راهبرد دیپلماسی ایران؛ چرخش به شمال
حسام خراسانی| توسعه روابط دیپلماسی با کشورهای همسایه در عرصه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی یکی از وعده‌های دولت سیزدهم به شمار می‌آمد که در هفت ماه گذشته در مسیر آن قدم برداشته است. دولت سیزدهم در راستای منافع ملی و چندجانبه‌گرایی سیاسی- اقتصادی و توجه به همسایگان، رفت‌وآمدهای متعددی به کشورهای منطقه داشته که حضور پررنگ در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر یکی از این فعالیت‌ها به شمار می‌آید.
«شهروند» به این مناسبت، سعی کرده در گفتوگو با کارشناسان دستاوردها و مزیت‌های دیپلماسی تجاری- اقتصادی با کشورهای ساحلی دریای خزر را واکاوی کند.
دولت سیزدهم از آغاز به کار خود بر اولویت سیاست منطقه‌ای در عرصه دیپلماسی تاکید داشته و حل و فصل مشكلات منطقه‌ای و تقویت روابط با همسایگان در حوزه روابط سیاسی- اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده است. به اذعان بسیاری از کارشناسان، ایران و کشورهای ساحلی خزر پذیرنده بسیار خوبی برای محصولات یکدیگرند و روابط میان کشورهای این حوزه می‌تواند کاستی‌هایی را که در زمینه صادرات و تجارت در این منطقه وجود دارد، برطرف کند؛ موضوعی که مهران فکری، نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی تهران و باکو نیز بر آن تاکید دارد.
او معتقد است حوزه دریای خزر، یکی از فرصتهای مغفول‌مانده در زمینه بازرگانی در کشور به شمار می‌آید. مهران فکری در تشریح این مساله به «شهروند» می‌گوید: «با توجه به مساله تحریم‌های غرب که برخی از کشورهای این منطقه با آن روبه‌رو هستند، تجارت و همکاری بازرگانی میان کشورهای این منطقه حائز اهمیتی دوچندان شده است.»
لزوم بهره‌گیری اقتصادی از این نشست‌های سیاسی
نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی تهران و باکو، برگزاری ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر را مثبت خواند و بر لزوم بهره‌گیری اقتصادی از این نشست‌های سیاسی تاکید کرد: «چنین نشست‌هایی را باید در عرصه بازرگانی به فرصت تبدیل کنیم. ما متاسفانه در حال حاضر از حداقل ظرفیت موجود در عرصه تجاری با کشورهای ساحلی دریای خزر استفاده می‌کنیم. به‌طور مثال، تا پیش از جنگ قره‌باغ، کشور ترکیه هیچ مرز مشترکی با جمهوری آذربایجان نداشت، اما در عرصه تجارت سهم قابل توجهی در این کشور داشت. ما نیز باید چشم‌انداز مشخصی را در این عرصه دنبال کنیم تا از فرصتهای مغفول‌مانده بهره‌مند شویم.»
بنا به گفته مهران فکری، معافیت از تعرفه‌های گمرکی یکی از تسهیل‌کنندگان توسعه تجاری میان کشورهاست که باید در روابط دیپلماسی مورد توجه و پیگیری قرار گیرد.
نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی تهران و باکو بار دیگر بر این مهم تاکید کرد که از هر نظر، تقویت و توسعه روابط دیپلماسی با کشورهای حوزه خزر فرصت به شمار می‌آید، چه در عرصه تجارت کالا و محصولات و چه ترانزیت کالا و سوآپ.
منطقه در اولویت
موضوع توسعه روابط دیپلماسی با کشورهای منطقه در ابعاد متعدد سیاسی و اقتصادی، مساله‌ای است که مجلس یازدهم نیز بر آن تاکید دارد. وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز در آخرین اظهار نظر خود اولویت سیاست خارجی را گسترش دیپلماسی با کشورهای همسایه برشمرد. از نگاه این مسئول پارلمانی، این توسعه هم در عرصه اقتصادی- سیاسی و هم امنیتی حائز اهمیت است؛ مساله‌ای که تحلیلگران سیاسی نیز به آن اذعان دارند.
محمد پارسا نجفی، کارشناس سیاست خارجی و روابط بین‌الملل در گفتوگو با «شهروند» بر این مساله تاکید کرد که افزایش روابط منطقه‌ای می‌تواند در عرصه دیپلماسی، قدرت بازدارندگی را افزایش دهد و در راستای منافع ملی، محاصره‌های اقتصادی را شکننده کند.
ورود غیر خودی‌ها ممنوع!
از نگاه کارشناسان، یکی از مهم‌ترین زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های توسعه همکاری ایران با کشورهای ساحلی دریای خزر ترانزیت و حمل‌ونقل است. بهره‌گیری از امکانات و ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌های بندرگاهی در شمال ایران، یکی از فرصتهای همکاری میان کشورهای ساحل کاسپین است؛ موضوعی که محمد پارسا نجفی نیز بر آن تاکید می‌کند. این تحلیلگر سیاسی به تغییر در نظام اقتصادی جهان هم اشاره دارد و معتقد است با رشد اقتصادی جمهوری خلق چین و تغییر محور اقتصاد از غرب به شرق، اهمیت ژئوپلیتیکی این منطقه نیز دو چندان خواهد شد.
او به دو مسیر ارتباطی شرق و غرب، یعنی راه ارتباطی چین و اروپا و راه ارتباطی هند و اروپا اشاره دارد: «هر دو مسیر ارتباطی از ایران عبور می‌کرده‌اند، این یعنی اگر امروز هم کریدور ترانزیتی ایجاد شود، بهترین مسیر عبور از ایران است، اگرچه برخی از کشورهای غربی مایل به چنین اتفاقی نیستند. ضمن اینکه دریای کاسپین برای کریدور شمال و جنوب هم دارای اهمیت است.»
از نگاه محمد پارسا نجفی، به لحاظ امنیتی و نظامی نیز ارتباط میان کشورهای حوزه کاسپین حائز اهمیت است. او در این‌باره می‌گوید: «این مساله از لحاظ نظامی و امنیتی اهمیت دارد که پنج کشور ساحلی دریای کاسپین که دارای ساحل و حق مالکیت هستند، اجازه حضور کشورهای فرامنطقه‌ای را در این حوزه ندهند.» اشتراکات فرهنگی، تحولات پس از جنگ قره‌باغ و مساله اهمیت منابع نفت و گاز در دریای مازندران از دیگر موضوعات حائز اهمیت است که حوزه کاسپین را از نگاه محمد پارسا نجفی برای ایران مهم کرده است؛ موضوعاتی که دولت گذشته به اذعان این کارشناس نادیده گرفته بود.
به عقیده کارشناسان، نشست اجلاس سران و به‌طور کلی‌تر توسعه روابط با کشورهای حاشیه خزر را می‌توان ادامه دیپلماسی فعال، متعادل، عمل‌گرا و نتیجه‌محور دولت سیزدهم دانست که طی ماه‌های اخیر به اجرا درآمده است. امضای ۱۴ توافقنامه مهم و کاربردی با دوحه، رشد تجارت خارجی با همسایگان، آغاز روند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماسی منطقه‌ای در دولت سیزدهم است.
توسعه روابط فرهنگی، بشردوستانه و علمی میان کشورهای ساحلی دریای خزر
اهمیت تقویت روابط اقتصادی و فناورانه بین کشورهای حاشیه دریای خزر، تلاش‌ها برای پیشگیری از وضعیت اضطراری بهداشتی و اپیدمیولوژیک و واکنش به شیوع بیماری‌های عفونی در منطقه از دیگر موضوعات مورد اشاره کارشناسان در دیپلماسی میان کشورهای حوزه دریای خزر است که در اجلاس اخیر سران کشورهای ساحلی دریای خزر نیز به آنها پرداخته شد؛ موضوعی که در بیانیه پایانی ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر نیز به آن اشاره شد. در بیانیه پایانی این اجلاس آمده: «روسای جمهور ضمن تایید پایبندی به اصول و موازین منشور سازمان ملل متحد و حقوق بین‌الملل، با توجه به نقش فزاینده منطقه دریای خزر در جهان، برای حفظ امنیت و ثبات منطقه‌ای، تقویت همکاری‌های اقتصادی سودمند متقابل، تامین امنیت محیط زیست، توسعه روابط فرهنگی، بشردوستانه و علمی و سایر همکاری‌ها ابراز آمادگی کردند.»
