روزنامه جوان
1401/03/09
افق‌های تازه گشوده به روی توان پهپادی ارتش
پهپاد (مخفف پرنده هدایت‌پذیر از راه دور/ به انگلیسی Unmanned Aerial Vehicle و به اختصار UAV؛ همچنین معروف به Drone) وسیله‌ای است پروازی با قابلیت کنترل از فواصل دور با هدایت دستی یا توانایی پرواز نیمه‌خودکار و در برخی موارد تماماً خودکار که عموماً توسط اپراتوری زمینی (در موارد پیشرفته‌تر با قابلیت هدایت از درون هواپیما‌ها و جنگنده‌ها) که «خلبان پهپاد» نامیده شده، به پرواز درمی‌آید و عملیات‌های محوله را به انجام می‌رساند.پهپاد‌ها می‌توانند از ایستگاه‌های کنترل زمینی هدایت شوند یا تنها یک کاربر آنان را به پرواز درآورد و با دسته کنترلی، سوی محدوده عملیاتی روانه سازد.
از نظر عملیاتی پهپاد‌ها در دو دسته نظامی و تجاری طبقه‌بندی می‌شوند که نمونه‌های تجاری برای کارکرد‌های گوناگون همچون تصویربرداری و پایش منابع طبیعی، اماکن و تأسیسات شهرها، حوادث غیرمترقبه هواشناسی و باروری ابرها، کار‌های سینمایی و حتی کاربرد‌های تفریحی با استفاده از پهپاد‌های کوچک موسوم به کوادکوپتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما در عرصه نظامی، وظایف طیف وسیع‌تری را دربرمی‌گیرد.
پهپاد‌ها در اندازه مختلفی ساخته می‌شوند که شامل نمونه‌های مینیاتوری؛ کوچک با قابلیت پرتاب با دست، متوسط با توانایی پرواز از سکو‌های ثابت زمینی و دریایی یا خودروی در حال حرکت، عملیات از سطوح پروازی (باند‌های فرودگاهی یا ناو‌های هواپیمابر) برای نسخه‌های بزرگ و پهن‌پیکر هستند و حتی نمونه‌های عمودپرواز و بالگردی آنان موجود است. به طور کلی اولین وظیفه پهپاد‌ها عملیات‌های تجسس، تصویربرداری، جاسوسی و شناسایی در جنگ‌های امروزی است، اما در نمونه‌های پیشرفته‌تر قابلیت‌های حمل انواع سلاح برای مأموریت‌های رزمی، انهدام تأسیسات و تجهیزات با حملات انتحاری، هدف پرنده برای تست موشک‌های هوابه‌هوای جنگنده‌ها یا سایت‌های موشکی پدافند، سکوی ارتباطی برای مرتبط ساختن و هدایت همزمان چندین فروند پهپاد در نبرد‌های شبکه‌محور، جنگ الکترونیک، گشت‌زنی، عملیات فریب و سکو‌های هواپایه تست را دارا هستند.
به صورت خلاصه، پهپاد‌ها از اواخر قرن ۱۸ میلادی پا به عرصه آسمان‌ها نهادند که شامل بالن‌های حامل مواد محترقه بود.
بعد‌ها و در جنگ جهانی دوم این سازه‌های پرنده شکل کامل‌تری به خود گرفتند، اما کاربرد اصلی پهپاد به آغاز جنگ سرد و تقابل دو قدرت آن روز، یعنی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده امریکا بازمی‌گشت که طرفین درگیر متوجه اهمیت آنان شدند و عملاً با آغاز قرن ۲۱ غالب قدرت‌های نظامی جهان به اهمیت ویژه پهپاد‌ها پی بردند و توسعه بومی در کشورشان را سرلوحه فعالیت‌های خود ساختند که امروز شاهد حجم عظیمی از این هواگرد‌های بدون‌سرنشین هستیم که از فناوری‌های بالایی بهره می‌برند.
در کشورمان نیز کاربرد پهپاد‌ها به پیش از انقلاب بازمی‌گردد که عموماً منحصر به هواپیما‌های بدون‌سرنشین هدف (موسوم به آماج) ساخت امریکا برای تست سامانه‌های موشکی پدافند هوایی یا تسلیحات هواپایه جنگنده‌ها بود و کارکرد‌های رزمی بسیار محدودی داشت و با توجه به وظایف محوله به هواپیما‌های شکاری در آن زمان و عدم‌تکمیل طرح‌بومی ساخت پهپاد‌های حامل سلاح، کاربرد این وسیله چندان گسترده نبود، هر چند نباید از خاطر ببریم که در آن بازه زمانی و در اکثر کشور‌های دنیا کماکان به توانایی هواپیما‌های باسرنشین تکیه می‌شد و علم طراحی هواپیما‌های بدون‌سرنشین پیشرفت بسیار زیادی نداشت.
با وقوع انقلاب و آغاز جنگ هشت‌ساله، نخستین جرقه‌ها برای ساخت هواپیما‌های بدون‌سرنشین ساخت داخل زده شد و منتهی به نمونه‌های مهاجر و بعد‌ها ابابیل شد که می‌توانستند محدوده کوچکی از خطوط مقدم را شناسایی کنند یا میزان هوشیاری پدافند دشمن را بسنجند، اما با پایان جنگ و آغاز دهه ۷۰ شمسی و همزمان با افزایش کاربرد‌های پهپاد در جنگ‌ها، به ویژه نبرد‌های جاری در خاورمیانه یا تنش‌ها در شرق آسیا و بخش‌هایی از اروپا، متخصصان کشورمان نیز وظیفه تازه‌ای را مقابل خود دیدند و آن هم ساخت انواع پرندههای بدون‌سرنشین با وظایف گوناگون و در اندازه‌های مختلف با تکیه بر توان بومی بود تا آنجا که در حال حاضر ایران جزو قدرت‌های مطرح پهپادی در عرصه جهان معرفی میشود و تولیداتش تنها منحصر به بخش نظامی نیست.
در نیرو‌های مسلح، وزارت دفاع، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران به صورت هماهنگ یا مجزا در حال ساخت انواع پهپاد‌ها با توانایی اجرای مأموریت‌های گوناگون هستند که در این میان ارتش و در رأس آن نیروی هوایی مرز‌های تازه‌ای را گشوده است.
نمونه واضح آن، نمایش بخشی از توان راهبردی پهپادی ارتش در رژه سال جاری است که شامل نمونه‌هایی توانمند همچون کمان۲۲، کمان۱۲، مهاجر۶، ابابیل۵ و کرار است که موارد دیگری همچون مهاجر۴، مهاجر۲، رعد۸۵، آرش، صادق، کیان، امید و یسیر را نیز باید افزود و تمام این موارد تنها گوشه‌ای از توان پهپادی ارتش است که عموماً توسط نیروی هوایی فرماندهی میشود. اما دقیق شدن در توان پهپادی ارتش جمهوری اسلامی خود بیانگر حقایق جذابی از این عرصه نوظهور در صنعت هوایی است که از آن جمله می‌توان به اثرات طلایی ساخت ناوگان پرندههای بدون‌سرنشین با دانش و اتکا بر توان بومی اشاره داشت که نقش بسیار مهمی در چرخه دفاع و تأمین امنیت کشورمان دارند. به عبارتی دیگر با تحلیل دارایی‌های پهپادی ارتش باید گفت این نیرو هم اکنون به یکی از قدرت‌های توانمند این عرصه در سطح منطقه بدل شده است و حرف‌های بسیاری را در میدان رزم برای گفتن دارد.
همچنین چشم‌انداز آتی و برنامه‌های مدون در این مسیر خبر از پیشرفت‌های شگرفی می‌دهد که برخی به دلیل ماهیت نظامی و حفظ اسرار تا روز واقعه همچنان ناشناخته باقی خواهد ماند، اما نباید از یاد برد که این قابلیت متکی و نیازمند دانشی به‌روز و تلاشی شگرف برای دستیابی است و این موضوع نوید می‌دهد با هر قدم در این مسیر پرافتخار علاوه بر گشایش در‌هایی تازه به روی متخصصان جوان کشور خصوصاً دانشمندان پرتوان ارتش باید منتظر رونمایی از تجهیزاتی جدیدتر باشیم که دلگرم‌کننده دوستان و موجب ترس دشمنان است.
از سویی دیگر توجه به مقوله ساخت با اتکا بر توان داخلی و امکانات موجود علاوه بر مطالعه علوم روز جهانی و نمونه‌های مشابه خارجی نشان از آن دارد که در سخت‌ترین شرایط و پیچیده‌ترین وضعیت تحریم‌ها از آنجا که ارتش جمهوری اسلامی قائم بر خود ایستاده است، می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز‌های راهبردی خود با دیگر ارگان‌های مرتبط نیز همکاری تنگاتنگی داشته باشد و در چشم‌انداز پیش‌روی صنعت نظامی قدرتی درون‌زا را با برنامه‌ریزی‌هایی دقیق رقم بزند.
در دکترین نظامی کشورمان وظیفه پاسخگویی سریع و دست بلند نظام جمهوری اسلامی بر توان موشکی و هواپیما‌های شکاری بنیان نهاده شده است و حال ناوگان پهپادی نیرو‌های مسلح همچون ارتش می‌تواند در نقش مکمل نه جایگزین این بخش‌های اثرگذار نظامی ایفای نقش کند.
ذکر این موضوع نیز مهم به نظر می‌رسد که همانطور که پیشتر ذکر شد، تمامی این پیشرفت‌ها در مدت‌زمانی کوتاه به بار نشسته و مسلم است ساخت و تحویل ناوگان بزرگی از پرندههای بدون‌سرنشین به نیرو‌های عمل‌کننده در ارتش، نشان از برنامه‌ریزی دقیق و تشخیص مسیر صحیح برای نیل به دستاورد‌های به‌روز و البته خودکفایی است که نمونه واضح بر این توان، نقش‌آفرینی بی‌بدیل پهپاد‌ها در رزمایش‌های اخیر نیرو‌های چهارگانه ارتش، نمایش بی‌نظیر قابلیت‌های عملیاتی، موفقیت در آزمایش تسلیحات هوا‌پرتاب به‌روز و همچنین هدایت یکپارچه در قالب شبکه‌ای مرکزی در اتاق عملیات‌های این نیرو است که خود نشان از به بار نشستن تلاش‌های متخصصان و بالطبع گسترش ناوگان پهپادی به سراسر پایگاه‌های نظامی بر ایفای وظایف دارد.
در تحلیل بخش پهپادی ارتش باید گفت که علاوه بر اتکا بر قابلیت‌ها و امکانات موجود در این نیرو، بهره‌گیری از متخصصان نظامی شاغل و همچنین نخبگان دانشگاهی و البته همکاری مستقیم با سایر بخش‌های دفاعی کشور، ذکر همین موضوع کافی است که حقیقتاً حضور در این عرصه از واجبات عرصه رزم نوین است، لذا توجه فرماندهان ارشد ارتش جمهوری اسلامی همواره بر قابلیت‌های ارزشمند هواپیما‌های بدون‌سرنشین مؤید این مطلب است که مسیر طی شده تا به امروز تنها بخش کوچکی از رخداد‌هایی درخشان است که در آینده نزدیک بیش از پیش به بار خواهد نشست و مسلماً همان راهبردی است که چراغ راه افسران توانمند ارتش در عرصه دفاع از کشورمان، ایران است.
اگر بخواهیم به صورت اجمالی به چند مورد از این پهپاد‌ها اشاره‌ای داشته باشیم، باید گفت «کمان۲۲» را باید گل سرسبد ناوگان پرندههای بدون‌سرنشین ارتش دانست که بزرگ‌ترین نمونه رزمی در اختیار ارتش و ساخته‌شده توسط متخصصان همین نیرو و با همکاری نخبگان دانشگاهی محسوب میشود که توانایی حمل انواع محموله‌های رزمی، اپتیکی و جنگ‌الکترونیک را دارد و می‌تواند به برد بیش از ۲ هزارکیلومتر و مداومت پروازی ۲۴ساعت دست یابد که در نوع خود بی‌نظیر و در جایگاه راهبردی طبقه‌بندی میشود.
کمان۲۲ امکان شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات، تصویربرداری از فواصل دوردست، مراقبت، شناسایی و توانایی حمل تجهیزات جنگال به عنوان سکوی هواپیمای عملیات‌های جنگ الکترونیک را دارد و در حقیقت دست بلند ارتش در مأموریت‌های برد بلند است.
همچنین کمان۲۲ می‌تواند انواع بمب‌های هدایت‌شونده‌اپتیکی و لیزری را در جایگاه‌های نصب سلاح زیر بال‌ها و بدنه حمل کند و در مأموریت‌های رزمی در سرتاسر منطقه خاورمیانه به خصوص تا سواحل دریای مدیترانه مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
ذکر این مطلب نیز ضروری به نظر می‌رسد که آغازگر مسیر منتهی به کمان۲۲ با تجربیات حاصل از بهکارگیری کمان۱۲ به دست آمد که خود پهپادی است شناسایی/ رزمی با برد هزارکیلومتر و حداکثر سرعت پیمایشی ۲۰۰کیلومتر که علاوه بر قابلیت حمل محموله‌های مورد نیاز در وظیفه شناسایی و تصویربرداری همچون سامانه‌های نظارتی با کیفیت بالا، می‌تواند به موشک‌های لیزری اخگر یا بمب‌های هدایت‌شونده قائم۵ مجهز شود. پهپاد کمان۱۲ در رزمایش سال گذشته نیروی هوایی ارتش برای نخستین بار با رویکرد نمایش توان عملیاتی در مقابل دوربین‌های مراکز خبری بسیار درخشید و توانایی‌های خود را به نمایش گذاشت که باید توجه داشت در این تمرین نظامی، با توجه به مقوله مهم دفاع مستقل از مراکز فرماندهی مادر و همچنین اتکا بر نیرو‌های عمل‌کننده مستقر در منطقه، شرایط مشابه میدان جنگ همچون اختلالات الکترونیکی و سیگنالی، حضور جنگنده‌ها و همچنین محیط نبرد آغشته به خطر‌های مختلف برنامه‌ریزی شد تا قابلیت‌های عملیاتی کمان۱۲ به طور کامل محک بخورد و در صورت نیاز توانمندی تازه‌تری در نسخه‌های به‌روز تعبیه شود.
دیگر پهپاد مورد استفاده در ارتش که ساخته وزارت دفاع و در نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش قابلیت بهکارگیری دارد، «کرار» است که از نوع پرندههای هدایت‌پذیر بدون‌سرنشین با موتور جت بوده که ابتدا برای تست سامانه‌های موشکی پدافند هوایی یا هدف هواپیما‌های شکاری توسعه یافت و در حال حاضر، با وظیفه رزمی نیز به فعالیت مشغول است.
کرار با بهره‌گیری از موتور جت خود می‌تواند به سرعت ۹۰۰کیلومتر بر ساعت، سقف پرواز ۳۵ هزار پا و برد بین ۸۰۰ الی هزارکیلومتر (در پرواز‌های خودکار) دست یابد و سرعت بالا و برد عملیاتی آن نکته مثبتی است که متخصصان را مجاب به مسلح ساختن این پهپاد ساخت تا آنجا که در حال حاضر نمونه‌های رزمی کرار می‌توانند محموله‌ای از بمب ۵۰۰پوندی مارک ۸۲ را با خود حمل کنند و در صورت نیاز، انبوهی از این پهپاد‌ها می‌توانند با پرواز به سمت اهداف متخاصم و بمباران آن، مأموریت‌های محول‌شده را با هزینه کم و بدون ریسک خطر آسیب انسانی به انجام برسانند.
نهایتاً باید این موضوع را ذکر کرد که در حال حاضر، قابلیت پهپادی ارتش جمهوری اسلامی در سطح بالایی قرار دارد، هر چند همچنان جای رشد بیشتر لازم است و باید توجه داشت پرندههای بدون‌سرنشین تنها بخشی از توان سازمان رزم ارتش محسوب می‌شوند که منافاتی با دیگر تجهیزات به خصوص هواپیما‌های باسرنشین یا جنگنده‌ها ندارند.
اگر چه بهکارگیری پهپاد در مأموریت‌های نظامی علاوه بر کاهش هزینه و به حداقل رساندن ریسک آسیب انسانی کاربر، می‌تواند طیف وسیعی از مأموریت‌ها را در‌برگیرد، اما همچنان جایگزینی برای جنگنده‌ها با وظیفه رزمی و شناسایی تلقی نمی‌شود چراکه ماهیت هواپیما‌های شکاری و کنترل هواگرد توسط خلبان نیازمند حمل حجم بالاتری از مهمات، سرعت عمل و برد رزمی بیشتر و همچنین دقت بالاست، اما در مواردی که خطر عملیات در محدوده‌ای مشخص بالا بوده یا نیاز به فعالیت شناسایی با حداقل میزان آگاه‌سازی دشمن است و از طرفی محدوده گسترده‌ای در زمان طولانی مورد پایش قرار می‌گیرد، می‌توان از پهپاد‌ها برای موفقیت قطعی و همچنین کاهش هزینه‌ها از جمله استهلاک هواگرد‌های باسرنشین بهره برد.
سایر اخبار این روزنامه
جایزه وطن‌فروشی!
پاریس اشک‌آور!
افق‌های تازه گشوده به روی توان پهپادی ارتش
چرا از افکار عمومی بی دفاع جامعه محافظت نمی‌شود؟
۳ توصیه به مجلس در ۲ سال پایانی
مالیات سیگار یک دهم هزینه تحمیلی سیگار بر سلامت
انگیزه‌های یونان از ماجراجویی مقابل ایران
اخطار موشکی به رقص مرگ پرچم‌های صهیونیستی
«اقتصاد» مسئله خانواده‌ها در فرزندآوری نیست
مقابله دولت با «کمپین جوجه‌کُشی»
