روزنامه آرمان ملی
1401/06/24
مرز خونین ارمنستان - آذربایجان پس از دو سال آرامش
محمد انیسی طهرانی کارشناس سیاست بینالمللمرزهاي مشترک دو کشور ارمنستان و آذربايجان از روز 13 سپتامبر (22 شهريور) بار ديگر رنگ خون به خود گرفت و از شديدترين دشمني‌ها از آخرين رويارويي نظامي بين دو کشور از سال 2020 حکايت مي‌کند. تشديد درگيري‌هاي ده‌ها ساله بين کشورهاي قفقاز جنوبي اين نگراني را ايجاد کرده است که علاوه بر حمله روسيه به اوکراين، ممکن است يک تنش نظامي طولاني مدت در منطقه آغاز شود. «نيکول پاشينيان»، نخست‌وزير ارمنستان مدعي است نيروهاي آذربايجان با توپخانه و سلاح‌هاي سنگين، مواضع نظامي کشورش را گلوله باران کردند متقابلا آذربايجان هم ارمنستان را در حمله به زيرساخت‌ها و افراد غيرنظامي متهم مي‌کند. اما اين زخم کهنه که هر از چند گاهي سر بازمي‌کند و تحولات خونين را موجب مي‌شود، ريشه در چه زماني دارد. «قره‌باغ» منطقه‌اي کوهستاني است که از لحاظ موقعيت جغرافيايي در شرق کشور ارمنستان اما داخل خاک آذربايجان جاي گرفته که قوم ارمني دير زماني است که ساکنان اين سرزمين هستند. در اواخر دوران اتحاد جماهير شوروي ارمنيان ساکن در منطقه خودمختار قره‌باغ از مسکو خواستار انتقال حاکميت از آذربايجان به ارمنستان (هر دو عضو اتحاد جماهير شوروي)، شدند. اين درخواست افزايش احساسات ملي‌گرايانه دو طرف را فراهم و با فروپاشي شوروي، تنش‌هاي بالقوه به يک جنگ آشکار تبديل شد. از سال 1994 تا 2020، حوادث مرگبار متناوب، از جمله استفاده از پهپادهاي تهاجمي و تسليحات سنگين در خط مقدم و فعاليت‌هاي نيروهاي عمليات ويژه، خطر شعله‌ور شدن مجدد جنگ را هشدار مي‌داد و سرانجام در سپتامبر (شهريور) 2020 رويارويي نظامي ديگري آغاز و پس از هفته‌ها جنگ خونين، در نوامبر (آبان) همان سال با ميانجيگري روسيه آتش‌بس برقرار شد که اگر چه اين توافق از يک صلح روشن و باثبات برخوردار نبود، اما به مرگبارترين جنگي که نزديک به سه دهه منطقه قفقاز شاهد آن بود با بيش از 7000 کشته نظامي و حدود 170 غير نظامي، پايان داد. آذربايجان در جنگ سال 2020 توانست بسياري از مناطقي که پيش‌تر از دست داده و تحت کنترل ارمنستان بود، بازپس‌گيرد و نيروهاي حافظ صلح روسي هم براي ضمانت و تداوم آتش‌بس در منطقه استقرار يافتند. اما به نظر مي‌رسد در تنش‌هاي چند روز اخير، کشور آذربايجان از نسخه اصلاح شده مدل «ايجاد ترس» که مسکو در آغاز تهاجم نظامي 24 فوريه عليه اوکراين به کار برد، استفاده مي‌کند. افزايش نيروهاي نظامي در امتداد مرزهاي دو کشور، ديپلماسي اجباري و تلاش براي نفوذ نظامي به داخل قلمرو تحت کنترل ارامنه، از مدل‌هاي شاخص اين راهبرد هستند. به‌طوري‌که در ماه گذشته، آذربايجان فشار بر جمعيت ارمني قره باغ را تشديد و در دو مرحله گاز مراکز جمعيتي اين قوم را قطع کرد. همچنين نيروهاي اين کشور پهپادهاي «بايراکتار» ترکيه را مستقر و به‌طور آشکار از غيرنظاميان ارمني خواسته تا منطقه را ترک کنند. اين رويدادها تصورات تهديد را در ميان ارامنه تقويت، شکاف‌هاي امنيتي در آتش‌بس 2020 را آشکار و ترس از جنگ مجدد و پاکسازي قومي را تشديد مي‌کند. بسياري از ارامنه اين تهاجمات را تلاش باکو براي به دست آوردن هر چه بيشتر قلمرو و اهرم فشار بر ايروان براي ايجاد صلحي که مفاد آن به نفع آذربايجان باشد، ارزيابي مي‌کنند. اگرچه روسيه از نظر پيشينه تاريخي بيش‌ترين نفوذ را نسبت به هر قدرت ديگر خارجي براي تاثيرگذاري بر ارمنستان و آذربايجان براي کاهش تنش‌ها دارد اما مردم اين دو کشور ناراحتي خود را از حمله نظامي روسيه به اوکراين به روشني نشان داده و از ملت اوکراين حمايت مي‌کنند. در شرايط جنگ اوکراين و تيرگي روابط بين روسيه از يک سو و در مقابل ايالات متحده و اتحاديه اروپا، چشم انداز اوراسيا (اروپا – آسيا) و منطقه قفقاز بيش از گذشته تيره شده است. يکي از پيامدهاي ناخوشايند اين بي‌ثباتي، احتمال اختلال در انتقال نفت و گاز از طريق خط لوله «باکو – تفليس – جيحان» است، اين خط از آذربايجان شروع و با گذر از گرجستان به شهر جيحان ترکيه وارد مي‌شود و بخشي از انرژي اروپا را تامين مي‌کند. به نظر مي‌رسد اروپا در اين مقطع زماني و با توجه به بحران انرژي تلاشي را براي برقراري آتش بس آغاز کرده است. در اين رابطه جوزپ بورل، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا اعلام کرد که اين اتحاديه خواستار پايان دادن به خصومت‌ها بين ارمنستان و آذربايجان و آغاز ميانجيگري بين دو کشور است. فرانسه هم که در حال حاضر رياست دوره‌اي شوراي امنيت سازمان ملل را در اختيار دارد گزارش وضعيت جاري ميان دو کشور ارمنستان و آذربايجان را به اين شورا ارائه و «امانوئل مکرون» رئيس‌جمهور فرانسه آمادگي خود را براي متقاعد کردن طرفين براي حل و فصل اختلاف‌ها از طريق مذاکره اعلام کرده است. مناقشه نظامي ميان آذربايجان و ارمنستان با توجه به همسايگي مشترک دو کشور با ايران، براي ما هم از حساسيت ويژه برخوردار است. اما از همه مهم‌تر؛ جنگ، کشتار، شمار آوارگان، تهديدات قومي پديده‌هايي هستند که وجدان انسان‌هاي بيدار را آزرده مي‌کند. راه‌حل بنيادين در به رسميت شناخته شدن حقوق و هويت ارامنه ساکن قره‌باغ از جانب آذربايجان و احترام به مرزهاي سرزميني باکو از طرف ارمنستان است و موضوعات اختلافي بايد از طريق گفت‌وگو حل و فصل شود چرا که پايان هر جنگ، ديپلماسي است که آرامش را برقرار خواهد کرد.
سایر اخبار این روزنامه
فرصت طلایی شانگهای برای ایران
آغاز تضعیف اصولگرایی از دوران احمدی‌نژاد بود
راهپیمایی جاماندگان اربعین پرشور‌تر از هر سال
مراسم عزاداری هیئت‌های دانشجویی با حضور مقام معظم رهبری
این مرغک بال و پر شکسته سر پرواز دارد
مهاجرت نخبگان و عدالت اجتماعی
توافق هسته‌ای و شرایط غربی‌ها
يک يادداشت و سه جوابيه
پرونده هسته‌ای و صبر تاریخی
کار درست در مسیر غلط هزینه‌زاست
مرز خونین ارمنستان - آذربایجان پس از دو سال آرامش
