پشت پرده مخوف تبعید به قلب آفریقا
راضیه زرگری – شهروندآنلاین؛ بیست‌وچهارم خرداد ماه بود که پرواز انتقال پناهجویان انگلیس به آفریقا، تنها دقایقی قبل از بلندشدن از زمین، لغو شد؛ این پرواز قرار بود اولین گروه پناهجویان را از بریتانیا به رواندا کشوری در آفریقا ببرد. انتقال یا تبعید پنج ساله به رواندا، چالش‌برانگیزترین طرحی است که بریتانیا برای بررسی درخواست پناهندگی افراد به راه انداخته و مدعی است فقط این طرح می‌تواند مردم را از عبور خطرناک از کانال انگلیسی منصرف کند. به زندان پنج ساله معروف است؛ بریتانیا پناهندگانش را به رواندا در 4هزار مایلی خاک انگلیس می‌فرستد تا در آنجا درخواست پناهندگی‌شان بررسی شود. پنج سال تبعید اجباری. به بیان ساده‌تر آن دسته از افرادی را که انگلیس نمی‌خواهد به آنها پناهندگی بدهد، با این روش محترمانه اخراج می‌کند. در این فرآیند ممکن است به آنها وضعیت پناهندگی دائمی برای اقامت در رواندا داده شود. در غیر این صورت هم اگر شانس بیاورند می‌توانند در یک «کشور ثالث» درخواست پناهندگی کنند و این آوارگی سال‌ها ادامه خواهد داشت.
این دست تبعیدها اما بی‌سابقه نیست و قسمتی از راهبردی بزرگ‌تر و به‌‌کار‌گرفته‌شده از سوی دولت‌های قدرتمند کشورهای ثروتمند، از استرالیا گرفته تا کشورهای اتحادیه اروپا محسوب می‌شود تا «مهاجرت آنانی را که نمی‌خواهندشان»، با ایجاد شرایطی «خصومت‌آمیز» و «غیرانسانی» دشوار کنند.
طرح پناهندگی رواندا چیست؟دولت بریتانیا ابتدای سال میلادی جاری از طرحی برای مدیریت مهاجرت به بریتانیا خبر داد که براساس آن «پناهجویان غیرقانونی به رواندا، کشوری در مرکز آفریقا فرستاده می‌شوند. بوریسون جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، حدودا دو ماه پیش و پس از آنکه بریتانیا را «مشعل آزادی و سخاوت» خواند و سنت «بریتانیای کبیر» در اهدای پناهگاه به کسانی که از راه‌های قانونی به دنبال آن هستند، ستود، طرحی برای کنترل «مهاجرت غیرقانونی» ارائه کرد.
براساس این طرح دولت جانسون، افرادی که در بریتانیا تقاضای پناهندگی می‌کنند، به رواندا منتقل خواهند شد تا پرونده پناهندگی‌شان بررسی شود و اگر پناهندگی بریتانیا به آنان تعلق بگیرد، از آنها خواسته می‌شود تا دستکم پنج سال در رواندا بمانند.
دولت بریتانیا می‌گوید طرح فعلی بیشتر مختص مردان مجردی است که بدون مدارک به بریتانیا می‌آیند و هدف اصلی از چنین طرحی، مقابله با قاچاق انسان است. اما چرا رواندا که سابقه امنیتی خوبی در برخورد با پناهجویان ندارد؟ در سال ۲۰۱۸، پلیس رواندا ده‌ها پناهجو را پس از اعتراض در برابر دفاتر کمیسیون عالی سازمان ملل برای پناهجویان در منطقه کارونگی، کشت.
دولت بریتانیا قول داده راه برای پناهجویان در چنین طرحی هموار باشد، اما روشن نیست پناهجویانی که از بریتانیا به رواندا فرستاده خواهند شد تا در یک محیط اردوگاهی بمانند، چطور در این کشور اسکان داده می‌شوند. به علاوه توضیح روشنی درباره سرنوشت افرادی که به آنها پناهندگی بریتانیا داده نخواهد شد، وجود ندارد. سازمان‌های مذهبی، بین‌المللی و حقوق‌بشری، قانونی‌بودن چنین فرآیندی را از همان زمزمه‌های اولیه طرح، زیرسوال برده‌اند.
این دست تبعیدها اما بی‌سابقه نیست و قسمتی از راهبردی بزرگ‌تر و به کار گرفته شده از سوی دولت‌های قدرتمند کشورهای ثروتمند، از استرالیا گرفته تا کشورهای اتحادیه اروپا محسوب می‌شود تا «مهاجرت آنانی را که نمی‌خواهندشان»، با ایجاد شرایطی «خصومت‌آمیز» و «غیرانسانی» دشوار کنند.
سیاست بیرون راندن از کجا نشأت می‌گیرد؟مهاجرت پیامد فقر، نابرابری، درگیری، بحران‌های سیاسی و زیست‌محیطی است. در شرایطی که کشورهای ثروتمند مدیریت مقوله مهاجرت را به خارج از مرزهای خود و کشورهای کم‌درآمد می‌سپارند، طبیعی است که به‌دنبال گسترش منافع جغرافیایی-سیاسی خود باشند.
اما فرستادن پناهجویان به دیگر کشورها آنان را از حقوقی محروم می‌کند که براساس کنوانسیون بین‌المللی پناهندگی متعلق به آنهاست. رسیدگی به پرونده پناهندگی پناهجویان باید در کشوری که آن را برای پناهنده‌شدن انتخاب کرده‌اند، بررسی شود و طرح‌هایی مانند طرح بریتانیا، حق پناهندگان برای این پروسه را نادیده می‌گیرد و آوارگی آنان را دو برابر می‌کند. چنین اقدامی وضعیت بی‌ثبات این پناهجویان را طولانی‌تر و احتمال خطر را برای آنان بیشتر می‌کند.
دولت انگلیس می‌گوید سیستم پناهندگی سالانه 1.5میلیارد پوند هزینه دارد و بیش از 4.7میلیون پوند در روز برای اقامت در هتل‌ها برای اقامت مهاجران بی‌خانمان هزینه می‌شود. منتقدان می‌گویند که هزینه‌کرد روزانه بسیار زیاد است، زیرا عقب‌ماندگی‌های وزارت کشور در 10 سال گذشته به بالاترین حد خود رسیده است. به‌طوری که تصمیم‌گیری در مورد درخواست‌های پناهندگی خیلی طول می‌کشد و پناهجویان تا زمانی که برای انجام این کار چراغ سبز دریافت نکنند، از کار منع می‌شوند.
دولت بریتانیا می‌گوید طرح فعلی بیشتر مختص مردان مجردی است که بدون مدارک به بریتانیا می‌آیند و هدف اصلی از چنین طرحی، مقابله با قاچاق انسان است. اما چرا رواندا که سابقه امنیتی خوبی در برخورد با پناهجویان ندارد؟ در سال ۲۰۱۸، پلیس رواندا ده‌ها پناهجو را پس از اعتراض در برابر دفاتر کمیسیون عالی سازمان ملل برای پناهجویان در منطقه کارونگی، کشت.
طرح جانسون برای فرستادن برخی پناهجویان به رواندا زمانی آغاز شده که بریتانیا به روی پناهندگان اوکراینی آغوش گشوده است؛ این یعنی سیاست مهاجرت بریتانیا فقط مبتنی بر نژاد، دین و مجموعه‌ای از مهارت‌ها و توانایی‌هاست. براساس گزارش‌های مرتبط با این طرح، سه پناهجوی ایرانی که طی یک ماه گذشته به بریتانیا رسیده‌اند نیز در این پرواز به رواندا فرستاده می‌شوند. این سه نفر ۲۵، ۳۲ و ۵۶ ساله‌اند. لیز تراس، وزیر امور خارجه بریتانیا تصمیم دولت این کشور برای اخراج پناهجویان را «اخلاقی» و «قانونی» خوانده؛ او توجیه دولت بریتانیا مبنی‌بر اینکه این سیاست برای جلوگیری از ورود مهاجرانی است که جان خود را در مسیر کانال مانش به خطر می‌اندازند، تکرار کرده است.
مداخله دیرهنگام یک دادگاه اروپایی، هواپیمای پناهجویان را زمین‌گیر کردبه گزارش بی‌بی‌سی، دادگاه تجدیدنظر در بریتانیا روز دوشنبه ۲۳ خرداد، رأی دادگاه عالی بریتانیا، صادرشده در روز جمعه ۲۰ خرداد ماه مبنی بر قانونی و قابل بررسی بودن فرستادن شماری پناهجو به رواندا را تایید کرد. معترضان به رأی دادگاه تجدیدنظر مقابل ساختمان وزارت کشور بریتانیا جمع و با پلیس درگیر شدند. ابتدا قرار بود روز سه‌شنبه ۲۴ خرداد ماه، حدود ۳۷ نفر به رواندا فرستاده شوند، اما چالش‌های قانونی بر سر راه چنین طرحی، این تعداد را به هفت نفر کاهش داده که درنهایت این پرواز در دقایق نزدیک به ترک خاک بریتانیا لغو شد. پرواز پس از مداخله دیرهنگام دادگاه اروپایی حقوق بشر (ECtHR) متوقف شد. این دادگاه یک نهاد زیرمجموعه اتحادیه اروپا نیست، اما بخشی از شورای اروپاست که هنوز بریتانیا را بهعنوان یک عضو به حساب می‌آورد. این دادگاه حکم داد که یک مرد عراقی معروف به KN در صورت اعزام به رواندا با «خطر واقعی آسیب جبران‌ناپذیر» روبه‌رو می‌شود. همین حکم چالش‌های حقوقی را دوباره باز کرد و نهایتا همه مسافران فعلا از تبعید به رواندا باز ماندند. پریتی پاتل، وزیر کشور انگلیس رأی این دادگاه اروپایی را ناامیدکننده عنوان کرد و از تلاش‌های مداوم دولت برای برنامه پرواز بعدی خبر داد و اعلام شد که به‌زودی گروه اول از پناهندگان به رواندا فرستاده می‌شوند.
اما فرستادن پناهجویان به دیگر کشورها آنان را از حقوقی محروم می‌کند که براساس کنوانسیون بین‌المللی پناهندگی متعلق به آنهاست. رسیدگی به پرونده پناهندگی پناهجویان باید در کشوری که آن را برای پناهنده‌شدن انتخاب کرده‌اند، بررسی شود و طرح‌هایی مانند طرح بریتانیا، حق پناهندگان برای این پروسه را نادیده می‌گیرد و آوارگی آنان را دو برابر می‌کند. چنین اقدامی وضعیت بی‌ثبات این پناهجویان را طولانی‌تر و احتمال خطر را برای آنان بیشتر می‌کند.
گروه‌های حقوق بشری ضمن انتقاد تند از طرح دولت بریتانیا می‌گویند این سیاست مهاجران را در معرض خطر قرار می‌دهد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نیز هشدار داده سوابق حقوق بشری رواندا تحت نظارت است و این کشور ظرفیت رسیدگی به پرونده پناهجویان را ندارد: «این خطر وجود دارد که برخی مهاجران به کشورهایی که از آنجا فرار کرده‌اند، بازگردانده شوند.»
طرحی که می‌تواند در داخل بریتانیا هم تفرقه‌انگیری کندشاهزاده چارلز، وارث تاج و تخت بریتانیا، پس از اعلام رأی دادگاه تجدیدنظر، در یک گفت‌وگوی خصوصی این اقدام را «وحشتناک» خواند. اسقف اعظم کانتربری نیز پیشتر از فرستادن پناهجویان به رواندا به‌تندی انتقاد کرده بود. یک نظرسنجی در انگلیس نشان می‌دهد که این طرح تفرقه‌انگیز است. از 2هزارو463 نفری که به گزارش بی‌بی‌سی بررسی شدند، 44درصد از این سیاست حمایت کردند، از جمله 27درصد که «قویا» پشتیبان آن بوده‌اند. با این حال 40درصد با آن مخالف بودند، از جمله 28درصد که «به‌شدت» اعلام مخالفت کردند.
دولت انگلیس می‌گوید سیستم پناهندگی سالانه 1.5میلیارد پوند هزینه دارد و بیش از 4.7میلیون پوند در روز برای اقامت در هتل‌ها برای اقامت مهاجران بی‌خانمان هزینه می‌شود. منتقدان می‌گویند که هزینه‌کرد روزانه بسیار زیاد است، زیرا عقب‌ماندگی‌های وزارت کشور در 10 سال گذشته به بالاترین حد خود رسیده است. به‌طوری که تصمیم گیری در مورد درخواست‌های پناهندگی خیلی طول می‌کشد و پناهجویان تا زمانی که برای انجام این کار چراغ سبز دریافت نکنند، از کار منع می‌شوند.
سلام گرگ بی‌طمع نیستچرا رواندا؟ تحقیقات نشان می‌دهد طرح‌های اینچنینی یکی از راهبردهای توانمندترسازی برای کشورهای قدرتمند است که به آنان اجازه می‌دهد پناهجویانی را که نمی‌خواهند از سر خود باز و روانه کشورهای فقیرتر کنند. دولت بوریس جانسون در سال ۲۰۲۰ وزارت توسعه بین‌الملل را منحل و این نهاد را با وزارت امور خارجه ادغام کرد و همان زمان بود که از کمک‌های بین‌المللی در این زمینه دست شست. توسعه بین‌الملل با اقدام جانسون، به سیاستی اسیر دست راهبردهای سیاسی ملی و بین‌المللی تبدیل شد.
پیشنهاد اولیه ۱۲۰میلیون پوندی بریتانیا به رواندا برای آغاز این مشارکت، برای این کشور جالب است، چون در قالب «توسعه» به این کشور ارائه شده است. رواندوا صدوشصتمین کشور در بین ۱۸۹ کشور در لیست شاخص توسعه انسانی در سال ۲۰۲۱ است. این کشور برای مدت‌ها از کمک‌های خارجی و یاری بین‌المللی بهره‌مند شده و در حال حاضر پذیرای دستکم 150هزار پناهجو است که ۹۰درصد آنان هنوز در اردوگاه‌های پناهندگان و مراکز انتقال‌اند. برای رواندا طرح‌های اینچنینی به ارتقای وجهه این کشور در جهان بهعنوان شریکی در مسأله مهاجرت و اداره پناهجویان در جهان کمک می‌کند.
چنین طرحی برای بریتانیا نیز یک منفعت در زمینه کسب‌وکار در آفریقا به شمار می‌رود. جانسون در نشست سرمایه‌گذاری بریتانیا و آفریقا در سال ۲۰۲۰ بر توانایی بریتانیا برای «حمایت از مبادلات» و تمایل به «تحکیم همکاری» با آفریقا تاکید کرد و در حالی که این گسترش همکاری با قاره آفریقا در قالب عبارت‌های مثبت بیان شد، حدس و همان زمان گمان‌هایی راجع به نیت بریتانیا -فرای آنچه بیان شد- به میان آمد.
چنین مشارکتی اما از اساس نابرابر است، چون موجب قدرتمندترشدن اقتصاد بریتانیا از راه سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود که درآمد بیشتری از سرمایه‌گذاری اصلی عاید این کشور می‌کند. سرمایه‌گذاری بریتانیا در کشورهای خارجی فقیر، از نظر مالی برای بریتانیا به‌صرفه است و بخشی از راهبرد «پسابرگزیت» این کشور به شمار می‌رود.
زندگی در رواندا چگونه است؟گزارش‌ها حاکی از آن است که رواندا خوابگاه‌های دائم در نزدیکی کیگالی پایتخت برای اسکان مهاجران بریتانیایی ایجاد کرده است. دولت رواندا می‌گوید که آماده رسیدگی به 1000 پناهجوی بریتانیایی در طول تبعید پنج ساله است، با این حال ظرفیت پذیرش بسیاری از پناهجویان دیگر را دارد. آژانس پناهندگان سازمان ملل اما بدبین و نگران است و می‌گوید این کشور نمی‌تواند ورودی‌های بریتانیا را مدیریت کند، زیرا وکلا، کارمندان پرونده و مترجمان کمی برای رسیدگی به آنها دارد.
یولانده ماکولو ،سخنگوی دولت رواندا می‌گوید: «ما می‌خواهیم رواندا مکانی دلپذیر باشد و تمام تلاش خود را می‌کنیم تا مطمئن شویم که از مهاجران مراقبت می‌شود و آنها می‌توانند زندگی خود را در اینجا بسازند.»
پیشنهاد اولیه ۱۲۰میلیون پوندی بریتانیا به رواندا برای آغاز این مشارکت، برای این کشور جالب است، چون در قالب «توسعه» به این کشور ارائه شده است. رواندوا صدوشصتمین کشور در بین ۱۸۹ کشور در لیست شاخص توسعه انسانی در سال۲۰۲۱ است. این کشور برای مدت‌ها از کمک‌های خارجی و یاری بین‌المللی بهره‌مند شده و در حال حاضر پذیرای دستکم 150هزار پناهجو است که ۹۰درصد آنان هنوز در اردوگاه‌های پناهندگان و مراکز انتقال‌اند. برای رواندا طرح‌های اینچنینی به ارتقای وجهه این کشور در جهان بهعنوان شریکی در مسأله مهاجرت و اداره پناهجویان در جهان کمک می‌کند.
رواندا در حال حاضر حدود 150هزار پناهنده از دیگر کشورهای آفریقایی از جمله بوروندی و جمهوری دموکراتیک کنگو را در خود جای داده. همچنین میزبان مهاجرانی است که سعی کردند از طریق لیبی از دریای مدیترانه به اروپا بروند. برخی از پناهندگان بهعنوان کارگر مزرعه و خدمتکار خانگی کار می‌کنند. اکثر آنها بیکار هستند و به مزایای دولتی حدود 35 پوند در ماه متکی هستند. دولت رواندا می‌گوید که این کشور از سال 1994، زمانی که درگیری‌های منجر به نسل‌کشی باعث کشته‌شدن 800هزار نفر شد، دستخوش یک «معجزه» برای توسعه قرار گرفته. حدود 70درصد از جمعیت 13میلیونی این کشور از کشاورزی امرار معاش می‌کنند، یعنی آنها به جای فروش، آنچه را که پرورش می‌دهند، می‌خورند.
آمار پناهجویان به انگلیس در سال‌های اخیرسیاست تبعید به رواندا اولین‌بار توسط دولت بریتانیا در 14 آوریل 2022 اعلام شد. در فاصله زمانی بین 18 آوریل و 5 ژوئن،نام 3هزارو599 پناهجو به خاک بریتانیا ثبت شده است که با قایق‌های کوچک وارد شده‌اند. اگرچه این تعداد کمتر از 4هزارو554 نفری است که بین آوریل و ژوئن 2021 وارد شده‌اند، اما با در دسترس قرار گرفتن ارقام کل دوره آوریل تا ژوئن، عدد کل احتمالا افزایشی خواهد بود.
در کل سال 2021، 28هزار و 238 نفر پناهنده به بریتانیا ثبت شده که با قایق‌های کوچک عبور کرده‌اند، این رقم 8هزارو404 نفر در سال 2020 بوده است. به گفته مقامات اتحادیه نیروهایی مرزی، رقم کل امسال بسیار بیشتر از سال گذشته است. این احتمال وجود دارد که آنها کمتر از رکوردهایی باشد که در زمان نخست‌وزیری تونی بلر مشاهده شد و همچنان بسیار کمتر از تعداد متقاضیان پناهندگی در فرانسه و آلمان.
در سال 2021، 75درصد از ورودی‌ها به انگلیس مردان 18 تا 39 ساله بودند. حدود 5درصد را مردان بالای 40سال، 7درصد را زنان بالای 18 سال و 12درصد را کودکان زیر 18 سال (که سه‌چهارم آنها پسر بودند) تشکیل می‌دادند. پیش از این، ایرانیان اکثریت قاطع ورود را تشکیل می‌دادند، 80درصد در سال 2018 و 66درصد در سال 2019.
اخیرا، ترکیب بیشتری از ملیت‌ها وجود داشته که این گذرگاه را انجام می‌دهند. طبق آمار وزارت کشور انگلیس، در سال گذشته میلادی، 30درصد از ورود قایق‌های کوچک ایرانی، 21درصد عراقی، 11درصد اریتره‌ای و 9درصد سوری بودند.
انتهای پیام //
