شوق زودگذر قهرمانی المپیادی‌ها!

چند خبر غرورآفرین المپیادی و یک واهمه جدی؛ در المپیاد زیست‌شناسی اول جهان شدیم، در ریاضی بین ۱۰۴ کشور هشتم شدیم، در فیزیک و شیمی هم ۹ مدال کسب کردیم، اما آیا همه این المپیادی‌ها مهرماه هم در ایران خواهند بود؟! چند سالی می‌شود که محفل‌های علمی جهانی، به محلی برای شناسایی نخبگان ایرانی و تمهید مقدمات برای خروج ایشان از ایران تبدیل شده است؛ انگار شوق کسب رتبه‌های برتر در المپیاد‌های جهانی ماندگار نیست.
آمار مهاجرت نخبگان نگران‌کننده است. قبلاً اگر دانشجویان پس از طی کردن تحصیلات کارشناسی در شریف و تهران و امیرکبیر و خواجه‌نصیر و علم‌وصنعت از ایران مهاجرت می‌کردند، حالا چند سال زودتر در دبیرستان و حتی راهنمایی هم مهاجرت رخ می‌دهد. بگذریم از خارجی‌هایی که در برخی از مدارس ایران مشغول فعالیت هستند و دانش‌آموزان ما را با تدریس زبان، ارائه ویزای تحصیلی و ... اصطلاحاً تور می‌کنند. المپیادی‌های ایران در مجامع بین‌المللی خوش درخشیدند، اما این خبر به همان اندازه که غرورآفرین و مسرت‌بخش است، نگران‌کننده و قابل تأمل نیز هست.
استعداد ناب ایرانی در زیست، ریاضی، فیزیک و شیمی
تیم ملی المپیاد زیست‌شناسی ایران با کسب چهار مدال طلا در سی و سومین المپیاد بین‌المللی زیست‌شناسی، رتبه اول جهان را از آن خود کرد.


مهدی افشاری، امیررضا زینالی، محمد امین کیانی و محمد مهدی رحیم پور، اعضای تیم المپیاد ایران هستند که همگی موفق به کسب مدال طلا شدند.
المپیاد جهانی زیست ۲۰۲۲ به میزبانی ارمنستان و به صورت حضوری برگزار و رئیس کمیته علمی المپیاد زیست‌شناسی کشورمان برای اولین بار به عنوان عضو اصلی کمیته جهانی المپیاد زیست‌شناسی انتخاب شد.
نروژ هم میزبان شصت‌وسومین دوره المپیاد جهانی ریاضیات بود که در این دوره از رقابت‌ها دانش‌آموزان ایرانی موفق شدند رتبه هشتم را در میان ۱۰۴ کشور به دست آورند. مهران طلائی خواجه روشنایی، پوریا محمودخان شیرازی و سینا عزیزالدین مدال طلا و سیدمبین رضوی، دانیال پرنیان و امیرمحمدبندری ماسوله مدال نقره کسب کردند.
اعضای تیم ملی المپیاد ریاضی جمهوری اسلامی ایران در رقابت‌های ۲۰۲۱ روسیه، موفق به کسب سه مدال نقره و سه مدال برنز شده بودند.
علاوه بر این، تیم ملی المپیاد فیزیک ایران در مسابقه جهانی ۲۰۲۲ که به میزبانی سوئیس برگزار شد، توانست دو مدال نقره و سه مدال برنز کسب کند. دانیال حسین تبار و محمد صدرا حسینی موفق به کسب مدال نقره شدند و طا‌ها علی‌محمدی، رادمهر فتحی و بهراد جهانی، مدال برنز کسب کردند. المپیاد جهانی فیزیک از دو‌شنبه ۲۰ تیرماه ۱۴۰۱ شروع شد و تا چهار‌شنبه ۲۳ تیر ادامه داشت.
همچنین تیم ملی دانش‌آموزی کشورمان در پنجاه و چهارمین المپیاد جهانی شیمی، موفق به کسب دو مدال طلا و دو مدال نقره شدند. محمدحسین برکاتی و ایلیا کهوند توانستند مدال طلا به دست آورند و سید امیرحسین رضوی و امیرمحمد محمدحسینی مدال نقره این المپیاد را اخذ کردند.
ماندن در ایران، مهم‌تر از کسب مدال
گویا حضور نخبگان ایرانی در المپیاد‌ها و مجامع علمی جهانی به یک دوگانه غیرقابل حل تبدیل شده است. از یک طرف، استعداد‌های برتر ایرانی با حضور در این محافل، قدرت علمی و نخبگی ما را به رخ جهانیان می‌کشانند و حس غرور و افتخار ملی را تقویت می‌کنند، از سوی دیگر، خودمان با دست خودمان نخبگانمان را با همین المپیاد‌ها به جهان معرفی می‌کنیم و در نهایت هم آن‌ها را از دست می‌دهیم!
آمار درستی از المپیادی‌های مهاجرت کرده در دسترس نیست، اما یک حساب سرانگشتی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های برتر و مدارس نمونه و استعداد‌های درخشان، ثابت می‌کند که خارجی‌ها در جذب نخبگان ایرانی از ما موفق‌تر عمل کرده‌اند.
در همین خصوص، روز گذشته علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت در توئیتی نوشته است: «تیم ملی المپیاد زیست‌شناسی ایران در جهان اول شد. در المپیاد جهانی ریاضی نیز فرزندان ایران بین ۱۰۴ کشور، هشتم شدند؛ در المپیاد‌های جهانی فیزیک و شیمی هم ۹ مدال کسب کردیم. این افتخارات را صمیمانه تبریک می‌گویم. شرایط برای بروز خلاقیت استعداد‌های ناب ایرانی، بیش‌از‌پیش فراهم می‌شود.»
فراهم آوردن شرایط ماندن استعداد‌های ایرانی در داخل کشور چندان پیچیده نیست، مطالبات این نخبگان هم غیرواقعی، غیرمنطقی و برآوردنش دور از دسترس نیست. بخشی از اندوه نماندن نخبگان ایرانی در ایران، به سفیدنمایی خارجی‌ها برمی‌گردد. درست است که اکنون و به دلایل عدیده شرایط برای کار و فعالیت‌های علمی پژوهشی استعداد‌های برتر در برخی از کشور‌ها بهتر از ایران است، اما اولاً شرایط آنگونه که در بوق و کرنا هم می‌شود نیست، ثانیاً کم نیستند نخبگانی که از مهاجرتشان پشیمان‌اند، اما شرایط پیرامونی اجازه بازگشتشان را به ایران نمی‌دهد. حل همه این مشکلات نیازمند تبیین دقیق شرایط مهاجرت، بازگویی مشکلات ایرانی‌های مهاجرت کرده و تقویت حس اعتماد ملی است. درست و اخلاقی نیست که یک نخبه ایرانی که با امکانات ملی تبدیل به یک استعداد برتر شده است، به وقت بازدهی و دست‌گیری از جامعه، مهاجرت کند و خدماتش را برای غیرایرانی‌ها در طبق اخلاص بگذارد! با برآوردن مطالبات منطقی و فراهم کردن شرایط، بعید است نخبه‌ای تمایل داشته باشد که به مام وطن پشت کند.