روزنامه وطن امروز
1401/06/02
وظایف و حقوق دولت اسلامی
رضا عظیمی: با فرارسیدن هفته دولت و سالروز شهادت ۲ تن از بزرگ‌ترین دولتمردان جمهوری اسلامی ایران، بازاندیشی و مرور وظایف و مسؤولیت‌های دولت‌های اسلامی در قبال مردم ضروری به نظر می‌رسد. امیر مومنان حضرت علی(ع) در خطبه 34 نهج‌البلاغه شریف به حقوق متقابل دولت و مردم می‌پردازند و می‌فرمایند: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً وَ لَکُمْ عَلَیَّ حَقٌّ؛ فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ فَالنَّصِیحَه لَکُمْ وَ تَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ وَ تَعْلِیمُکُمْ کَیْلَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِیبُکُمْ کَیْمَا تَعْلَمُوا؛ اى مردم! مرا بر شما حقى است و شما را بر من حقى؛ اما حق شما بر من این است که از خیرخواهى شما دریغ نورزم و بیت‌المال را در راه شما به طور کامل به کار گیرم و شما را تعلیم کنم تا از جهل و نادانى رهایى یابید و شما را تربیت کنم تا فراگیرید و آگاه شوید». حضرت در ادامه خطبه به مسؤولیت مردم در برابر دولت می‌پردازند و می‌فرمایند: «وَ أَمَّا حَقِّی عَلَیْکُمْ فَالْوَفَاءُ بِالْبَیْعَه وَ النَّصِیحَه فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیبِ وَ الْإِجَابَه حِینَ أَدْعُوکُمْ وَ الطَّاعَه حِینَ آمُرُکُمْ؛ و اما حق من بر شما این است که در بیعت خویش وفادار باشید و در آشکار و نهان، خیرخواهى را (در حق من) به جا آورید و هر وقت شما را بخوانم، اجابت کنید و هر زمان به شما فرمان دهم اطاعت کنید». حضرت نخست از حقوق امت بر امام سخن مى‌گویند، چرا که مقدم داشتن این قسمت، علاوه بر این که سبب تأثیر در نفوس شنوندگان مى‌شود، جنبه مردمى حکومت اسلامى را آشکار مىکند و نشان مى‌دهد این حکومت، با حکومت خودکامگان و طاغوت‌‌ها و زمامداران خودسر ـ که خود را مالک‌الرقاب مردم مى‌دانستند و عملا با آنها معامله مالک نسبت به بردگان داشتند و تعبیر ارباب و رعیت در نظام آنها از تعبیرهاى رایج و متداول بود - فرق بسیار دارد. در واقع امام علیه‌السلام در جمله‌هاى کوتاه و پرمعناى بالا، به ۴ بعد مهم حکومت اسلامى و حقوق ملت‌ها بر حاکمان اشاره فرموده‌اند: اول- برنامه‌ریزى صحیح دوم- تنظیم عادلانه مسائل اقتصادى سوم- توجه کامل به امر آموزش چهارم- توجه به امر پرورش و تهذیب اخلاق و مبارزه با مفاسد اخلاقى. در مقابل حضرت از حقوق حاکم و دولت بر مردم سخن می‌گویند که عبارت است از: 1- وفای به بیعت 2- نصیحت و خیرخواهی 3- اجابت هنگام دعوت 4- اطاعت بدیهى است این حقوق چهارگانه امام بر امت، امورى است که منافع آن مستقیما به خود آنان باز‌مى‌گردد. آنها منتى در انجام دادن این امور بر امام ندارند، بلکه امام بر آنها منت دارد که با استفاده از این حقوق، امنیت و آبادى و آزادى و افتخارات آنها را تضمین مىکند. هر امیرى در هر جامعه‌اى بر سر کار آید، اگر بخواهد کارش پیشرفت کند، باید این حقوق چهارگانه را محترم بشمارد و نیز هر ملتى اگر بخواهد از وجود امیر خود بهره گیرد، باید اصول چهارگانه را به کار بندد. در واقع آنچه در این خطبه آمده، ارشاد و راهنمایى به حکم عقل و منطق است.