«فيلترينگ» گسترده عامل، کُندي اينترنت

گزارش «آرمان امروز» درباره صحبت‌هاي اخير وزير پيشين ارتباطات درمورد بلايي که فيلترينگ برسر اينترنت آورده است آرمان امروز| «فيلترينگ» در طي سال‌هاي اخير به تنها ابزار دولت‌‌ها براي مقابله با سايت‌هايي است که محتواي آنها به مزاق‌شان خوش نمي‌آيد. در زمان انتخاب مجدد محمود احمدي‌نژاد به‌عنوان رياست جمهوري کشورمان در سال 88 و در يک اقدام بي‌سابقه، وزير وقت ارتباطات اقدام به فيلترينگ گوگل، gmail ، يوتيوب نمود.
پس اينکه در مدت 3 روز همه دسترسي شرکت‌ها به ايميل‌هايشان و گوگل محدود شد و خسارت وسيعي به کشور وارد شد، آنها به اين نتيجه رسيدند که فقط مي‌توانند يوتيوب را فيلتر کنند. پس از فيلترشدن يوتيوب و پس از آن فيسبوک، اين امر در کشور ما با شدت بسياري ادامه يافت، به‌نحوي که در فهرستي که چندي پيش منتشر شد، از 20 سايت پربازديد و 20 اپليکيشن پردانلود در جهان، حدود نيمي از آنها فيلتر هستند و همين امر سبب اختلال در خدمات رساني اينترنت شده است. زماني‌که فيسبوک، فيسبوک مسنجر، تيک‌تاک، فيسبوک لايت، نتفليکس، اسنپ چت، توييتر و  تلگرام را در شبکه‌هاي اجتماعي فيلتر مي‌شود، زنجيره‌اي از ipها و پهناي ايراني را از سرعت و خدمات اينترنتي محروم مي‌کنيد.
محدوديت براي 80 ميليون ايراني
اين موضوع را محمد جواد آذري جهرمي،  وزير پيشين ارتباطات در گفت و گو با پادکست سکه تاييد مي‌کند و در دوره او تلگرام فيلتر شد، اما در برابر فيلترينگ اينستاگرام مقاومت کرد،
در اين بخش با مقايسه حجم سرعت اينترنت بين الملل در ايران و کشورهاي مشابه از خساراتي مي گويد که فيلترينگ به بار مي آورد: « در ايران بر اساس گزارش سازمان جهاني مخابرات سرعت اينترنت بين الملل 15.2 کيلو بيت بر ثانيه است. يعني مجموع تعداد کاربران اينترنت ما بر کل حجم اينترنت بين الملل، اين عدد است. اين عدد در آرژانتين 41 است. فکر مي کنيد اين عدد و فاصله به چه دليل است؟ بله فيلترينگ. شما يک يوتيوب را از فيلترينگ در بياوريد و دولت هم در اختصاص اينترنت بين الملل خساست را کنار بگذارد، اين شاخص ما افزايش پيدا مي کند.»
او در نقد سياست هاي حاکميتي که شايد يک بخشي از آنها مبتني بر حمايت از پلتفرم هاي داخلي چون آپارات باشد هم مي گويد:«شما وقتي که فيلتر مي‌کنيد کاربر را از يک سيستم محروم مي‌کنيد يا دسترسي اش را سخت مي کنيد و او را درباره يوتيوب از دسترسي به يک محتواي معمولا خوب هم محروم مي‌کنيد. شما مي‌دانيد که آپارات محتواهاي يونيک اختصاصي هم دارد که خودشان سرمايه گذاري مي کنند و منتشر مي کنند. يک زماني آقاي شکوري مقدم مدير آپارات به خود من گزارش مي‌داد که براي همان توليدات اختصاصي‌شان هم ميزان بازديد کاربران ايراني يوتيوب بيشتر از ميزان بازديد شان در پلتفرم آپارات است. به هر حال يوتيوب يک سيستم است‌، يک چرخه و يک زنجيره واحد. اينکه ما مدام دنبال اختراع مجدد چرخ باشيم منطقي نيست. اصلا در منطق شبکه‌اي، اين پلتفرم‌ها ايجاد شدند که همه در يک چرخه 8 ميليارد نفري از آنها بهره بگيرند نه مثلا براي 80 ميليون کاربر.»
البته اين صحبت‌هاي وزير جوان دولت روحاني در شرايطي مطرح مي‌شود که در کشورهاي چين، مراکش، تايلند، ترکيه،پاکستان، ليبي، برزيل و امارات متحده عربي: يوتيوب در امارات متحده عربي دسترسي شهروندان به يوتيوب فيلتر است.
با فيلتر يا برعليه فيلتر
در سال 99 نيز محمدجواد آذري جهرمي که با افزايش انتقادهاي زيادي نسبت به اعمال فيلترينگ و کاهش سرعت اينترنت براي پلتفرم اينستاگرام مواجه شده بود، در يک برنامه تلويزيوني گفت: «از نظر من منطقي پشت فيلترينگ و فروش فيلترشکن نيست و مقياس قابل توجيهي براي مردم ندارد. البته تأکيد کنم فيلترينگ براي تمام کشورها لازم است. اما نمي‌توانيم تمام پلتفرم‌هايي را  که مورد استفاده مردم هستند  محدود کنيم.» اين صحبت‌ها در شرايطي مطرح مي‌شد که در آن زمان 30 ميليون نفر از فيلترشکن استفاده مي‌کردند و چرخه مالي فيلترشکن تجارت 600 ميليارد تومان و ماهانه 50 ميليارد تومان در سال بود. در شهريورماه سال 1398، محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات، در جلسه علني مجلس از وجود مافيايِ فيلترشکن و تجارت چند صد ميلياردي فروش فيلترشکن سخن گفته بود.
در آبان‌ماه همان ‌سال، معاون وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، از اجراي طرحي براي دسترسي به اينترنت بدون فيلتر با استفاده از «VPNقانوني» براي قشرهاي مختلف جامعه خبر داد. در اين خصوص، اعلام شد که «کارگروه تعيينِ مصاديق محتواي مجرمانه»، متولي اجراي اين طرح است و اين در حالي است که اين نهاد، خودش مسئوليت نظارت بر اينترنت را در ايران بر عهده دارد.


بلاي فيلترينگ بر سر اينترنت ايران
 حسين کرماني، دکتري ارتباطات و پژوهشگر اين حوزه معتقد است که اين فضا پيوسته با فرصت ها و چالش‌هايي براي بشريت روبه‌رو بوده است. اگر يک ديد جهاني داشته باشيم، چالش اصلي اين فضا، بحث فيک نيوزهاست چرا که يکي از عناصر اصلي توسعه پايدار شهروند آگاه، همين مبحث است. در واقع شهروندي که اطلاعات دقيق و درست داشته باشد، از اين اطلاعات براي تصميم گيري بهتر و در جهت پيشرفت فردي، پيشرفت و توسعه اجتماعي  استفاده مي کند.اين پژوهشگر حوزه ارتباطات مي گويد: زمانيکه فرايند دسترسي به اطلاعات درست براي شهروند مختل مي‌شود و پاي فيک نيوز ها به ميان مي‌آيد، احتمال تصميم درست براي شهروندان بسيار کم مي‌شود. از طرفي ديگر همين فيک نيوز ها تبعات بسيار زيادي براي جامعه دارند.
کرماني با اشاره به تبعات فيک نيوز ها در ايجاد چالش هاي ديگر در فضاي مجازي توضيح مي‌دهد: از ديگر مسائل مهم‌، بحث باگ‌ها و پروپاگاندا‌ها است. به اين معنا که اين نوع محتواها کاشته مي‌شود و Generic نيستند. برخي سايت‌ها و شبکه هاي اجتماعي يک سري مطالب را منتشر مي کنند و اين مطالب مي توانند مصداق فيک نيوز و Disinformation باشند و يا خارج از اين مسأله باشند و کمپين هاي براي ترور يک شخصيت يا براي اهداف سياسي خاص باشد که باز هم ما را از مسير توسعه(رسيدن به شهروند آگاه) منحرف مي کند.او ادامه مي دهد: از ديگر چالش ها که بر روي سرمايه اجتماعي بعد منفي دارد، همين بحث هاي قديمي اعتياد به تلفن هاي هوشمند است، که درباره اين چالش ها بسيار بحث شده است. از ديگر چالش ها مي توان به گشت و گذار زياد کارمندان در اينترنت و پايين آمدن تمرکز کاري شان نام برد. کما اينکه در مدارس و دانشگاه هم مي تواند اين چالش رخ بدهد.
استفاده از سرِ ناچاري؟
VPN سرواژه‌اي است براي Virtual private network که مي‌توان آن را «شبکه خصوصي مجازي» ترجمه کرد. VPN اما بر خلاف آنچه که کاربران عادي تصور مي‌کنند، صرفا براي دور زدنِ فيلترينگ مورد استفاده قرار نمي‌گيرد، بلکه کارکردِ اصليِ آن، انتقالِ امنِ داده‌ها در شبکه‌هاي اطلاعاتي است.
VPN معمولا يک محيط آنلاينِ مجزا براي زيرساختِ سازمان‌ها ايجاد مي‌کند تا احتمال ورود افراد غيرمجاز را کاهش بدهد. بنابراين، کارکرد اصليِ VPN، در واقع ايجاد ارتباط بين شعبه‌هاي مختلف شرکت‌ها يا فعاليت از راه دور ميانِ دفاتر شرکت‌ها است. به عنوان نمونه، شعبات بانک‌ها معمولا از طريق VPNهاي اختصاصي با يکديگر در ارتباط هستند.
به اين ترتيب، واضح است که استفاده از VPN عملا در سراسر جهان و در بسياري از صنايع مرتبط با حوزه IT رايج است. از طرفي، بسياري از نرم‌افزارهايي که همين حالا رويِ گوشي‌هاي موبايل ما هستند، در عمل از VPN استفاده مي‌کنند. علاوه بر اين، استفاده از VPN در بسياري از کشورها (مانند آمريکا) کاملا قانوني است، اما اگر کاربر از VPN براي دسترسي به محتوايِ غيرقانوني استفاده کند، مرتکبِ اقدامي خلافِ قانون شده است. به عنوان مثال (باز هم در آمريکا)، استفاده از VPN براي دانلود غيرقانونيِ محتوا يا دور زدن قانونِ «کپي‌رايت»، فيلترينگ عملا خلاف قانون است. با اين همه، در کشورهايي که دسترسيِ آزادانه به محتوا (مثلا محتوايِ سياسي) منع قانوني ندارد، استفاده از VPN براي دسترسي به اين داده‌ها هم منع قانوني ندارد. در مقابل، در کشورهايي که به نوعي محتواي اينترنتي را «سانسور» يا «فيلتر» مي‌کنند، اصلي‌ترين موردِ استفاده از VPN هم دور زدنِ همين سانسور است.