روزنامه جوان
1401/08/08
آسیب خشونت کلامی سریال‌های کمدی بر ساختار کلامی جامعه
سریال‌های کمدی دست کم در سه دهه اخیر جزو پرمخاطب‌ترین آثار نمایشی تلویزیون بوده‌اند و از این جهت مدیران صداوسیما همواره آن را به عنوان یک نقطه قوت برای خود فرض کرده‌اند، اما حقیقت ماجرا این است که این سریال‌ها بیشترین تأثیر منفی را بر ساختار کلامی زبان فارسی برجای گذاشته‌اند.درست در همان زمانی که مدیران رسانه ملی به خاطر پربیننده بودن سریال‌های کمدی در پوست خود نمی‌گنجیدند و صرفاً در قالب اصالت خنده و سرگرمی و جذب مخاطب درحال تولید اثر نمایشی بودند این ساختار کلامی زبان فارسی بود که بی حاشیه زیر دیالوگ‌های این آثار درحال خرد شدن بود، اما برای مدیرانی که فرهنگ برایشان در حاشیه قرار داشت اولویتی جدی به شمار نمی‌آمد. دیالوگ‌نویس‌ها و فیلمنامه‌نویس‌های آثار کمیک شاید آخرین اولویتی که در نوشتن پیش چشمشان می‌آید اهمیت زبان فارسی باشد و رسانه ملی هم برخلاف وعده و وعید‌هایی که برای حفظ زبان فارسی می‌دهد هنوز به قواعد و دستورالعمل‌هایی که بتواند ضامن تقویت زبان فارسی در سریال‌های تلویزیونی شود نزدیک هم نشده است و این در حالی است که کاربرد خشونت کلامی در مجموعه‌های تلویزیونی به‌طور کلی و مجموعه‌های کمدی به‌طورخاص، می‌تواند آثار سوء فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد.
فاطمه عظیمی‌فرد، عضو انجمن زبان‌شناسی ایران و مدیر گروه زبان و رسانه مرکز تحقیقات صداوسیما با اشاره به وفور کاربرد خشونت کلامی به‌عنوان رفتاری عمدی در مجموعه‌های کمدی به ایبنا می‌گوید: نتیجه بررسی اخیر در میزان کاربرد خشونت کلامی در مجموعه‌های کمدی پرمخاطب سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد خشونت کلامی و کاربرد دشواژه و کاربرد جملات خشنی که در آن‌ها بی‌ادبی آشکار و بی‌ادبی منفی به کار رفته، به‌ویژه در کلام مردان، لزوم بررسی زبانی تولیدات کمدی را قبل از پخش نشان می‌دهد.
خشونت کلامی در سریال‌های کمدی
عظیمی‌فرد با بیان اینکه مجموعه‌های کمدی سیما، از جمله تولیدات پرطرفدار رسانه‌ای هستند، تصریح کرد: اگرچه مطالعات در حوزه شادی‌آفرینی و امیدبخشی در رسانه در سال‌های اخیر از رشد چشمگیری برخوردار بوده و به تولید مباحث نظری بسیاری در این زمینه انجامیده، اما واقعیت آن است که با وجود تلاش‌های بسیار از سوی پژوهشگران و کارشناسان، همچنان فاصله‌ای عمیق در ملموس و عینی‌شدن نتایج پژوهش‌ها به چشم می‌خورد. وی با اشاره به اینکه خشونت در دو شکل کلامی و غیرکلامی در زبان وجود دارد، گفت: حرف‌های آزاردهنده همچون دشواژه‌ها و لحن تند و تحقیرآمیز نمونه‌هایی از خشونت کلامی هستند. همچنین خشونت کلامی لایه‌های پنهانی دارد که یکی از انواع آن، سکوت است. ازاینرو، سکوت نیز همچون رفتاری غیرکلامی، به‌عنوان یکی از شاخصه‌های خشونت کلامی برشمرده میشود.
این مدرس زبان‌شناسی با بیان اینکه ارتباط تنگاتنگی بین زندگی اجتماعی و واژگان زبانی هر جامعه وجود دارد، افزود: یکی از جنبه‌های کاربرد زبان در زندگی روزمره، ساز و کار‌های رعایت ادب است. عظیمی‌فرد به معرفی برخی جلوه‌های استفاده از بی‌ادبی زبانی به صورت مستقیم و غیرمستقیم درمجموعه‌های کمدی بررسی شده پرداخت و گفت: از جمله جمله‌های تداعی‌کننده بی‌ادبی مستقیم درمجموعه‌ها می‌توان به مواردی، چون «ساکت شو!»، «ساکت باش!»، «با تو ام»، «دارم با تو حرف می‌زنم!» و «تو یه عمریه تعطیلی!» و از جمله جمله‌های دارای بی‌ادبی غیرمستقیم نیز می‌توان به اینکه «قیافه‌ش داد می‌زنه معتاده!» اشاره کرد.
وی همچنین به کاربرد زبان مخفی در مجموعه‌های کمدی سیما اشاره کرد و افزود: زبان مخفی یا زبان رمزی یا آرگو، زبان یا گویش اجتماعی گروه‌هایی اجتماعی است که اعضای آن تمایل به پنهان نگاه داشتن محتوای کلام خود از گروه‌های دیگر یا جامعه زبانی نشان می‌دهند. در یکی از مجموعه‌ها در چندین مورد اصطلاحات زبان مخفی به کار رفته بود ازجمله می‌توان به «قفلی‌زدن» و «کنتورپراندن» اشاره کرد.
بی ادبی و خشونت لفظی در خانواده
این زبان‌شناس با اشاره به اینکه میزان کاربرد واژه‌ها و جمله‌های خشن در هر سه مجموعه در میان مردان بیشتر از زنان بوده است، توضیح داد: در یک مورد هم که شخصیت زن زبان خشن داشت، این شخصیت در نوع صحبت رفتاری مردانه دارد. مخاطبان دشواژه نیز هم زن، هم مرد و هم بچه بوده‌اند. در مورد زنان، کاربرد دشواژه زمانی انجام شده که مخاطب فرزندشان بوده یا زن گوینده به لحاظ سنی بالاتر از مخاطب خود که ممکن است فرزندش نباشد، بوده است؛ از جمله می‌توان به «تو حرف نزنی نمی‌گن لالی» (مادر به فرزند) و «ذلیل‌شده» (مادر خطاب به فرزند کوچکش) اشاره کرد. مخاطبان مردانی که دشواژه به کار برده‌اند، همه نوع طیفی بوده‌اند.
این پژوهشگر حوزه زبان‌شناسی همچنین به استفاده از برخی ضرب‌المثل‌های با بار منفی و کنایه‌آمیز اشاره کرد و گفت: در این راستا می‌توان به مواردی از جمله «از درد لاعلاجی به گربه بگم خانم باجی» (بیان طعنه‌آمیز، بی‌ادبی غیرمستقیم) و «نادون یه سنگ می‌ندازه تو چاه، هزار تا عاقل نمی‌تونن درش بیارن» (توهین مستقیم) اشاره کرد. عظیمی‌فرد با تأکید بر اینکه امروزه خشونت کلامی، به یکی از مشکلات جدی فرهنگی جامعه در همه سطوح به‌ویژه فضای مجازی تبدیل شده است، توضیح داد: کاربرد خشونت کلامی در مجموعه‌های تلویزیونی به‌طورکلی و مجموعه‌های کمدی به‌طورخاص، می‌تواند اثر‌های سوء فردی و اجتماعی به همراه داشته باشد؛ بنابراین انتظار می‌رود رسانه ملی به‌عنوان متولی برنامه‌ریزی زبان به مباحث زبانی برنامه‌ها، بیشتر توجه نشان دهد. تغییرات فرهنگی، بدون شناخت مؤلفه‌های اصلی سطوح مختلف فرهنگ، انجام نمی‌شود و با شناخت مؤلفه‌های مختلف فرهنگ، ضمن شناسایی سازوکار‌ها و نحوه تغییرپذیری، می‌توانیم بر آن‌ها تأثیرگذار باشیم.
ترویج فرهنگ بی قیدی و لاابالی‌گری
وی ادامه داد: مجموعه‌های نمایشی و به‌ویژه مجموعه‌های کمدی سیما که طیف وسیعی از بینندگان جوان و نوجوان و بزرگسال را دارند، می‌توانند بر ساختار زبانی مخاطبان و در نتیجه، در درازمدت بر فرهنگ یک جامعه تأثیرگذار باشند. ازاینرو، شناسایی واژه‌ها و عبارت‌های زبانی مورد استفاده در این مجموعه‌ها و بررسی بار عاطفی آن‌ها و سنجش میزان توجه به نزاکت زبانی به شکل مستمر پیشنهاد میشود.
این عضو انجمن زبان‌شناسی ایران با تأکید بر اینکه با نظارت دقیق بر فیلمنامه و پرهیز از بداهه‌گویی می‌توان از کاربرد صورت‌های زبانی نامناسب کاست، گفت: از سوی دیگر باید در کاربرد زبان مخفی، دقت بیشتری شود، چراکه این سیاق زبانی، نوعی لمپنیسم مدرن را رواج می‌دهد که مهم‌ترین شاخصه‌های آن بی‌قیدی و لاابالی‌گری است.
سایر اخبار این روزنامه
آرامش‌تان را می‌گیریم
خون سید فریدالدین به گردن فراهم‌کنندگان شرایط آشوب است
توقف اغتشاشات برای مهار تروریست‌ها
یا کشته‌ای می‌یابیم یا کشته‌ای می‌سازیم!
آشوب در ایران با همکاری مصی و داعش!
مسکو: خرابکاری «نورداستریم» کار لندن است
فضای فاشیستی در امریکا
آسیب خشونت کلامی سریال‌های کمدی بر ساختار کلامی جامعه
چشم‌پوشی پلیس از یک تخلف‌آشکار
«گوش دادن» رابطه مردم و مسئولان را ترمیم خواهد کرد
آشوبگران به میز محاکمه رسیدند
تأسیس بی‌بی‌سی فارسی در هند شگرد فریبکارانه انگلیس بود
تکلیفی که رهبر ۱۳ ساله به دوش نوجوانان بسیجی گذاشت
امان از وزیر جو زده!
اعطای کارت اعتباری ۱۰میلیونی دولت سیزدهم به مردم
اعطای کارت اعتباری ۱۰میلیونی دولت سیزدهم به مردم
