روزنامه آرمان امروز
1401/06/22
آژیر قرمز تشدیدحاشیه نشینی جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی
امیر دبیری مهر: حاشیه نشینی فقط جغرافیایی نیست و افراد سیاسی که نمی‌خواهند صدایشان را بشنوند را شامل میشود سياوش پورعليآرمان امروز: حاشيه‌نشيني در جامعه ايران آنقدر وسيع و گسترده شده که براي بررسي ابعاد مختلف آن نياز است به همه آسيب‌هاي اجتماعي توجه کنيم و در واقع اين چالش از در هم تنيده شدن همه آسيب‌هاي اجتماعي به‌وجود آمده است. ابعاد حاشيه‌نشيني را بايد در قالب‌هاي جغرافيايي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي به صورت جداگانه تعريف کرد. باتوجه به اينکه ابعاد مختلف اين چالش را بايد مورد بررسي قرار دهيم ولي آنچه مسئولان در سال‌هاي اخير به آن اشاره کرده‌اند تنها به حاشيه‌نشيني جغرافيايي پرداخته‌اند و با محاسبات سرانگشتي آماري را در اين حوزه اعلام مي‌کنند که تنها به مناطق محروم باز مي‌گردد، ولي اين نگاه از ديد کارشناسان کاملا اشتباه است و باتوجه به محدوديت‌هايي که وجود دارد و شهروندان نمي‌توانند عدالت را لمس کنند، بايد بگوييم که حاشيه‌نشيني حالا به اندازه شهرها گسترش يافته و همينطور در حال گسترش است. طيف‌هايي مانند دستفروشان، بيماران اوتيسم، فعالان سياسي و... که به دليل اينکه صدايشان شنيده نمي‌شود و از حقوق اوليه خود بهرمند نيستند به حاشيه رانده مي‌شوند. از ديد کارشناسان و مسئولان بيش از 9 تا 13 ميليون نفر در حاشيه جغرافيايي قرار دارند، اما زماني‌که به گستردگي حاشيه نشيني در شهرها و به‌دور از حاشيه نشيني جغرافيايي نگاه مي‌کنيم، بيش از اين آمار هستند و اگر 15 ميليون نفر را ملاک قرار دهيم، جامعه اين ظرفيت را دارد که به يک جامعه جرم آفرين و با کمترين دانش و بي‌بهره از امکانات اوليه بي‌بهره هستند.
اگر اين افراد نيازمند‌بار بيايند، جامعه پيرويي پرورش داده‌ايم که با دارا بودن حداقل 13 ميليون حق راي مي‌توانند نقش مهمي در آينده کشور ايفا کنند. با اين تعريف بايد بگوييم در هر کدام از حوزه‌هاي اجتماعي، اقتصادي، سياسي، جغرافيايي و... با حاشيه‌نشيني يا همان رانده‌شدگان از جامعه روبه‌رو هستيم. کارشناسان جامعه‌شناسي معتقدند که اين رانده‌شده‌ها از جامعه و ناديده‌گيري حقوق آنها باعث بروز مشکلات حاد در جامعه شده است و به دليل اينکه ناديده گرفته مي‌شوند در زير پوست جامعه پنهان خواهند بود ولي اين پايان کار آنها نيست بلکه اين طيف از جامعه که در حال گسترده شدن هستند مانند يک غده سرطاني مي‌توانند جامعه را به مسيرهاي انحرافي بکشاند و اگر از گسترش دامنه آن جلوگيري نشود بي‌شک باعث از کار افتادن جامعه خواهد شد. زماني‌که حاشيه نشيني رشد پيدا مي‌کند، مي‌تواند جامعه به يک جامعه جرم آفرين و يک ملت ظرفيت ملت
اگر اين افراد نيازمند بار بياوريم، جامعه پيرو که با داشتن 13 ميليون حق راي، آسيب‌هاي بزرگي را به جامعه وارد مي‌کند. هزينه هاي مقابله با جرم،
نوک کوه يخ در حاشيه نشيني
باتوجه به اينکه يکي از مهمترين دغدغه‌هاي مقامات عالي‌رتبه کشور رسيدگي به حوزه محرومان و به‌خصوص حاشيه‌نشينان است ولي به‌دليل آنکه هنوز مسئولان پايين دستي درک درستي از اين آسيب‌ها ندارند باعث شده بايد بگوييم که جامعه در آينده دچار بحران‌هاي عميقي بسياري خواهد شد. از جمله افزايش جرايم خشن که باعث نگراني همه طيف‌هاي جامعه شده است. در ادامه خبرنگار «آرمان امروز» به سه نفر از صاحب نظرات جامعه‌شناسي رفته تا گفت‌وگويي در همين رابطه انجام دهد.
صداي مردم رانده شده را بشنويد
دکتر امير دبيري مهر، جامعه‌شناس سياسي در پاسخ به اين سوال ما که چگونه بايد به آسيب حاشيه‌نشيني که در سال‌هاي اخير گسترش پيدا کرده است نگاه کنيم، به «آرمان امروز» مي‌گويد: «ابتدا به اين موضوع اشاره کنيم که بايد حاشيه‌نشيني را از تعريف‌هاي کليشه‌اي که براي آن ساخته‌اند خارج کنيم. در حال حاضر به حاشيه‌نيشني تنها در قالب جغرافيايي نگاه مي‌کنند، به‌عنوان مثال مي‌گويند که در منطقه خاک سفيد تهران با اين چالش حاشيه‌نشيني روبه‌رو هستيم ولي اين آسيب تنها به موقعيت مکاني و جغرافيايي باز نمي‌گردد، بلکه ابعاد گسترده‌تري را در بر مي‌گيرد. در نگاه جامعه‌شناختي، حاشيه‌نشيني را در قالب‌هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي بررسي مي‌کنند. در علوم سياسي و جامعه شناسي آنچه حاشيه نشيني نام مي‌گيرد ابعاد گسترده‌تري دارد و مهمترين خصوصيت اين آسيب «ديده نشدن افراد است» مانند ناديده‌گيري بيماران اوتيسمي، دستفروشان و ... اين دسته‌ها به دليل آنکه کسي به حقوقشان توجهي نمي‌کند و صدايشان به کسي نمي‌رسد به حاشيه رانده مي‌شوند. اين آسيب گاه به فرهنگ و عرف جامعه باز مي‌گردد و گاه به‌دليل سياست‌هاي اشتباه سيستم حکم‌راني تشديد مي‌شود.»
اين جامعه‌شناس سياسي با تاکيد بر اينکه حاشيه‌نشيني تنها به موقعيت جغرافيايي باز نمي‌گردد اضافه مي‌کند: «اينکه بگوييم مناطق جنوب شهر تهران با آسيب حاشيه‌نشيني روبه‌رو هستند کاملا اشتباه است زيرا در مناطق شمال شهر تهران که به‌نوعي مناطق لاکچري نشين نام مي‌گيرد هم با اين آسيب روبه‌رو هستيم مانند دربند، ده‌ونک، پل مديريت و ... با اين توضيح مي‌توانيم بگوييم که نگاه ما به حاشيه‌نشيني بايد تغيير کند. حاشيه‌نشين به افرادي گفته مي‌شود که به هر دليلي از متن جامعه رانده شده‌اند و حقوقشان توسط حاکميت ناديده گرفته مي‌شود. بايد به اين موضوع هم اشاره کنيم که اين آسيب تنها به کشورهاي در حال توسعه مانند ايران باز نمي‌گردد، بلکه کشورهاي توسعه يافته هم با اين چالش دست به گريبان هستند. روند رانده شدن افراد از متن جامعه تا آنجايي پيش مي‌رود که دو طيف در ميان حاشيه‌نشين‌ها يا همان رانده شده‌ها شکل مي‌گيرد. طيف اول مخلفان ساختار اقتصادي و سياسي هستند که در فضاي مجازي و فضاي واقعي مشکلات و مطالبت خود را بيان مي‌کنند و دسته دوم هم افراد هستند که به انفعال رسيده‌اند و موضوعات پيرامون‌شان برايشان اهمتي نخواهد داشت. در کشورهاي مدرن براي سامان‌دهي آنچه حاشيه‌نشيني مي‌ناميم به دسته اول به‌عنوان پزشکان و جراحان جامعه نگاه مي‌کنند زيرا آنها با اعتراض و مطالبه‌گري بدون هيچ چشم داشتي مشکلات و چالش‌هاي طيف‌هاي محروم جامعه را نشان مي‌دهند و نه‌تنها اين دسته را محدود نمي‌کنند بلکه از آنها در قالب انجمن‌ها حمايت هم مي‌کنند.»
او با اشاره به طيفي که نسبت به همه چيز بي‌تفاوت شده است اضافه مي‌کند: «اما اين طيف دوم است که جامعه شناسان و مسئولان بايد به آنها نگاه ويژه‌اي داشته باشند. اين افراد چون هيچ نقشي در جامعه ندارند، ناشناخته باقي خواهند ماند و در واقع فراموش مي‌شوند، چون صدايي ندارند که شنيده شود. به همين دليل در لايه‌هاي جامعه مدفون مي‌شوند ولي اين بدان معنا نيست که اين طيف هيچ خطري براي جامعه به وجود نمي‌آورند. اين دسته همانند يک غده سرطاني هستند از اين جهت که رفته رفته رشد مي‌کنند تا جايي که بيمار را نابود خواهند کرد و چون هيچ اقدامي براي پيشگيري و درمان آن نشده است مي‌تواند آسيب‌هاي جبران ناپذيري به جامعه بزند. با اين توضيح مي‌فهميم که چه خطري مي‌تواند جامعه را تهديد کند. در کشورهاي مدرن بر روي اين طيف مطالعات بسياري شده است و آنها سعي مي‌کنند از هر راهي که بتوانند افراد بي‌تفاوت را در جامعه به بازي بگيرند تا به‌نوعي از تشدي سرطان جلوگيري کنند.»
دبيري‌مهر در پاسخ به اين سوال که حاشيه‌نشيني سياسي چه آسيب‌هايي به جامعه خواهد زد ادامه مي‌دهد: «حاشيه‌نشين‌ها چون ديگر مطمئن شده‌اند که ديده نخواهند شد به يکي از دليل اخلال در جامعه تبديل خواهند شد. و در ادامه وقتي با اين افراد رفتارهاي قهري مي‌کنند، مسئولان مرتکب اشتباه بزرگي خواهد شد. زيرا اين نوع برخوردها با چالش‌هايي که از متن حاشيه‌نشيني برخواسته است به اخلال ديگري تبديل خواهد شد که شدتش از اخلال اولي که در موردش توضيح داديم بيشتر و تخريب‌گرتر خواهد بود. در عرصه‌هاي سياسي هم همينطور است وقتي يک حکم‌ران زمينه مشارکت همه مردم را فراهم نمي‌کند، طيفي از جامعه احساس مي‌کند که به بازي گرفته نمي‌شود و رفته رفته خود را به حاشيه مي‌برد و ديگر دخالتي در امور نمي‌کند. حاشيه‌نشيني سياسي شباهت بسياري به آن دسته از حاشيه‌نشين‌ها دارند که از آنها به‌عنوان غده سرطاني نام برديم. اگر اين افراد به هرنوعي در بازي‌هاي سياسي، جتماعي و اقتصادي و ... حضور نداشته باشند بايد گفت از مخالفان شناخته شده هم خطرناک‌تر خواهند بود به همين دليل در جامعه‌هاي مدرن نيروهاي امنيتي آنها را زير نظر دارند و در موردشان اقدامات پيشگيرانه انجام مي‌دهند. تنها راه حل اين چالش آن است که حکومت‌ها با سياست‌هاي عدالت محور و شنيدن صداي مردم از نظرات آنها استفاده کنند تا هم از گسترش حاشيه‌نشيني جلوگيري کنند و هم شکل‌گيري آنها را تغيير دهد.»
حاشيه‌نشيني بلايي که جامعه را رها نمي‌کند
دکتر امان‌الله قرايي‌مقدم، جامعه‌شناس و تحليل‌گر حوزه محروميت‌هاي طبقاتي در مورد اينکه چگونه مي‌توان به عدد دقيقي از تعداد افرادي که حاشيه‌نشين محسوب مي‌شوند، به‌خبرنگار «آرمان امروز» مي‌گويد: «موضوع حاشيه‌نشيني به دهه‌ها و سال‌هاي اخير باز نمي‌گردد و ما در حکومت پيشين هم با اين آسيب روبه‌رو بوديم و به اين دليل که هيچ دولتي نخواست يا نتوانست اين چالش را حل کند رفته رفته به يک بحران تبديل شد و همين موضوع آسيب‌ها و حتي اعتراضات را در جامعه تشديد مي‌کند، زيرا ما با افرادي روبه‌رو هستيم که در اصطلاح آب از سرشان گذشته است و ترسي از شناخته شدن ندارد و همين باعث شده که هرکاري از دست‌شان بر مي‌آيد انجام دهند. از قتل و تجاوز و قاچاق مواد مخدر گرفته تا جرائم خشن و ابتذال و ديگر آسيب‌هاي اجتماعي. در حال حاضر حاشيه‌نشيني مانند بلايي است که بر سر جامعه ايران آمده و هرچه جلو مي‌رويم به‌دليل مشکلات اقتصادي و سيل مهاجراني که از شهرهاي کوچک به شهرهاي بزرگ مي‌آيند در حال افزايش غير قابل مهار است. اگر فکري براي آن نکنيم در آينده بايد با سِيلي از جرايم خشن روبه‌رو شويم.» اين جامعه شناس با تاکيد بر اينکه تنها مناطق خارج از شهر حاشيه‌نشين محسوب نمي‌شوند ادامه مي‌دهد: «اگر بخواهيم به تعداد دقيق افرادي که حاشيه‌نشين محسوب مي‌شوند برسيم بايد بگوييم که ميليون‌ها نفر در اين طيف جامعه قرار خواهند گرفت زيرا حالا مناطقي در وسط شهرها هم هستند که بايد از آنها به‌عنوان حاشيه‌نشين‌ها ياد کنيم زيرا آنها هم به‌دليل ناديده‌گيري در جامعه به حاشيه رانده شده‌اند و بايد در شمارش محاسبه شوند زيرا حاشيه‌نشيني تنها به موضوعات اقتصادي و جغرافيايي باز نمي‌گردد و آنهايي که به هردليل در مسايل سياسي، فرهنگي، اقتصادي و ... به حاشيه رانده شده‌اند هم جزو آسيب حاشيه‌نشيني محسوب مي‌شوند. فراموش نکنيد که اين افراد نه‌تنها براي خود و اطرافيان مشکل آفريني مي‌کنند بلکه به ساير طيف‌هاي جامعه هم آسيب مي‌رسانند. اين آسيب‌ها در قالب جرايم خشن، دزدي، خفت‌گيري در اتوبان‌ها و ... مشاهده مي‌شود.» قرايي‌مقدم در همين مورد ادامه مي‌دهد: «چون حاشيه‌نشيني در داخل شهرها هم گسترش يافته است بايد بگوييم که جرايم به متن جامعه آمده است و حالا با تعداد بسياري زيادي از افراد جامعه روبه‌رو هستيم که به دليل آنکه از شناخته شدن، زندان رفتن و حتي اعدام شدن ترسي ندارند به نا امني جامعه دامن خواهند زد و جو جامعه را غبار آلود مي‌کنند. در حال حاضر ما با طيفي از اراذل و اوباشي روبه‌رو هستيم که در انبوه انسانها پنهان شده‌اند و اين نيمه تاريک جامعه همان‌طور که از اسمش پيدا است نظم جامعه را برهم زده است. در اين شرايط حتي اگر وضعيت اقتصادي کشور هم بهبود پيدا کند باز هم نمي‌توانيم شاهد بهبود وضعيت باشيم مگر آنکه جامعه‌شناسان و آسيب‌شناسان و البته فعالان حوزه‌هاي فرهنگي با همکاري حاکميت و البته با الگو برداي از جامعه‌هايي که در اين زمينه موفق بودند چاره‌اي براي اين چالش پيدا کنند زيرا اينگونه مسائل را نمي‌توان با آنچه پليس بازي مي‌خوانيم برطرف کنيم.»
مسئولان حاشيه‌نشيني را تشديد مي‌کنند
دکتر اصغر مهاجری
مسئولان دولت‌ها با نگاه سنتي خود نمي‌توانند مشکل حاشيه‌نشيني شهرها را برطرف کنند. در ابتدا بايد به اين موضوع اشاره کنيم که مسئولان به دليل اينکه هنوز نسبت به آسيب حاشيه‌نشيني نگاه سنتي دارند و تنها کالبد را مد نظر قرار مي‌دهند، وقتي در اين مورد صحبت مي‌کنند تنها به فکر درمان اين چالش هستند در صورتي که براي برطرف کردن اين آسيب اجتماعي بايد اقدامات پيشگيرانه‌اي انجام داد و اگر هم براي درمان اقدام کنند آنقدر دير اقدام مي‌کنند که تاثيري در روند بهبود آسيب ندارد. بايد به اين موضوع هم تاکيد کنيم که اظهار نظرهاي اشتباه و همواره با ابهام مسئولان باعث سردرگمي در اين موضوع شده است زيرا در اين مورد آمارهاي متفاوتي را مشاهده مي‌کنيم. آمارهايي که تا 30 ميليون نفر هم رسيده است و باتوجه به تحقيقاتي که ما در قالب فضاسازي واقعي در حال انجام دادنش هستيم نشان مي‌دهد تعداد افرادي که به‌عنوان حاشيه‌نشين شناخته مي‌شوند بيش از آن چيزي است که مسئولان اعلام مي‌کنند. بايد بگوييم که نه‌تنها اقدامات دولت‌ها نتواسته گره‌اي را باز کند بلکه ياس و نااميدي در اين طيف جامعه به‌وجود آورده است. مانند طرح‌هايي مانند ساخت مسکن‌هاي ارزان و ... . يکي از مشکلات اساسي که در اين حوزه وجود دارد اين است که ما طرح مسئله درستي نداشته‌ايم و همين موضوع باعث مي‌شود که نتوانيم نتيجه‌اي بگيريم. بايد به اين نکته هم توجه کنيم که حاشيه‌نشيني از در هم پيچيده شدن بسياري از آسيب‌ها مانند طلاق، جرايم خشن، اعتياد، فقر و ... به وجود آمده است. اين موضوع مي‌رساند که براي حل اين چالش بايد نگاه واقعي به مسائل داشته باشيم. دولت‌ها همواره سعي کرده‌اند به جاي اقدامات پيشگيرانه، با شعارهاي بزرگ و نشانه گرفتن سنگ‌هاي بزرگ که علامت نزدن است تلاش خود را نشان دهند ولي اين نگاه به آسيب‌هاي اجتماعي بايد تغيير کند و از فضاي ابهام انگيز به سمت واقعيت‌ها حرکت کند.
حاشيه‌نشين تنها به افرادي که خارج از شهر زندگي مي‌کنند مربوط نمي‌شود شايد فردي در مکان مناسبي زندگي کند ولي با آسيب‌هاي بسياري روبه‌رو باشد و با توجه با ساختارهاي جامعه شناختي او را هم بايد در قالب حاشيه‌نشيني بررسي کنيم و به اين فرد خدمات اجتماعي ارائه دهيم. عدم دسترسي جامعه به عدالت اجتماعي باعث شده است که فرد مهاجر بعد از 20 سالي که در شهري مانند تهران زندگي مي‌کند نه‌تنها نتوانسته پيشرفتي کند بلکه از نظر فرهنگي اقتصادي و ... پس رفت هم داشته است و نتوانسته به خواسته‌هاي خود برسد. توجه داشته باشيد که فقر شهري حاشيه‌نشيني را تشديد مي‌کند. در ابتداي به پيروزي رسيدن انقلاب 57 يکي از شعارهايي که بر رويش مانور زيادي داده بودن رسيدگي به وضعيت کوخ نشينان بود ولي حالا اين سوال پيش مي‌آيد که چرا نتوانستيم به هدف خود برسيم و اکنون شاهد افزايش اين چالش به پهناي شهرها باشيم؟ اين نشان از نگاه متفاوتي است که مسئولان با ديدگاه‌هاي اجتماعي و جامعه‌شناسي دارند که عدم شناخت آنها نسبت به موضوعات اجتماعي باعث اين تفاوت شده است.
جامعه‌شناس توسعه
سایر اخبار این روزنامه
درددل اهالی ورزش بامقام معظم رهبری
من زیر فشارهای سیاسی زندگی می‌کنم!
«اصولگرایان » نگران بازگشت علی لاریجانی به عرصه سیاست
آژیر قرمز تشدیدحاشیه نشینی جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی
پهپاد «آرش ۲» مخصوص تهاجم به حیفا و تل‌آویو است
تمام ظرفیت‌های دولت برای حفظ آرامش زائران اربعین فعال شده است
ضرورت اعتماد مردم به مسئولین
مسئولان حاشیه نشینی را تشدید میکنند
ضرورت واقع‌بینی در مذاکرات
رمزگشایی از گنجینه اسرار امام خمینی (س)
مالیات برفالوور در بودجه 1401
نان چرب تعمیرکاران؛ کابوس خودروسازان
