روزنامه وطن امروز
1401/05/03
هم‌سرنوشتی بایدن و برجام
علیرضا حجتی: تماس تلفنی شنبه‌شب رئیس‌جمهور فرانسه با همتای ایرانی خود از تازه‌ترین تلاش‌های بی‌رمق اعضای برجام برای باقی نگه داشتن اندک امیدها برای حفظ این توافق حکایت می‌کند. تحرکاتی از این دست پس از رکود مذاکراتی‌ای که آمریکا از اسفند سال گذشته بر فضای گفت‌وگوها حاکم کرده چندان کارساز به نظر نمی‌آید؛ چه اینکه تماس اخیر امانوئل مکرون هم پس از اجلاس تهران و سفر مهم ولادیمیر پوتین به ایران، حاکی از نگرانی غرب از استحکام شراکت راهبردی تهران- مسکو و همچنین نیاز تروئیکای اروپا به احیای برجام و انرژی ایران است. به گزارش «وطن‌امروز»، تهران به وضوح برای واشنگتن و شرکای غربی‌اش روشن کرده است دست بسته نیست که به هر توافقی تن در دهد و جایگزین‌های معتبری برای عدم احیای برجام دارد. این مهم البته موضوعی است که تاکنون اکثر محافل اندیشه‌ای و رسانه‌ای آمریکا به آن و همچنین این نکته که برعکس ایران، در کاخ سفید هیچ «پلن بی»ای در ازای برجام باقی نمانده اذعان کرده‌اند. اندیشکده آمریکایی «ریسپانسیبل استیتکرافت» اخیرا در تحلیلی نوشت که خواه توافق هسته‌ای حاصل شود و خواه حاصل نشود، واشنگتن باید در سیاست استاندارد خود مبنی بر منزوی کردن ایران تجدیدنظر کند. احساس طرد شدن ممکن است منافع نوظهور در ایران برای تنش‌زدایی منطقه‌ای و همکاری اقتصادی را از بین ببرد و در نهایت تهران را بیشتر به سمت انواع سیاست‌هایی سوق دهد که سایر بازیگران منطقه با آن مخالفت می‌کنند. راهبرد واشنگتن، ایران را وادار می‌کند به مقاومت در مقابل فشارهای خارجی ادامه داده، ظرفیت‌های اقتصادی و نظامی خود را افزایش دهد و انرژی خود را بر ایجاد روابط با آن دسته از کشورهایی که هیچ منافعی در مشارکت در کارزار فشار علیه جمهوری اسلامی ندارند، متمرکز کند. این گزارش ادامه داد که فرصت‌های بی‌شماری در معکوس کردن راهبرد بیهوده طرد کردن ایران وجود دارد. به همین دلیل بسیاری از کشورهای منطقه با توجه به این مساله تلاش کرده‌اند از نظر دیپلماتیک با ایران تعامل کنند. دقیقا از این نظرگاه است که سیدابراهیم رئیسی در گفت‌وگوی 120 دقیقه‌ای با ساکن کاخ الیزه با اشاره به رشد چشمگیر همکاری‌های سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای مختلف جهان، تحریم‌های آمریکا ضد ایران را به ضرر اقتصاد جهانی بویژه اروپا دانسته است. رئیس‌جمهور ایران همچنین بار دیگر بر شروط ایران برای معنادار کردن توافق تصریح کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران حصول توافق را در گرو حل‌وفصل کامل مسائل پادمانی و ارائه تضمین‌های لازم از جمله در قبال استمرار پایبندی معتبر طرف‌ها به توافق و تأمین منافع اقتصادی ملت ایران می‌داند. البته کاخ الیزه بامداد یکشنبه در بیانیه‌ای درباره تماس تلفنی «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه با «سیدابراهیم رئیسی» همتای ایرانی خود فقط به این نکته اکتفا کرد که احیای توافق هسته‌ای با ایران هنوز هم ممکن است اما تهران باید به تعهداتش بازگردد. در همین حال پایگاه دیلی بیست در گزارش خود درباره سیاست خارجی دولت آمریکا، با اشاره به اینکه دولت بایدن تلاش کرده برای مذاکرات احیای برجام مهلت نهایی مشخص نکند، گفته است: این مهلت محدود است و احتمالا طی یک یا ۲ ماه آینده تمام میشود. اخیرا مقامات اطلاعاتی آمریکا و انگلیس گفته‌اند برای برنامه هسته‌ای ایران راهی جز بازگشت به برجام سراغ ندارند. ریچارد مور، رئیس سرویس جاسوسی خارجی انگلیس گفته: «من همچنان معتقدم به‌رغم محدودیت‌های توافق هسته‌ای-برجام- توافق همچنان بهترین روشی است که برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران هنوز در دسترس است». رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) هم پنجشنبه طی سخنرانی در مجمع امنیتی اَسپِن، درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران مدعی شد که زمان گریز هسته‌ای این کشور (برای تولید مواد شکافت‌پذیر کافی جهت ساخت بمب اتم) نه تنها یک سال نیست، بلکه فقط چند هفته تخمین زده میشود. ویلیام برنز اما اذعان کرد بر اساس بهترین قضاوت اطلاعاتی آمریکا، ایران تلاشی برای تسلیحاتی و نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای خود انجام نداده اما «روند نگران‌کننده است». دولت بایدن با وجود نیاز مبرم به احیای برجام اما چرا در حال اتلاف وقت است؟ واشنگتن چرا در بازگشت به توافق هسته‌ای ایران ناتوان مانده است؟ جدای از اینکه دولت بایدن، دولت ضعیفی است که روی آوار بی‌سابقه‌ترین شکاف‌های اجتماعی و سیاسی دولت خود را بنا کرده و در میانه تکانه‌هایی که بر نظم جهانی حادث شده رئیس‌جمهور آمریکا از نظر جسمانی به اندازه‌ای نزار است که به اتمام رساندن ریاست‌جمهوری‌اش در دوره نخست را هم با ابهامات فراوانی روبه‌رو کرده اما با این وجود دلیل عدم احیای برجام را باید تا حد زیادی به دلیل ازکارافتادگی ماهیت آن دانست. روزنامه لس‌آنجلس‌تایمز اخیرا گزارشی درباره ماهیت برجام 2015 منتشر کرد که محتوای آنچه در تحلیل این نشریه آمریکایی آمده از نگاه کارشناسان یکی از دلایل بی‌میلی دولت «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا برای بازگشت به برجام قلمداد میشود. بر اساس این گزارش، برجام در دولت باراک اوباما بر منطق نفوذ به ساختار تصمیم‌گیری ایران استوار شده و به همین سبب، سبک خاصی از رفع تحریم‌ها را می‌طلبد که در نهایت نباید به انتفاع اقتصادی ایران منجر شود. زمانی که باراک اوباما سال ۲۰۱۵ به برجام دست یافت در برابر منتقدانش همواره این نکته را روشن می‌کرد که برجام بر «منطق نفوذ» به ساختار تصمیم‌گیری‌های سیاسی ایران استوار شده و نه‌تنها «منطق انتفاع» اقتصادی برای ایران را دنبال نمی‌کند، بلکه ساز و کارهایی برای جلوگیری از آنها دارد. ساکنان وقت کاخ سفید با در دستور کار قرار دادن سیاست‌های دیگری مانند حفظ سایه هراس‌های تحریمی بر سر بانک‌های بین‌المللی، بالا نگاه داشتن ریسک سیاسی و اقتصادی تعامل با ایران از طریق لفاظی‌های رسمی، گره زدن انتفاع برجام به انجام اقدامات فرابرجامی از سوی ایران، وضع قانون برای جلوگیری از سفر تجار به ایران و غیره سعی داشتند مانع انتفاع اقتصادی ایران از توافق شوند. به بیان دیگر، دولت اوباما برای آنکه اطمینان حاصل کند می‌تواند از قِبَل برجام راهبرد خود در قبال ایران را تکمیل کند به سبک خاصی از رفع تحریم‌ها روی آورده بود. تحریم‌ها اگرچه روی کاغذ رفع شده بودند اما آمریکا سایر ابزارهای حقوقی و سیاسی خود را اهرم قرار داده بود تا اطمینان حاصل کند برای ایران نفع اقتصادی راهبردی و ماندگاری حاصل نمی‌شود. روزنامه لس‌آنجلس تایمز در بخش دیگری از این تحلیل نوشته است: «اما جایی در ادامه مسیر، توافق هسته‌ای خودش به مانع تبدیل شد و یک اختلاف دیگر به مجموعه اختلافات میان ۲ کشور اضافه کرد. [این توافق] به جای جلوگیری از ایران هسته‌ای به مانعی راه‌بند تبدیل شده که هر گفت‌وگویی درباره ایران باید حول آن سازمان‌دهی شود یا از میان آن عبور کند». روزنامه آمریکایی به دولت جو بایدن پیشنهاد کرد در شرایط کنونی به این واقعیت سخت و ناخوشایند اعتراف کند که ایران هم برنده شده است. با آنکه مقام‌های آمریکایی دوست ندارند این را با صدای بلند بیان کنند اما ایران در مقطعی طی ۴ سال گذشته سرانجام به یک کشور دارای توان هسته‌ای تبدیل شد». اصرار دولت بایدن برای اطمینان یافتن از مذاکرات منطقه‌ای و موشکی به وسیله گنجاندن بندی در توافق احیای برجام در مذاکرات وین دقیقا به همین مواردی بر‌می‌گردد که لس‌آنجلس تایمز در گزارش خود آورده است، چرا که بازگشت به برجام 2015 برای بایدن افزون بر آنکه خلاف وعده انتخاباتی وی مبنی بر بازگشت به توافق به عنوان سکویی برای توافق گسترده‌تر و طولانی‌تر محسوب شده و حتی حمایت دموکرات‌ها را هم به دنبال نخواهد داشت، بلکه برخلاف «روح برجام آمریکایی» است و نقض غرض است.