روزنامه ایران
1401/05/11
تالاب‌ها لب تر کردند
بیتا میرعظیمیخبرنگار
بارش‌های موسمی و جریان سیلاب، پس از چندین سال به تالاب‌های خشک شده و در حال احتضار کشور، جانی دوباره بخشید. این در حالی است که خشکسالی طی ۲۵سال اخیر نفس بسیاری از تالاب‌های کشور نظیر مهارلو، پریشان، بختگان، گاوخونی و... را به شماره انداخته است؛ تالاب‌هایی که در سایه کم‌آبی، جان داده و به کانونی عمده برای گردوغبار و ریزگردها تبدیل شده‌اند. اگرچه سیلاب‌های اخیر موجب آبگیری تالاب‌های بسیاری در کشور شده است اما به باور بسیاری از کارشناسان، خیلی نباید به آن دل خوش کرد؛ چراکه این شرایط گذرا بوده و تنها در صورت اتخاذ تدابیر و اقدامات حفاظتی مانند جلوگیری از تخریب خاک در بالادست و استفاده پایدار از منابع آب موجود، می‌توان پهنه خشک تالاب‌ها را برای همیشه تر نگه داشت!
تالاب‌های خشک قم، سیراب شدند
شهر قم به‌عنوان یکی از تالابی‌ترین استان‌های کشور و دارای ظرفیت‌های عظیم زیست‌محیطی، بهره بسیاری از سیلاب‌های اخیر برده است؛ به گونه‌ای که تالاب‌های شکار ممنوع «مره» و «حوض سلطان» و «دریاچه نمک» تا حدودی آبگیری شدند. تالاب‌هایی که تا پیش از این بیم خشکی کامل آنها رفته و حتی می‌توانست به کانونی مهم برای تولید گردوغبار در شهر قم تبدیل شود.
«سیدرضا موسوی مشکینی» مدیرکل حفاظت محیطزیست قم، سیلاب‌های ویرانگر را یکی از آثار و پیامدهای تخریب طبیعت و محیطزیست، از میان رفتن جنگل‌ها، مراتع و حریم رودها و رودخانه‌ها دانسته و به «ایران» می‌گوید: با قطع حقابه‌های زیست‌محیطی تالاب‌ها و رودخانه‌های استان قم، تنها بارش باران و سیلاب‌های مقطعی مهم‌ترین منابع آبی تالاب‌های استان به شمار می‌روند. بنابراین در سال‌های خشک و کم‌باران، این زیستگاه‌های ارزشمند با بحران‌های جدی مواجه می‌شوند.
وی با اظهار تأسف از آسیب‌های جانی و مالی به برخی از هموطنان در جریان سیلاب‌های اخیر، می‌گوید: افزایش حجم سدها، جریان دوباره آب به رودخانه‌های خشک و آبگیری مجدد تالاب‌ها روی دیگر سکه این سیلاب‌ها است. مدیرکل حفاظت محیطزیست قم بر ضرورت تعهد آحاد مردم و مسئولان نسبت به مسائل زیست‌محیطی تأکید کرده و می‌گوید: تخریب محیطزیست خواسته یا ناخواسته، تبعات و پیامدهای سنگینی به دنبال دارد که می‌تواند جان تمامی انسان‌ها را با مخاطرات جدی مواجه کند.
یک درصد نیاز آبی «گاوخونی» تأمین شد!
تالاب بین‌المللی «گاوخونی» نیز یکی دیگر از تالاب‌هایی است که طی 23 سال اخیر روبه خشکی نهاده و سال‌ها حقابه آن به طور کامل تأمین نشده است؛ اما بارش‌های موسمی و سیلاب طی چند روز گذشته، پهنه این تالاب را پس از 4سال، تر کرده و جانی تازه به آن بخشیده است.
«حسین اکبری» معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی محیطزیست اصفهان، سهم تالاب «گاوخونی» از بارندگی‌های اخیر را بسیار ناچیز دانسته و به «ایران» می‌گوید: در سیلاب‌های اخیر حدود ۱۰هزار مترمکعب آب به گاوخونی وارد شد که این میزان تنها یک درصد نیاز آبی سالانه تالاب را تأمین می‌کند.
به گفته این مقام مسئول، مطابق بررسی‌های اولیه میدانی و اطلاعات دریافتی ناشی از بارندگی‌های اخیر، میزان آبگیری و افزایش رطوبت در تالاب؛ موقتی، بسیار محدود، لکه‌ای و کمتر از یک درصد حداقل میزان نیاز آبی سالانه تالاب تخمین زده میشود. همین میزان اندک نیز خشک شدن کامل تالاب را به تأخیر می‌اندازد.
وابستگی تالاب‌ها به جریان‌های سیلابی
در همین حال «مسعود باقرزاده کریمی» کارشناس تالاب‌ها، یکی از ویژگی‌های تالاب‌ها را وابستگی زیاد آنها به جریان‌های سیلابی دانسته و به «ایران» می‌گوید: جریان‌های سیلابی همراه خود رسوباتی با ترکیبات غیر شور وارد تالاب‌ها می‌کنند. این سیلاب‌ها به مرور بر اثر تبخیر آب خشک شده و تنها املاح شور باقی می‌ماند. تمامی تالاب‌های فلات مرکزی ایران به دلیل تبخیر بالا، شور هستند. به همین دلیل نیز آب کمی وارد تالاب شده و همین مقدار نیز تبخیر شده و تنها املاح باقی می‌ماند.
به گفته وی، سیلاب‌ها آب شیرین را وارد تالاب کرده و باعث میشود تالاب جانی دوباره گرفته و زیستمندان در آن رشد کنند؛ چراکه آب، شیرین‌تر شده و رسوباتش غیر شور میشود. در همین راستا نیز تالاب‌ها به سیلاب‌ها وابسته هستند. به‌رغم اینکه سیلاب‌های اخیر خسارات مالی و جانی متعددی را به هموطنان عزیزمان وارد کرده است، اما خوشبختانه این سیلاب‌ها برای تالاب‌ها نعمتی بزرگ به شمار می‌روند.
این کارشناس تالاب‌ها میزان گل‌آلودگی سیلاب‌ها را خیلی بالا دانسته و می‌گوید: همین میزان می‌تواند حجم مخزن تالاب را کمتر کند. باید این نکته را در نظر داشته باشیم که رسوبات تا حدی برای تالاب خوب است؛ اما چنانچه غلظتش از اندازه‌ای بالاتر رود، انباشت رسوب بخصوص در دهانه تالاب‌ها را ایجاد می‌کند. وقتی رودخانه‌ای وارد تالاب‌هایی مانند بختگان یا گاوخونی میشود، چون شیب به یکباره کم میشود رودخانه بسرعت رسوبگذاری می‌کند، چون حجم رسوب نیز بالا است، تپه‌ای از رسوبات ایجاد شده و اجازه نمی‌دهد آب‌های بعدی وارد تالاب شوند.
مقابله با فرسایش خاک
«مسعود باقرزاده کریمی» تصریح می‌کند: باید متذکر شد که رسوبات تا اندازه‌ای برای تالاب مفید است اما ما نمی‌توانیم به طبیعت دستور دهیم که چه میزان رسوبات وارد تالاب شود! تنها می‌توانیم با کارهای آبخیزداری در بالادست، از فرسایش بیشتر خاک جلوگیری کنیم. در حقیقت تخریب خاک در بالادست از طریق چرای بی‌رویه، سدسازی‌ها، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و همچنین عدم نظارت مناسب باعث شده بالادست حوضه‌ها در برابر بارش‌های شدید و سیلاب‌ها بسیار آسیب‌پذیرتر شوند. حوادث غیرمترقبه‌ای نظیر سیلاب‌های اخیر که بسیار نیز نادر هستند، بسرعت خاک را شسته و تخریب می‌کند. طبق قانون شناوری ارشمیدس، رسوبات گل‌آلود قدرت تخریبی چند برابری دارند. سیلاب‌ها در بالادست‌ها به دلیل تخریب خاک، عدم پوشش گیاهی مناسب و از دست رفتن قدرت حفاظتی خاک، گل‌آلود می‌شوند. این سیلاب‌های گل‌آلود نه تنها در پایین دست، سدها و کانال‌ها را پر می‌کنند، بلکه همزمان با چندین برابر کردن خسارات، انباشتگی رسوب در تالاب‌ها را نیز ایجاد می‌کنند.
این کارشناس تالاب‌ها با اشاره به اینکه رسوبگذاری، جریان‌های سیلابی را به درستی به داخل تالاب‌ها هدایت نمی‌کند، می‌گوید: برای حل این مشکل باید اقدامات مدیریتی صحیح انجام شده و با پیمایش‌های میدانی و حتی تهیه نقشه‌برداری در صورت لزوم، با لایروبی‌های مناسب حتی اگر تالاب خشک نیز شده باشد، زمینه را برای آبگیری‌های بعدی با بارش‌ها و سیلاب‌های آتی، آماده کنند.
سایر اخبار این روزنامه
سرمایه‌گذاری داخلی 17 میلیارد دلاری
تالاب‌ها لب تر کردند
سانتریفیوژ جواب تحریم
دریا ، خط مقدم مقابله با تحریم ها
خودکفایی 50 درصدی نهاده‌های دامی در دستور کار دولت
بهای مزدوری و جاسوسی
هشدار قرمز امنیتی در بغداد
ساخت مسکن عقب تر از خواست دولت
اتصال 8.7 میلیون کارتخوان به سامانه مالیات
توصیه به دیکتاتوری ممنوع!
موسیقی ایران روی کوک نیکوکاری
«ملی کار» کاریابی آنلاین کارگران ساختمانی
شور روضه در تکیه 200 ساله
VAR از نیم‌فصل دوم وارد میشود
شاگردان مهدوی کیا در بلاتکلیفی
