چالش ها و راهکارهای حوزه حمل و نقل و ترافیک

علی‌ذهب‌صنیعی
افزایش تقاضا برای سفرهای شهری چالش امروزه کلانشهرهاست که عدم سیاستگذاری مناسب در خصوص آن موجبات نارضایتی شهروندان را فراهم می‌کند. یکی از شیوه های پیشگیری از ایجاد اختلال در این سفرها، اجرایی سازی سیاست های TOD در توسعه های جدید شهری است.
علی رغم وجود مصوبات متعدد در سطوح مختلف قانونگذاری در خصوص اجرای این سیاست ها، تاکنون توفیق اندکی در این خصوص حاصل شده است. ضمن توجه به این مهم که تنها بازیگر این میدان شهرداری تهران نیست، در این نوشتار تلاش شده است تا توجه مخاطبین به چرایی این مهم جلب گردد. در وهله اول توجه به این نکته ضروری است که افق زمانی بلند مدتی جهت به نتیجه رسیدن سیاست‌های پیشنهادی TOD مورد نیاز خواهد بود که البته پس از تامین الزامات مورد نیاز، می توان در آن افق بلند مدت به نتایج امیدوار گردید. توسعه بر مبنای حمل و نقل، توسعه ای است فشرده، با کاربری های مختلط و محوطه‌های دوستدار پیاده در اطراف ایستگاه‌های حمل و نقل، که تحقق این امر در شهر تهران نیازمند آزادسازی ها، تغییر کاربری های عمده و ایجاد ایستگاه های حمل و نقل ترکیبی خواهد بود که طبعا این امر مستلزم تامین اعتبار گسترده‌ای خواهد بود که به مرور زمان و نه دفعتا امکان تحقق خواهد داشت. در وهله دوم باید به این اصل توجه داشت که در تمام تجارب موفق در سطح دنیا توسعه حمل و نقل عمومی، محور اجرای سیاست های TOD بوده است که این اصل در کنار رعایت اصول ایجاد کاربری های جدید و نیز اختلاط آن ها بر مبنای ایجاد مناطق پیاده و پاک، کارساز خواهد بود. عدم توسعه خطوط حمل و نقل همگانی از دیگر چالش های عدم اجرای سیاست های TOD بوده است و باید در نظر داشت توسعه حمل و نقل عمومی در تهران آنطور که باید صورت نپذیرفته است، اما با عنایت به این موضوع، توجه به توسعه خطوط مصوب BRT با توجه به انعطاف پذیری بالا و هزینه اندک می تواند گره گشای این مشکل باشد اما لازم است با روش های روز دنیا، نسبت به عدم افزایش آلودگی هوا ناشی از مصرف سوخت دیزل، اطمینان حاصل نمود و نیز نسبت به کارآیی خطوط موجود و همچنین مصوب اطمینان حاصل نمود. از طرف دیگر با توجه به هزینه بسیار بالای ایجاد خطوط مترو و یا توسعه آن ها، تاحدودی احیای این سیاست ها متوقف بر ایجاد ایستگاه های جدید و یا به عبارت دیگر مجتمع های ایستگاهی شده است که جهت خروج از این بن بست می‌بایست تدبیری اندیشیده شود. این مهم در مصوبات مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال 1397 نیز مورد تاکید قرار گرفته است. هرچند باید دقت شود که تکمیل مترو تنها ساخت تونل و ریل گذاری نیست، و بدلیل آنکه بخش قابل توجهی از تجهیزات ثابت و متحرک متروی تهران تامین نگردیده، از هفت میلیون ظرفیت سفر، تنها دو میلیون سفر در شرایط فعلی استفاده می‌شود. از مجموع 18 میلیون سفر روزانه در شهر تهران، سهم مترو می‌بایست در حدود هشت تا ده میلیون سفر باشد اما از سال 1390 تاکنون این عدد در حد دو میلیون سفر باقیمانده است و این در حالیست که به رغم فراهم بودن زیرساخت سازه‌ای، بدلیل عدم تجهیز مکفی از این ظرفیت استفاده نمی‌شود. از سوی دیگر یکی از نواقص مهم در طرح‌های توسعه شهری آن است که پایین‌ترین مقیاس این طرح‌ها، در سطح محله است، حال آنکه ابعاد یک محله عموما چندین برابر یک منطقه پیاده است. هر محله در شهر تهران، عموما شامل بیش از یک منطقه پیاده است. لذا به یک سطح پایین‌تر در این طرح‌ها نیاز خواهد بود، تا بتوان اختلاط مناسب سکونت-فعالیت، را ایجاد نمود. برای تحقق پیاده سازی سیاست‌های توسعه مبتنی بر حمل و نقل، می‌بایست با انجام اصلاحات پیش گفته در طرح‌های جامع شهرسازی و ترافیک، نسبت به الزام توسعه بر این مبنا اقدام نمود تا طی گذشت زمان، شهری با استانداردهای مطلوب و با محوریت حمل و نقل پاک و پیاده شکل بگیرد.
کارشناس حمل و نقل شهری – مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران