روزنامه جوان
1401/07/23
برجام در مسلخ اغتشاش!
سال ۱۳۸۸، در اوج ناآرامی‌های پسا انتخاباتی ایران، دولت باراک اوباما از توئیتر خواسته بود برای کمک به معترضان تغییرات موقت زیرساختی خود را به تعویق بیندازد. بعداً مشخص شد کاخ سفید در اوج اغتشاشات، دنبال فعال کردن کانال عمان برای مذاکره با ایران بوده است. حالا به فاصله ۱۳ سال بعد، واشنگتن با وضعیتی مشابه روبه‌رو است. در یک طرف، یک متن نیم‌بند مورد توافق برای بازگشت به برجام قرار گرفته که دولت جو بایدن نمی‌خواهد آن را از دست بدهد و نشانه‌اش هم صحبت‌های دیروز سرگئی‌ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه است که گفته امریکا سیگنال‌های سیاسی می‌فرستد که می‌گوید احتمال احیای سریع برجام وجود دارد. در سوی دیگر، اغتشاشاتی است که وسوسه حمایت از آن، کاخ سفید را ر‌ها نمی‌کند. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا روز پنج شنبه گفت که «فعلاً» تمرکز بر چیزی است که دولت امریکا آن را «اعتراضات» می‌خواند؛ وضعیتی که ممکن است با تصمیم تهران برای گسترش برنامه هسته‌ای، اندک روزنه باقی‌مانده احیای برجام را هم مسدود کند. امریکا هیچ فرصتی را برای تحت فشار قرار دادن دولت در ایران از دست نمی‌دهد؛ این سیاستی است که مقام‌های سیاسی در تهران، چهار دهه است با آن آشنایی دارند. داستان در مورد اغتشاشات اخیر نیز، از همین قرار است. اینکه برآورد‌ها در واشنگتن درباره چشم‌انداز رویداد‌های چهار هفته اخیر چیست، هنوز به درستی مشخص نیست، به خصوص اینکه سیاستمداران در واشنگتن از سیاست سنتی «تغییر رژیم» حمایت می‌کنند یا نه، نگفته‌اند. در هفته‌های اول اعتراضات رابرت مالی نماینده امریکا گفته بود که واشنگتن هم از اعتراضات حمایت می‌کند و هم از احیای برجام. معنای ضمنی موضع او این بود که اعتراضات اثری بر مذاکرات با ایران درباره احیای برجام نخواهد گذاشت، ولی روز پنج شنبه سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفت که تمرکز دولت امریکا «در حال حاضر» نه بر احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، بلکه بر نحوه کمک کردن به معترضان در ایران است. ند پرایس، در پاسخ به این سؤال که آیا امریکا همچنان به تلاش برای احیای برجام علاقه‌مند است، گفت: «این موضوع الان در کانون توجه ما نیست.» او افزود: «کاملا روشن است و ایرانی‌ها هم خیلی واضح نشان داده‌اند که این توافقی نیست که آن‌ها مایل به پذیرش آن باشند. توافق مسلماً قریب‌الوقوع به نظر نمی‌رسد.» هشدار ایران به اروپا مشخص است که چیزی که ند پرایس روز پنج شنبه به زبان آورده و بعد هم سه مقام امریکایی بلندپایه دیگر نیز آن را تکرار کرده‌اند، یک نقطه انحراف از سیاست چند هفته پیش امریکا درباره «اثر نگذاشتن» وقایع داخلی ایران بر مذاکرات است. جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید گفته «در حال همکاری با شرکت‌های فناوری برای تضمین دسترسی مردم ایران به اینترنت هستیم» و تأکید کرده که واشنگتن همچنان احتمال اعمال تحریم‌های بیشتر علیه مقامات جمهوری اسلامی ایران و گروه‌های نیابتی آن را پیگیری می‌کند. وندی شرمن، قائم‌مقام وزیر امورخارجه امریکا نیز گفته است: «من با شرکت‌های بزرگ فناوری ایالات متحده گفتگو کردم و از آن‌ها خواستم از مجوز عمومی موسوم به دی - دو برای ارائه خدمات و ابزار‌های ارتباطی اضافی به مردم ایران استفاده کنند.» شرمن می‌گوید: «ادامه سرکوب خشونت آمیز معترضان مسالمت‌آمیز، توهین به حقوق بشر است» موضعی که رابرت مالی نماینده ویژه امریکا در امور ایران نیز آن را تکرار می‌کند: «ما متعهد هستیم که ابزار‌های ارتباطی حیاتی را در دسترس مردم ایران قرار دهیم، زیرا آن‌ها به طور مسالمت آمیز به خشونت علیه زنان و انکار آزادی‌های اساسی خود اعتراض می‌کنند.» با وجود این تغییر جهت محسوس، هنوز مشخص نیست که سیاست رسمی واشنگتن در حمایت از اغتشاشات در ایران، تا جایی پیش خواهد رفت که منجر به فروپاشی مذاکرات احیای برجام در تهران شود یا نه؟ تا جایی که به مقام‌های ایرانی برمی‌گردد، تاکنون واکنش‌ها در تهران، به درخواست برای عدم مداخله در امور داخلی ایران محدود شده، ولی به نظر می‌رسد تهران نیز طی روز‌های اخیر، متوازن با تغییر ات سیاستی در پایتخت‌های اروپایی و امریکا، در حال تغییر دادن سیاست خود است. در حالی که طی روز‌های اخیر بحث‌هایی درباره احتمال اعمال تحریم‌های اروپا بر ایران در حمایت از چیزی که اروپاییان آن را اعتراضات می‌خوانند مطرح شده، پولیتیکو فاش کرد که ایران هفته قبل نامه‌هایی به دیپلمات‌های اتحادیه اروپا ارسال کرده و به آن‌ها هشدار داده که از اعمال تحریم‌های جدید علیه تهران خودداری کنند و هشدار داده که این تحریم‌ها می‌تواند منجر به قطع روابط اروپا با این کشور شود. در نامه‌ای که به سفرای اتحادیه اروپا ارسال شده و به دست پولیتیکو رسیده است، آمده است: «اگر اروپا ظرافت‌های وضعیت کنونی را در نظر نگیرد، عواقب بسیار جدی خواهد بود و روابط دوجانبه ممکن است دوام نیاورد». جوزف بورل، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیروز البته از گفت‌وگوی خود یا حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران خبر داده و گفته که در این گفتگو «بار دیگر موضع شفاف و متحد اتحادیه اروپا»را بیان کرده است: «مردم در ایران حق دارند اعتراض مسالمت‌آمیز داشته باشند و از حقوق اساسی خود دفاع کنند.» بورل گفته که سرکوب خشونت‌آمیز [معترضان]باید فوراً متوقف شود. معترضان باید آزاد شوند. پیش از بورل، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه هم گفته بود که «فرانسه سرکوب‌های رژیم ایران را محکوم می‌کند»، موضعی که به واکنش سخنگوی وزارت خارجه ایران منجر شد. ناصر کنعانی موضع ماکرون، را «اتهام‌زنی سیاسی، مداخله‌جویانه و مشوق خشونت‌طلبان» خوانده و گفته که در قانون اساسی جمهوری اسلامی حق اعتراضات مسالمت آمیز به رسمیت شناخته شده است. تغییر در سیاست ایران؟ اینکه تغییر ملموس سیاست امریکا و دولت‌های اروپایی، مذاکرات برای احیای برجام را در چه وضعیتی قرار خواهد داد، مشخص نیست. با این حال، برخی منابع در داخل امریکا می‌گویند که دولت بایدن تحت فشار قرار دارد تا سیاست خود را در قبال ایران از تمرکز بر احیای برجام تغییر دهد. جیسون برادسکی، مدیر سیاست اتحاد علیه ایران هسته‌ای، به روزنامه سان گفته که «تمرکز منحصر به فرد بر احیای برجام همه ملاحظات دیگر را مبهم کرده» و تأکید می‌کند که «مدتی طولانی است که درخواست‌هایی برای تغییر (تمرکز ملاحظات بر احیای برجام) وجود دارد.» در صورتی که دولت امریکا تحت تأثیر این وضعیت قرار بگیرد، ممکن است آینده مذاکرات احیای برجام به طور جدی تحت تأثیر قرار بگیرد. دیاکو حسینی، مشاور دولت پیشین ایران به ایسنا می‌گوید: «با توجه به شرایط اخیری که در کشور ما وجود دارد، فشار سنگینی از سوی لابی ضد برجامی در واشنگتن علیه بایدن اعمال میشود که موجب شده اشتیاقش برای توافق کاهش یابد؛ بنابراین این مسئله مزید بر علت شده تا دولت بایدن فعلاً تمایلی برای بازگشت به برجام نداشته باشد.» او هشدار می‌دهد: «تحریم‌هایی که اخیراً اعلام کرده‌اند که قصد دارند آن‌ها را اعمال کنند شاید جنبه نمادین داشته باشد، در غیر این صورت تحریم‌هایی که موثر هستند پیش از این وضع شده‌اند، اما همین تحریم‌های نمادین هم می‌تواند منجر به بدبینی در روند مذاکرات شود و حداقل حسن‌نیت لازم را مخدوش کند.»