روزنامه وطن امروز
1401/02/25
بی‌پرده تا عمق جان
گروه فرهنگ و هنر: اگر جست‌وجویی در فرهنگ‌های لغت کرده و واژه «سرود» را دنبال کنید، با یک مصرع از میان گردآوری‌های دهخدا روبه‌رو خواهید شد که می‌گوید: «حنجره در سرود نیک آید». نکته‌ای که اینجا حائز اهمیت است اینکه اگر در میان بزرگان و علما همیشه مفهوم سکوت مورد توجه قرار گرفته است و سکوت را به عنوان نهایت هنر بشری تعریف و تمجید کرده‌اند، چگونه است وقتی که به «سکوت» می‌رسند، براحتی پای خود را کنار می‌کشند و سرود را به عنوان نقطه‌ای می‌بینند که حنجره در آن نیک می‌آید. رهبر معظم انقلاب درباره مرحوم حسین آقا‌ممتحنی که مشهور به حمید سبزواری است و به ایشان لقب «پدر شعر انقلاب» را داده‌اند، می‌فرمایند: «به نظر من ویژگی بی‌نظیر مرحوم حمید سبزواری سرودهای او است؛ هم از لحاظ کمیت، هم از لحاظ کیفیت و محتوا. ما امروز این خلأ را داریم؛ ما امروز هم به سرود احتیاج داریم؛ سرود یک نیاز است. من البته در آخر صحبتم [می‌خواستم] راجع به سرود یک مطلبی را که یادداشت کرده‌ام [بگویم]، خوب است حالا که اسم سرود را آوردیم، همین‌جا من آنچه را یادداشت کرده‌ام بگویم. به نظر من سرود یک نوعی از شعر بسیار پرتأثیر است، اثرگذار است. از بسیاری از انواع شعر، شاید بگوییم از همه انواع شعر اثرگذاری‌اش بیشتر است؛ یعنی گسترش اثرگذاری و سرعت اثرگذاری آن بیشتر است. فرض کنید اگر ما یک سرود مناسبی مناسب با وضع زمان داشته باشیم که این را جوان‌ها در اردوها بخوانند، مثلا یک مشت جوان در کوهنوردی که می‌روند با همدیگر بخوانند؛ در اجتماعاتی که هست بخوانند؛ فرض کنید یک مشت جوان در راهپیمایی بیست‌ودوم بهمن همان سرود را بخوانند. اینها خیلی چیزهای مهمی است، اینها تکرار معارف و گسترش دادن معارفی است که ما احتیاج به گسترش آنها داریم. سرود این کار را می‌کند و زود هم اثر می‌گذارد. فرهنگ‌سازی می‌کند؛ یکی از خصوصیات سرود این است که در جامعه فرهنگ‌سازی می‌کند و سطح هم نمی‌شناسد؛ یعنی از سطوح بالای معرفتی و علمی و مانند اینها تا سطوح عامه مردم همه را با سرعت فرا می‌گیرد که ما این را در سرودهای مرحوم حمید دیدیم». در تعریف سرود می‌توان گفت «یک آهنگ موسیقی یادمانی است که معمولا به عنوان سمبل گروهی مشخص، بویژه در قالب سرود ملی برای کشورهای مختلف به کار می‌رود». اینکه حنجره‌های زیادی در یک سرود هماهنگ در کنار هم به فریاد می‌رسند، از عواملی است که موجب میشود بی‌پرده به عمق جان رسوخ می‌کند. سرود در مکان‌های متفاوت به صورت ناخودآگاه زمزمه میشود و گویی که افراد با آن زندگی می‌کنند. به صورت عملیاتی نیز در حفظ روحیه و انرژی افراد نیز تاثیر‌گذاری مستقیمی دارد. به قول حافظ شیرازی: «سرود زهره به رقص آورد مسیحا را». در بحبوحه جنگ تحمیلی «سرود» از جمله موضوعاتی بود که به رزمنده‌ها انرژی و روحیه مضاعف می‌داد. رهبر معظم انقلاب در یک سخنرانی می‌فرمایند: «خدا رحمت کند شهید مجید حداد عادل را - برادر آقای دکتر حداد عادل خودمان- که در اوایل سال ۶۰ این را به من می‌گفت؛ می‌گفت وقتی سال ۵۹ سنندج از دست ضد انقلاب آزاد شد - دست ضد انقلاب بود، مسلط بودند؛ نیروهای ما فقط در پادگان محصور و محدود بودند- مردم خوشحال شدند و به خیابان‌ها آمده بودند؛ سنندج قبل از اینکه آزاد بشود، خیابان‌ها محصور بود، تهدید بود، دائم صدای گلوله از آنجا می‌آمد، بعد که ضد‌انقلاب را از آنجا بیرون کردند، سنندج شد یک شهر عادی. خب! سنندج شهر قشنگ و مطلوبی هم هست؛ آنهایی که دیده‌اند، می‌دانند؛ شهر خواستنی و زیبایی است. ایشان می‌گفت دیدم یکی از این آبمیوه‌گیری‌ها یک بساط آبمیوه‌گیری کنار خیابان راه انداخته؛ این جوان‌ها هم آمدند ایستادند و منتظر نوبتند که او آبمیوه بگیرد و بدهد به اینها. او همین‌طور که هویج را می‌گذارد در ماشین آبمیوه‌گیری و دسته را فشار می‌دهد، این را دارد می‌خواند: «این بانگ آزادی است کز خاوران خیزد»؛ این را تازه حمید گفته بود؛ شاید مثلا فرض کنید یک ماه بود، ۲ ماه بود یا شاید هم کمتر که این شعر گفته شده بود؛ حالا در سنندج یک نفری دارد آب‌هویج می‌گیرد، کسی هم به او نگفته بخوان، به قول آقای فیض (شاعر طنزپزداز ایرانی) «طرفدار نظام هم نبوده» که به او گفته باشند این شعر را بخوان؛ نه، همین‌طور خودش به طور طبیعی [می‌خواند]. ببینید! سرود این است؛ یعنی سرود مثل هوای تازه، مثل هوای بهاری نفوذ می‌کند؛ هیچ لازم نیست وادار بشوند کسانی که آن را ترویج کنند، تقریظ بنویسند، شعر بگویند؛ نه، خود سرود وقتی که خوب تنظیم شد [اثر می‌کند]. ما این را امروز کم داریم؛ امروز به نظر می‌رسد که ما به این احتیاج داریم و مرحوم حمید سبزواری (رضوان‌الله‌علیه) در این زمینه بهترین بود. حالا من درست یادم نیست، به نظرم آماری که به من دادند حدود 400 یا بیش از 400 سرود ایشان گفته؛ اینها خیلی باارزش است. اینها را نباید از نظر دور داشت». سرود علاوه بر ویژگی‌های بالا در راستای اتحاد مردم نیز تاثیرات بسیار زیادی دارد. وقتی جمعی در کنار هم یک سرود خاص را می‌خوانند، یک حس و تجربه جمعی مشترک خلق میشود. این موضوع باعث همدل شدن آن افراد در کنار هم خواهد شد. اتحاد نیز همان مفهوم کلیدی است که در برهه‌های متفاوت دشمنان از آن ترس داشته‌اند. اگر سیاست منصوب شده به انگلیس که همان «تفرقه بنداز و حکومت کن» در جهان و در طول تاریخ خود را نشان داده است، یکی از موارد مقابله با آن «سرود» است. به زبان دیگر اگر تفرقه به عنوان کلیدی‌ترین کار سیاسی دشمن خود را بازنمایی می‌کند، سرود به عنوان کلیدی‌ترین رسانه می‌تواند با آن تفرقه‌ها مقابله کند. در همین راستا رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: «حالا اینکه من اسم آوردم از آن شعری که آقای سیار و آقای عرفان‌پور مشترکا گفته بودند- و من گفتم شنیدم آن را- [این بود که] به نظرم همین شعر بود که شبکه‌های خارجی ضد انقلاب روی آن حساس شدند و آن را کوبیدند، یعنی آنها فورا اهمیت این کار را درک کردند - به نظرم برای من نقل کرده بودند و گزارش دادند که از فاکس‌نیوز و مانند اینها، شروع کرده‌اند کوبیدن- و آهنگ خوبی که رویش گذاشته شده بود و مضمون خوب شعر، آنها را عصبانی کرده بود، یعنی ناراحت کرده بود؛ [ولی] ما خودمان از آن خبر نداریم؛ یعنی ما ترویج نمی‌کنیم؛ سرود خوب را ترویج نمی‌کنیم. به نظر من گفتن سرود خیلی خوب است، آهنگ‌های خوب روی آن گذاشتن بسیار خوب است و حالا من توصیه‌هایی البته درباره لفظ و ترکیب و مانند اینها دارم که بعد عرض می‌کنم. خدا رحمت کند حمید عزیزمان را؛ ان‌شاءالله امیدواریم مشمول رحمت الهی باشد و اینهایی که عرض شد که بخشی از خدمات او است، ذخیره آخرتش باشد». در جمع‌بندی می‌توان با صراحت بیان کرد امروز سرود از مرز «اهمیت» گذشته و به مرحله «ضرورت» رسیده است. ضرورت توجه به سرود بالاخص در میان نوجوانان و کودکان به گونه‌ای است که بر شاعران انقلابی نیز واجب شده در این زمینه بیشتر تمرکز کنند، چرا که فارغ از فرم سرود که بسیار والاست، مفاهیم و مضامین محتوایی در این سرودها نیز مهم است تا وظیفه و کارکرد اصلی آن که همان اتحاد و همدلی عقلانی و احساسی است، تحقق یابد.