پساب؛ منبع بهره‌برداری نشده

مهدی میرزایی- پساب تا زمانیکه اقدامات پالایشی بر روی آن انجام نگیرد، یک تخریب‌کننده بالفعلِ اکوسیستم‌های طبیعی و عاملِ شیوع دامنه‌ی گسترده‌ای از بیماری‌ها و حتی پدیدآورنده تنش‌های اجتماعی می‌باشد. در حالی¬که کشورهای توسعه یافته در حدود 70 درصد از پساب صنعتی و سکونتگاهی خود را تصفیه و در زمان خشکسالی استفاده می‌کنند، در کشورِ ما کمتر از 30 درصد از پساب‌ها به روش های مختلف تصفیه و به مصارف گوناگون اعم از صنعت، کشاورزی، فضای سبز، آبخوان‌داری و غیره می‌رسد.
لذا برای کشوری مانندِ ایران که اکثر نواحی آن دارای اقلیم خشک و نیمه خشک می‌باشد، برنامه‌ریزی بر روی بهره‌برداری از پساب‌ها بویژه پسابِ‌های سکونتگاهی و صنعتی غنیمتی کم‌نظیر می‌باشد. در شرایطی که کشورمان همواره با تنگناهای مزمن آبی مواجه بوده است، در دهه‌های اخیر با برداشت‌های بی‌رویه (مجاز و غیرمجاز) از منابع آب سطحی و زیرزمینی، افراط در احداث سدها و بندها و اقداماتی نظیر آن، منجر به ناهنجاری‌های فراوانی اعم از فرونشست، ریزگرد، مهاجرت‌های اقلیمی، ناهنجاری‌های اجتماعی و ... شده است. امروزه در ایران که آب به پاشنه‌ی آشیل امنیت عمومی و حیات تمدّنی آن تبدیل شده است، مصارفی نظیرِ آبیاری فضای سبز، آب مورد نیاز بخش قابل توجهی از بخش¬های صنعت، خدمات و کشاورزی می‌تواند با پساب تصفیه شده یا تلفیقی از پساب تصفیه شده و آب استحصالی از رودخانه‌ها و چاه‌ها انجام گیرد. هر چند این اقدام نیازمند مطالعات همه‌جانبه‌ای هست، ولیکن کشور ما ظرفیت‌های زیادی برای تصفیه و بهره‌برداری پساب‌ها دارد که باید بیش از پیش مورد توجه واقع گردد. همچنین در نظر داشتن گذر از تصفیه‌ی صِرف به تدوین نظام بهره برداری از پساب با داشتن چشم‌انداز و ضوابط قدرتمند حکمرانی جزو اولویت های برنامه‌ریزی ضروری می‌باشد. باید در نظر داشت که همان قدر که جوامع کویری نیازمند تصفیه و بهره‌برداری بهینه از پساب‌ها می‌باشند، ضرورت ساماندهی پساب در‌ نواحی ساحلی کشورمان در شمال و جنوب به دلیل پیامدهای شدیدِ زیست محیطی وجود دارد.
توضیح اینکه استفاده از پسابِ تصفیه شده می‌تواند بخشی از تقاضاها را مرتفع سازد و بارگزاری‌ها بر منابع آب را کاهش دهد. بنابراین هرچه از رویکرد عرضه بیشتر – به معنای بهره‌برداری بیشتر از منابع آب جاری و زیرزمینی – به سمت مدیریت منابع موجود برویم امکان بهبودبخشی منابع در قالب برنامه‌ای چندبعدی وجود خواهد داشت.