روزنامه آرمان ملی
1401/05/11
سازه‌های شهری ما تاب‌آوری کمی در برابر سیل دارند
آرمان ملی : آیا باید از این ریزش‌های جوی تابستانه احساس امیدواری کنیم؟ یا از اینکه ساخت و سازهای شهرهای‌مان به گونه‌ای است که تاب‌آوری کمی در برابر سیلاب دارند احساس ناخشنودی داشته باشیم؟ به هر روی تابستان امسال، کشورمان داستان متفاوت‌تری از ریزش‌های جوی را برای‌مان روایت کرد. با رگبار شدید 55 میلیمتری در یک ساعت سیستان و بلوچستان آغاز شد به استهبان فارس رسید و از آنجا راهش را گرفت تا حوالی غرب و شمالغرب تهران هم سرک کشید و موجب ویرانی سازه‌های غیراصولی شد. بارش‌هـــاي موسمي پيشبينيپذيرندبـــــراساس گزارش‌هـــــاي هواشناسي از ابتداي مردادماه امسال تا دومين هفته از همين ماه ورود سامانه بارشي مونسون‌ها نزديک به 40درصد کشورمان را تحت تأثير قرار داد و تا چند روز آينده شاهد جوي ناپايدار و بارش‌هاي فراتر از نرمال در بسياري از نقاط کشور بجز غرب و شمالغربي کشور بوديم. کارشناسان سازمان هواشناسي تأکيد مي‌کنند فعاليت اين سامانه پرقدرت بارشي به‌گونه‌اي است که علاوه بر استان‌هاي يادشده شدت اين بارش‌ها در ارتفاعات مي‌تواند شديدتر باشد. کارشناسان، دليل اصلي سيلاب‌ها را بارش مونسوني و شرايط نامساعد مکاني شهرها در مواجهه با سيلاب مي‌دانند؛ در واقع با توجه به شرايط جوي کشور در چند روز اخير ورود بارش‌هاي موسمي فرآيندي پيش‌بيني‌پذير بوده است. آنها معتقدند، مونسون حجم زيادي از رطوبت را از سطح 700 هکتوپاسکال جو که ارتفاعي نزديک به زمين است از سمت جنوب شرق و درياي عمان وارد کشور کرد و شرايط هم براي صعود هوا و تشکيل ابرناکي فراهم بود؛ به همين دليل بارندگي نامتعارف در اين موقع از سال رخ داد. گفتني است، وضعيت جغرافيايي و مکاني حوضه‌هاي آبريز کشور هم شرايط مطلوب و استانداردي براي تحمل اين ميزان از ورود آب را ندارد. بهلول عليجاني، پدر اقليم‌شناسي سنوپتيک در گفت‌وگو با «آرمان‌ملي» گفت: همان‌گونه که اشاره شد، رخداد سيلاب‌ها به تنهايي ناشي از سيستم مونسون نبوده است. رطوبت اوليه ناشي از ورود مونسون‌ها به داخل جو کشور بوده است اما آرايش جوي ايران هم در اين زمينه دخيل بوده و نقش مهمي داشته است. عليجاني گفت: فقدان زيرساخت‌هاي مناسب شهري هنگام بروز سيلاب هم دليل مهم ديگري است که موجب شد تا اينگونه شاهد خسارات جاني و مالي شويم. براي مثال اگر به چينش شهري مناطق سيل‌زده توجه کنيم متوجه خواهيم شد که بسياري از ساخت‌وسازها در مسير سيلاب شکل گرفته‌اند و علاوه بر آن فقدان سيل‌بندها در اين مناطق موجب تخريب بيشتر شده است. معضل اصلي اينجاست که مناطق مسکوني در مسيل‌ها ساخته شده است و از طرف ديگر اگر مسيل‌ها در بالادست داراي پوشش گياهي بودند که به دليل خشکسالي و دخالت انسان از بين رفته‌اند به همين دليل با بارش حداقلي رواناب جاري مي‌شود و موجب بروز سيل در مقياس‌هاي متفاوت مي‌شود. وي دليل اصلي شدت گرفتن مونسون‌ها را تغيير اقليم دانست و گفت: اساسا يکي از مشخصه‌هاي بارز تغيير اقليم بارش‌هاي رگباري نامتعارف است. درست آن فرآيندي که امروز در کشورمان شاهدش هستيم و شکي در تاثير تغييراقليم در شدت بارندگي‌هاي اخير کشور نيست. اما دليل شدت گرفتن امسال سيستم‌هاي مونسون به کاهش قدرت پرفشار جنب حاره برمي‌گردد. گفتني است سيستم پر فشار جنب حاره الگوي غالب جوي کشورمان در فصل تابستان است که تحت تاثير آن شرايط جوي کشور پايدار مي‌شود و اجازه صعود به هيچ هوايي داده نمي‌شود؛ در نتيجه اغلب روزهاي تابستان شاهد هوايي صاف و بدون ابرناکي هستيم. هرگاه سلطه اين پرفشار در کشور کاهش يابد و عقب‌نشيني کند، جو کشور ناپايدار و اجازه صعود هوا و رطوبت داده مي‌شود. مونسون‌ها هم امسال به دليل عقب‌نشيني پرفشار جنب حاره مجوز فعاليت در جو کشور را پيدا کردند و موجب وقوع بارندگي‌هاي موسمي شدند که اغلب از شدت بالايي برخوردار هستند. نمونه چنين اتفاقي در سال 1335 افتاده بود. همچنين در مرداد سال 1366 بارش‌هاي موسمي در تهران هم رخ داد؛ اما در اين سال‌ها سيل خسارت زيادي ايجاد نکرد چرا که سازه‌هاي انساني در مسير مسيل‌ها قرار نداشتند. در نتيجه مي‌توان گفت، تغيير کاربري زمين دليل اصلي خسارات حاصل از وقوع سيل در کشور ماست. عليجاني گفت: داستان از اين قرار است که سيستم مونسون هر ساله رطوبت اقيانوس هند را از بنگلادش تا جنوب شرقي ايران با خود به‌همراه مي‌آورد. اين سيستم چرخندي (ساعت‌گرد) امسال آرايش پرقدرت‌تري به خود گرفت و به صورت يک سامانه حلقوي پرقدرت تا فلات مرکزي ايران کشيده شد. به عبارت ديگر هر ساله تنها جنوب شرقي ايران را ناپايدار مي‌کند و موجب بارندگي مطبوع در اين منطقه از کشورمان مي‌شود؛ اما در سالجاري چون تا فلات مرکزي کشور کشيده شد و بارندگي‌هاي نامتعارفي را هم رقم زد. به همين دليل لزوم در نظر گرفتن چنين وقايع طبيعي در مديريت ساخت و سازهاي کشور به‌شدت احساس مي‌شود.
الزام ساخت سيل‌بند
عليجاني گفت: اگر بخواهيم به دليل اصلي وقوع سيلاب‌ها بعد از بارش‌هاي شديد مونسون پي ببريم بايد به غير استاندارد بودن حوضه‌هاي آبريز در مناطق شهري کشورمان هم اذعان کنيم. همچنين از بين رفتن پوشش گياهي و خاک مناسب در سال‌هاي اخير در اين مناطق شرايط را براي وقوع سيل آماده‌تر کرده است. برخي از اين حوضه‌ها و به دليل ساخت‌وسازهاي غيراصولي کوچک‌تر از حد استاندارد بودند. امروزه الزام ساخت سيل‌بند در اغلب مسيل‌ها وجود دارد و بايد براي پيشگيري از خسارات وارده از سيل‌بندها استفاده کنيم. اين استاد اقليم‌شناسي با اشاره به متفاوت بودن نقش سيل‌بند با سدها گفت: سيل‌بند سازهاي است که در مسير سيل ساخته مي‌شود و دستکاري در جريان اصلي رودخانه به وجود نمي‌آيد و زماني که بارندگي بيش از حد انتظار رخ دهد سيل‌بند موجب مهار سيل و عدم آسيب به منطقه مي‌شود. در حالي‌که سد با ساز و کاري که در کشور ما دارد خود به عنوان يک تهديد در مواقع سيل به حساب مي‌آيد.
جغرافي‌دانان کجايند؟
وي خاطرنشان کرد: از دلايل خسارات بيش از حد سيلاب‌هاي اخير کشور، نبود تحليل‌هاي جغرافيايي در نهادهايي است که متولي هشدارهاي مخاطرات طبيعي هستند؛ نظير سازمان هواشناسي يا مديريت بحران. به اعتقاد من در حوزه پيش‌بيني مخاطرات طبيعي در اين سازمان‌ها بهتر است از جغرافي‌دان‌ها بهره کافي برد؛ چراکه درصد زيادي از اين خسارات ناشي از ايراد در زيرساخت‌هاي مکاني و ويژگي‌هاي جغرافيايي مناطق است نه صرفا سيستم‌هاي جوي ناپايدار.
بارش‌هاي رگباري
با توجه به موارد ياد شده مي‌توان گفت ايران معمولا از يک الگوي جوي به نام پرفشار جنب حاره در تابستان تبعيت مي‌کند که اجازه ورود هيچ سامانه بارشي را به کشور بجز مناطق جنوب شرقي را نمي‌دهد. امسال تغييراقليم موجب پسروي يا کاهش قدرت اين سامانه پرفشار در کشور شده است و همين امر شرايط را براي ورود مونسون و صعود هوا فراهم کرده است؛ به عبارت روشن‌تر ورود حجم زيادي از رطوبت به کشور توسط سيستم مونسون از يک سو و پسروي پرفشار جنب حاره در ارتفاع 700 هکتوپاسکال که ارتفاعي نزديک به سطح زمين به حساب مي‌آيد، از سوي ديگر شرايط را براي بارش‌هاي رگباري با شدت بالا فراهم کرده است. اما اگر ساخت‌وسازهاي نامتعارف در مسير سيلاب‌ها وجود نداشت و قوانين سختگيرانه‌تري در زمينه حفظ پوشش گياهي در مناطق بالا‌دستي اعمال مي‌شد، امروزه سيلاب‌ها تبديل به کابوس براي آن دسته از ساکنان شهري که روزهاي گرم و آفتابي بيشتري را در طول سال تجربه مي‌کنند، نمي‌شد. اين درحالي است که برخي هموطنان هم به هشدارهاي صادرشده از سوي نهادهاي مسئول بي‌توجه بودند و به‌رغم تمام تمهيداتي که انديشيده شد، در برخي نقاط شاهد بروز مشکلاتي از جمله موارد فوتي ناشي از گرفتار شدن ميان سيلاب بوديم. لازم است هموطنان به‌خصوص در مناطقي که سازمان‌هاي مربوطه براي آنها هشدار سطح زرد و نارنجي يا حتي قرمز صادر مي‌کنند نسبت به رعايت کامل موارد اعلامي جديت داشته باشند تا با اين شيوه ميزان خسارات جاني اين رواناب‌ها به حداقل برسد.
سایر اخبار این روزنامه
افزایش نرخ سود بانکی اقدامی ناگزیر برای کنترل تورم
تنها راه عبور کشور از مشکلات موجود اصلاحات است
سازه‌های شهری ما تاب‌آوری کمی در برابر سیل دارند
تصمیم سازی علمی برای مهار کرونا
نظراتمان درباره طرح بورل را ارائه کرده‌ایم
درآمد مداحان از کجاست؟
بازار سیل گرم است!
نامه ائمه جمعه به رهبری: هنوز با کسب رضایت جنابعالی فاصله داریم
راهکارهای دیپلماتیک در اوج بحران‌ها
تأمین خسارات سیل
