روزنامه ابتکار
1401/07/26
نقد عملکرد رسانه‌ها؛ از درگذشت مهسا امینی تا زندان اوین از دست رفتن فرصت برای روایت اول
یک مدرس دانشگاه در نقد عملکرد رسانه‌ها در حوادث اخیر با اعتقاد بر اینکه ما در حال حاضر در حوزه رسانه با ولنگاری روبه رو هستیم و رسانه ها فرصت روایت اول و روایت شفاف را از دست داده اند، معتقد است: اگر ما از همه این اتفاقات تلخ عبرت و بهره بگیریم برای اینکه بتوانیم نقیصه‌ای را برطرف کنیم، این است که در این جنگ بی‌سابقه رسانه‌ای بتوانیم از افکار عمومی جامعه خود پشتیبانی و دفاع کنیم و بتوانیم یک بازدارندگی ایجاد کنیم.سپهر خلجی ـ استادیار دانشگاه و دارای مدرک دکتری علوم ارتباطات ـ در گفت‌وگویی با ایسنا درباره‌ی نقد عملکر رسانه‌ها در حوادث اخیر، اظهار کرد: تصور من طبق مشاهدات و رصدی که در طول یک ماه گذشته در این حوادث داشتم این است که به نظر می‌رسد صحنه‌ی رخدادهایی که ما با آن مواجه هستیم، عمیقاً یک رویداد «رسانه پایه» و با محوریت روایت تصویر و با هدف ضربه به ادراک عمومی جامعه‌ی ایرانی است و در این شرایط سازمان شناختی مخاطبان ایرانی نشانه گرفته شده است. درباره‌ی علت اینکه چرا این رخداد «رسانه پایه» است، چرا محوریت بر اساس روایت تصویر است و چرا هدف آن ضربه به ادراک عمومی است، باید گفت وقتی صحنه را مشاهده می‌کنیم، یک بمباران خبری در حال اجراست که پیام‌های آن بسیار متنوع اما در عین حال هدفمند است و به صورت اخبار انبوه، پرتکرار و بی‌وقفه و البته در بستری از نارسایی‌های اجتماعی در حال پمپاژ به سمت افکار عمومی جامعه ایرانی است. بنابراین ما با زمینه‌های منفی و هیجان‌آور و تحریک‌کننده که عموماً متناقض و تلفیقی از اخبار جعلی و واقعی است مواجهیم که شرایطی را به وجود می‌آورد که اذهان عمومی دچار یک گیجی و استیصال در مقاومت و قدرت تشخیص شرایط میشود و لذا قدرت بازیابی و ارزیابی خود را از دست می دهد.
رخداد حوادث اخیر «رسانه‌پایه» است
این مدرس دانشگاه با تاکید بر اینکه رخداد حوادث اخیر رسانه پایه است، گفت: این رخداد در عین اینکه رسانه پایه است اما برخوردار از سویه‌های اقتصادی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی و حتی جنسیتی است. جبهه معارض ما که در برابر جمهوری اسلامی صف‌بندی کرده است، شریان حیاتی رسانه را به عنوان بستری برای دمیدن در آتش آشوبگری در نظر گرفته که کاملاً روشن است.
عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت با اشاره به نمونه‌هایی از جمله اظهارت اخیر وندی شرمن، قائم مقام وزارت خارجه آمریکا، یادآور شد: اگر اظهارات ایشان را ببینید متوجه می‌شوید که با صراحت اعلام می‌کند ما از شرکت‌های فناوری آمریکا خواسته‌ایم که مجوز خدمات ارتباطی برای مردم ایران را تسهیل کند به عبارتی می‌گوید می‌خواهیم به اغتشاشگران تسهیلات ارتباطی برسانیم و یا اظهارات رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران را نگاه کنید. هفته پیش عنوان کرد که ایالت متحده برای فراهم کردن ابزار ارتباطی برای جامعه‌ی ایرانی تعهد دارد. یا مثلاً نامه ی ۲۰ نفر از اعضای دموکرات و جمهوری خواه نمایندگان مجلس آمریکا را ببینید که از وزارت خزانه داری رسماً می‌خواهند که شما اطمینان حاصل کنید که مردم ایران به فناوری وسایل ارتباطی مورد نیاز دسترسی پیدا می‌کنند. بنابراین صحنه کاملاً روشن است و رویداد اخیر در عین برخورداری از سویه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی اما کاملاً در بستر رسانه و در چارچوب ارتباطات در حال اجراست.
برای رسانه‌های ما در حوادث اخیر چه اتفاقی افتاد؟
این پژوهشگر حوزه ارتباطات در نقد عملکرد رسانه‌های داخلی در حوادث اخیر گفت: آن چیزی که در آن سوی میدان مورد توجه قرار می‌گیرد رسانه است اما در این سو ما دچار یک به هم ریختگی رسانه‌ای هستیم. در شرایطی که ما با سرعت انتقال پیام و سرعت تحولات با اتکاء به عملیات رسانه‌ای در سمت جبهه معارض مواجهیم و جبهه معارض با تمرکز بر رسانه، دشمنی خود را تیزتر کرده است، اما در این طرف ما با تاخیر در روایت به موقع، ناتوانی در تشخیص دقیق آسیب‌ها، کُندی در انتقال پیام و بی‌توجهی به متقاعدکنندگی پیام و آماده نبودن بسترهای رسانه‌ای برای عملیات پرحجم و استفاده از شیوه‌های رسانه‌ای ناکارآمد مواجه هستیم. علاوه بر آن هرج و مرج در موضع‌گیری رسانه‌ای مدیران و از طرف دیگر ولنگاری در موضع‌گیری رسانه‌ای افراد غیرمسئول که شامل افراد چهره و غیره چهره میشود نیز وجود دارد. ما اگر نتوانیم این وضعیت را اصلاح کنیم دشمن از افکار عمومی ما قربانی می‌گیرد و این یکی از مهم‌ترین اتفاقات تلخی است که در حال رخ دادن است.
خلجی با اشاره به اینکه بهم ریختگی میدانِ رسانه شامل همه‌ی رسانه‌ها میشود، یادآور شد: اولویت‌دارترین و فوری‌ترین تصمیمی که می‌گیریم باید ساماندهی وضعیت رسانه‌ای کشور باشد؛ البته میزان بهم ریختگی‌ها نوسان دارد، برخی خوب عمل می‌کنند و در برخی موارد اینگونه نیست. جایی که نباید حرفی بزنند حرف می‌زنند و جایی که نباید موضعی بگیرند، می‌گیرند و جایی که اطلاعات نباید بدهند، می‌دهند و خود آن اطلاعات دچار حاشیه جدید میشود و با سایر اطلاعات بعضاً در تناقض قرار می‌گیرد. اگر ما به این درک برسیم که صحنه‌ی پیش روی ما یک صحنه‌ی رسانه پایه است، بنابراین اولویت‌دارترین و فوری‌ترین تصمیمی که می‌گیریم باید ساماندهی وضعیت رسانه‌ای کشور باشد.
عضو شورایعالی ایرنا معتقد است: جامعه‌ی ایرانی بیش از هر زمان دیگر آن تکیه‌گاه محکم خود را در حوزه رسانه دچار اختلال می‌بیند، رسانه‌ای که باید تبیین کننده و امیدآفرین باشد، روشن کننده مسیر درست و نادرست باشد متاسفانه دچار اختلال جدی است. با وجود اینکه رسانه‌های جبهه مقابل بر مبنای جعل خبر و با دروغ های بزرگ و پرتکرار اهداف خود را دنبال می‌کنند، اما رسانه ما نمی‌تواند با عملیات رسانه‌ای هوشمندانه دروغ‌های آنان را با روایت صحیح و به موقع خنثی کنند.
عواقب از دست دادن فرصت روایت اول
خلجی درباره‌ی عملکرد صداوسیما در حوادث اخیر نیز اظهار کرد: در ارتباط با صدا و سیما، اول باید دید در حوادث اخیر، برای روایت اول گامی برداشتند یا برنداشتند و یا با محدودیت‌هایی مواجه شدند و یا اطلاعات لازم در اختیارشان قرار نگرفت. بنابراین دلایلی ندارم که الان رسانه ملی را قضاوت کنم اما آن چیزی که به هر حال به هر دلیلی اتفاق افتاد، منجر به این شد که ما در حوادث اخیر که شروع آن از یک ماه پیش و با فوت تلخ خانم مهسا امینی شروع شد، فرصت روایت اول و روایت شفاف از این قضیه را به مدت دو سه روز از دست دادیم و طبیعی است اگر در رویدادی روایت اول را که می‌توان با اتکاء به اسناد روشن صحنه را شفاف کرد از دست بدهیم، هر روایتی که بعد از آن تولید کنیم، روایت اول نخواهد بود؛ چراکه رسانه مقابل، چندگام از شما جلوتر خواهد بود و با روایت خود حاشیه‌ها را تثبیت کرده و شما باید به دنبال پاسخگویی به شبهات آن حواشی باشید.
در حادثه زندان اوین تا حد زیادی اطلاع رسانی و روشنگری سرعت گرفت
وی در تبیین ضرورت انتشار روایت اول در رویدادها با اشاره به آتش سوزی اخیر زندان اوین، یادآور شد: در این حادثه تا حد زیادی اطلاع‌رسانی سرعت گرفت و به ابعاد ماجرا پرداخته شد، بنابراین وقتی رسانه روشنگری می‌کند زمینه برای میدان‌داری رسانه رقیب محدود میشود. اما در قضیه فوت خانم مهسا امینی ما با مشکل مواجه شدیم. به عنوان مثال فیلم‌هایی که از ایشان بعد از ۱۰ یا ۲۰ روز منتشر شد، می‌توانست خیلی زودتر منتشر شود و متاسفانه با تاخیر زیاد منتشر شد. بنابراین خیلی کُند روایت کردیم. اتفاقی رخ داد و بعد از آن همه ماجرا بر مبنای این حادثه از سوی رسانه معاند روایت شد.
بی‌اعتمادی بزرگ‌ترین بحران کنونی صداوسیما است
همچنین منوچهر اکبرلو (مدرس و منتقد رسانه و سینما) در گفت و گو با ایلنا می گوید: «تلویزیون دیر یا زود باید اقتضاعات رسانه را به رسمیت بشناسد، اقتضاعات رسانه یعنی سکوت نکردن، پرداختن فوری به اتفاقات بیرونی، بیان مواضع افراد مختلف در یک واقعه و به رسمیت شناختن دیدگاه‌های متضاد با مواضع رسمی تلویزیون. در حال حاضر چنین نیست؛ یعنی حتی کسی که سال‌ها در تلویزیون به صورت مجری یا مهمان یا کارشناس حضور داشته و همین الان نیز فعالیت او از تلویزیون پخش میشود اگر کوچکترین سخنی بر خلاف مواضع تلویزیون اعلام کند، سخنانش حذف میشود و در صورت اعتراض او به لیست بلند بالای ممنوع‌التصویرها افزوده میشود. اقتضائات رسانه یعنی کاری که رسانه‌های کشورهای دیگر درباره رویدادهای کشور ما انجام می‌دهند. یعنی با وقوع هر رویداد بلافاصله به سراغ آن می‌روند، بلافاصله آنگونه که می‌خواهند اطلاع‌رسانی می‌کنند و همواره از وجود افراد با دیدگاه‌های مختلف استفاده می‌کنند. تلویزیون ما در موارد اندک مانند ساخت برنامه «شیوه» در چند هفته گذشته بسیار محافظه‌کارانه این اقتضاعات را رعایت می‌کند و حتی می‌بیند که چنین برنامه‌هایی هر چند اندک و هر چند در شبکه‌های خاص مانند شبکه چهار هر گاه پخش شده‌اند فوراً مورد استقبال مردم قرار گرفته‌اند اما روحیه محافظه‌کارانه و بی‌توجهی به اقتضاعات رسانه سبب شده این رویه فراگیر نباشد و تا زمانی که مردم صداهای متنوع را نشنوند این بحران بی‌اعتمادی متاسفانه ادامه خواهد داشت.»
سایر اخبار این روزنامه
« ابتکار» تاثیر افزایش مبلغ حقوق کارکنان را بر معیشت‌شان بررسی کرد
حقوق‌های زیر خط فقر
نقد عملکرد رسانه‌ها؛ از درگذشت مهسا امینی تا زندان اوین
از دست رفتن فرصت برای روایت اول
محسنی اژه‌ای:
آنچه در اوین به دست عوامل دشمن رخ داد جنایت بود
«ابتکار» اختلافات جدید میان ایران و اتحادیه اروپا را بررسی می‌کند
تهران و بروکسل در کشاکش تحریم
سیف الرضا شهابی
مخالفت با لیز تراس و انتخابات آینده
معاون وزیر ارتباطات:
کسب و کار‌ها از ابتدا نباید از اینستاگرام استفاده می‌کردند!
محور مقاومت، آمریکا و صهیونیست‌ها را وادار به تسلیم کرد
اتحادیه اروپا تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کرد
سرلشکر سلامی:
رسانه‌های‌تان را کنترل کنید؛ اگرنه دود آن به چشم شما خواهد رفت
