحال آماده شدن برای احیای روابط پس از گفت‌وگوی دوجانبه چند ماهه به میزبانی عراق بودند، امیدها برای از سرگیری روابط رسمی با ورود چند شخصیت ایرانی به عربستان در ژانویه 2022 تقویت شده بود. این افراد که نمایندگان ایران در مقر سازمان همکاری اسلامی در شهر جده هستند، اولین نمایندگان تهران هستند که مقامات سعودی از زمان بحران 2016 پذیرای حضور آنها شده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران اهداف خود را در روند عادی‌سازی دارد و قدرمسلم به ارزیابی استراتژیک جدیدی از تهدیدات و فرصت‌های پیشرو رسیده است. تجدید روابط با عربستان‌سعودی می‌تواند به تهران کمک کند تا جنگ اقتصادی واشنگتن و سایر اشکال فشار را تخفیف دهد. از سوی دیگر احیای روابط دوجانبه می‌تواند با محدود کردن دامنه برخورد یا اصطکاک در بسیاری از نقاط از جمله در یمن، سوریه، لبنان و عراق به تهران کمک کند. اگرچه این سطح روابط در برهه فعلی پایین است و در تقویت روابط دوجانبه مؤثر نیست، اما همچنان می‌تواند به‌عنوان یک کانال پیشرو عمل کند و این قابلیت را دارد تا نوعی مارپیچ غیرمستقیم رویارویی در منطقه را متوقف کند. درواقع، برقراری مجدد روابط بین تهران و ریاض ممکن است به کاهش نگرش‌های تقابلی علیه یکدیگر کمک کند و زمینه را برای پیشرفت دیپلماتیک بیشتر فراهم نماید.
منطقه در یک نگاه
تحولات در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا به‌گونه‌ای است که قدرت و امنیت دو کلید واژه اصلی این تحولات هستند. عربستان‌سعودی با آغاز بهار عربی (بیداری اسلامی) سیاست محافظه‌کارانه گذشته خود را کنار گذاشت و از سال 2011 سیاست تجدید‌نظرطلبانه را آغاز کرد، به گونه‌ای که اتخاذ این سیاست باعث شد عربستان در پرونده‌ها و بحران‌های مختلف منطقه‌ای نقش بی‌ثبات‌کننده‌ای را داشته باشد. حمایت از گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه، ضدیت با انقلاب‌های سال 2011، همکاری در سرنگونی دولت اخوانی محمد مرسی، لشکرکشی به بحرین در قالب سپر جزیره، حمله به یمن در قالب ائتلاف عربی، بحران‌سازی در لبنان و... حاکی از نقش دولت سعودی در تحولات مختلف منطقه‌ای دارد. از سال 2016 هم بعد از اعدام شیخ نمر و موضوع سفارت عربستان در تهران، روابط این دو کشور در بدترین شرایط ممکن قرار گرفت.
از سوی دیگر با روی کار آمدن ترامپ و آغاز روند عادی‌سازی روابط کشورهای حوزه خلیج‌فارس با رژیم صهیونیستی، منطقه خلیج‌فارس به سمت تنش‌های بیشتر سوق پیدا کرد؛ امری که جمهوری اسلامی ایران در محافل مختلف آن را یکی از خطوط قرمز خود تعریف کرده و در سخنرانی 29 فروردین رئیس‌جمهور ایران به آن اشاره شد. درواقع روند عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی یکی از چالشی‌ترین مسائل حال حاضر منطقه است که می‌‌توان آن را در فعالیت‌های این رژیم در سرزمین‌های اشغالی و کشتار فلسطینیان مشاهده کرد. هر چقدر کشورهای حوزه خلیج‌فارس به سمت تعمیق روابط با رژیم صهیونیستی بروند، منطقه خلیج‌فارس بی‌ثبات‌تر و ناامن‌تر خواهد شد.
روند دیگری که منطقه در چند وقت اخیر شاهد آن بود، ائتلاف‌سازی و اتحادسازی منطقه‌ای علیه محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران است. نشست عقبه اردن، نشست شرم‌الشیخ و نشست نقب همه با محوریت ضد ایرانی شکل گرفت. بر این اساس تحولات منطقه به‌گونه‌ای است که دو کشور ایران و عربستان برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها به همدیگر و با وساطت دو کشور عمان و عراق از سال 2021 روند مذاکرات خود را موسوم به مذاکرات بغداد، آغاز کردند. هرچند در دورهای قبلی گفت‌وگو، خروجی آنچنانی در روند مذاکرات ایجا نشد، اما با روی کار آمدن دولت فعلی، مذاکرات بغداد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است، بخصوص آنکه دولت سیزدهم، منطقه‌گرا و همسایگان را در اولویت خود قرار داده است.
عربستان‌سعودی هم با چالش‌های مختلف داخلی و منطقه‌ای دست‌و‌پنجه نرم می‌‌کند. در داخل عربستان‌سعودی، مسأله جانشینی سلمان بن عبدالعزیز از مهم‌ترین مسائل داخلی این کشور است، به‌گونه‌ای که با توجه به وضعیت جسمانی پادشاه سعودی، طیف‌های مختلف در حال آماده‌سازی در دوران بعد از مرگ پادشاه سعودی هستند. محمد بن سلمان به همراه گارد پادشاهی به دنبال قبضه کردن قدرت در آینده هستند و از سویی دیگر طیف‌های دیگر خاندان پادشاهی به دنبال گذار از خاندان سلمان هستند. چالش جدید بن سلمان و رویکرد جدید وی در قالب چشم‌انداز 2030، باعث به وجود آمدن اختلاف با مفتی‌های وهابی شده است، به‌گونه‌ای که بسیاری از این مفتی‌ها در زندان به سر می‌‌برند.
در شهرهای جنوبی نیز بعد از ظلم و جور دولت سعودی به شیعیان در طول سال‌های اخیر، درگیری‌ها و تنش‌ها افزایش پیدا کرده که در آخرین آنها 81نفر که اکثر آنان از شیعیان هستند، اعدام شدند. این مسأله همواره یکی از چالش‌های ایران و عربستان بود. هرچند جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه درامورداخلی عربستان دخالت نکرده است، اما در محافل مختلف و حتی در روند مذاکرات با دولت سعودی، جمهوری اسلامی نسبت به روند جاری علیه شیعیان در این کشور و همچنین تبعیض‌های صورت گرفته علیه آنها به سعودی‌ها متذکر
شده است.
از طرف دیگر عربستان تقریباً در تمام تحولات منطقه‌ای خود شکست خورده است. این کشور اکنون با صرف هزینه‌های زیاد در باتلاق یمن گرفتار شده است. عربستان از سال 2015 با تشکیل ائتلاف عربی به یمن همسایه خود حمله کرده و اکنون با وارد شدن به سال هشتم جنگ، از تأمین امنیت شهرهای خود عاجز است. حملات انصارالله به دولت سعودی به حدی افزایش پیدا کرده بود که دست به دامان جمهوری اسلامی ایران شد، هرچند ایران بحران یمن را مسأله داخلی می‌‌داند و همواره از آغاز گفت‌وگوهای یمنی- یمنی بدون دخالت‌های بازیگران دیگر حمایت می‌‌کند. عربستان اکنون به دنبال رها یافتن از باتلاق است و امید دارد جمهوری اسلامی بتواند در این زمینه نقش‌آفرینی کند. سیاست‌های عربستان در لبنان، سوریه، عراق و بحرین شکست خورده است. در لبنان با حمایت از جریان و باندهای قدرت در این کشور، باعث ورشکستگی دولت شده است. همچنین عربستان همواره در روند تشکیل دولت مانع‌تراشی می‌‌کند و در انتخابات آینده که حدود یک ماه یگر در لبنان برگزار خواهد شد، به دنبال نقش‌آفرینی، با حمایت از جریان‌های بانی وضع موجود در این کشور است. در سایر بحران‌های منطقه‌ای هم می‌‌توان نقش بی ثبات‌ساز عربستان را مشاهده کرد.
سخن پایانی
وضعیت منطقه به‌گونه‌ای است که کاهش تنش‌ها به نفع همه کشورها نمی‌باشد، بخصوص اینکه با حضور رژیم صهیونیستی در این منطقه و آغاز روند عادی‌سازی؛ بی ثباتی، ناامنی و تنش‌ها افزایش پیدا کرده است. با توجه به این وضعیت از سال 2021 روند گفت‌وگوهای ایران و عربستان با وساطت کشورهای عراق و عمان آغاز شد. به نظر می‌‌رسد عربستان‌سعودی بعد از شکست‌های مکرر در منطقه به این نتیجه رسیده است که بازی با حاصل‌جمع صفر و منفی نمی تواند دستاوردی برای این کشور داشته باشد. از سوی دیگر جمهوری اسلامی هم به دنبال بازی با حاصل‌جمع مثبت است که ضمن نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها به همدیگر، از تنش‌ها در منطقه کاسته شود.
