روزنامه وطن امروز
1401/08/16
آغاز راه جدید فضایی
مهدی بختیاری*: ماهواره‌بر «قائم 100» را باید آغازی برای ورود به سطح بالاتر از فعالیت‌های فضایی در کشور دانست. این دومین ماهواره‌بر ساخته‌شده توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران و نخستین ماهواره‌بر ایرانی است که در تمام مراحل خود از سوخت جامد استفاده می‌کند. پیش از این، ماهوارهبرهای ایرانی نظیر سفیر، سیمرغ و ذوالجناح از سوخت مایع بهره می‌بردند و ماهواره‌بر قاصد (اولین ماهواره‌بر ساخت سپاه) نیز در مرحله اول خود از سوخت مایع استفاده می‌کند. ماهواره‌بر قائم 100 برخلاف همه این نمونه‌ها، در تمام مراحل از موتور سوخت جامد بهره می‌گیرد که در مرحله اول، موتور «رافع» و در مرحله دوم، موتور «سلمان» است. در هر دو این موتورها -که ساخت صنایع داخلی ایران هستند- علاوه بر سوخت جامد، از بدنه کامپوزیتی نیز استفاده شده که وزن آن را سبک‌تر می‌کند. استفاده از سوخت جامد - و البته نازل متحرک که یکی دیگر از مزیت‌های قائم100 نسبت به نمونه قبلی (قاصد) است- قدرت رانش بیشتری را هم در اختیار این ماهواره‌بر قرار می‌دهد. اگر در 2 پرتاب قبلی سپاه، ماهواره‌بر قاصد توانسته بود ماهواره‌های «نور یک و 2» را با وزنی در حدود 20 کیلوگرم در مدار 500 کیلومتری تزریق کند، ماهواره‌بر قائم قرار است در آینده نزدیک ماهواره «ناهید» را با وزنی در حدود 80 کیلوگرم در این مدار قرار دهد. بنابراین ما با یک جهش حداقل 4 برابری در پرتاب ماهواره (به لحاظ وزن) روبه‌رو خواهیم بود. مزیت دیگر ماهواره‌بر قائم100 را باید سرعت آماده‌سازی آن دانست. این ماهواره‌بر در کمترین زمان ممکن که اختلاف فاحشی با نمونه‌های قبلی دارد آماده و پرتاب میشود. کاهش زمان ساخت، ویژگی دیگر قائم 100 است که طبیعتا در ساخت تعداد بیشتر و افزایش پرتاب‌ها موثر خواهد بود. ناگفته پیداست افزایش تعداد پرتاب‌ها و تزریق ماهواره‌های بیشتر در فضا برای تثبیت مدار لئو نقش چشمگیری در پیشبرد اهداف برنامه فضایی ایران خواهد داشت. اما آنچه 2 روز قبل رخ داد، نخستین پرتاب «زیرمداری» ماهواره‌بر قائم بود. در حقیقت یک ماهواره‌بر برای رسیدن به وضعیت کامل عملیاتی می‌بایست چند مرحله تست‌های اولیه را پشت سر بگذارد که از جمله آنها، پرتاب‌های زیرمداری است. در این پرتاب‌ها، ماهواره‌بر همه مدار حرکتی را طی نمی‌کند، بلکه پس از خروج از جو و طی مسیری کوتاه، مجددا به داخل جو بازمی‌گردد و هدف اصلی از انجام آن نیز تست همه تجهیزات و سامانه‌هایی است که تا پیش از این روی زمین تست شده بود و حالا باید نتیجه عملکرد آنها را در حالت عملیاتی و در خلأ مشاهده کرد. برنامه فضایی ایران چشم‌اندازی بلند برای رسیدن به مدار ژئو (36 هزار کیلومتری) دارد که لازمه آن، تثبیت مدارهای پایین‌تر (لئو و مئو) است و ما اکنون در مرحله مدار لئو قرار داریم که از قضا عمده ماهواره‌های کاربردی در جهان (در حوزه‌های تصویربرداری، سنجش، کشاورزی، هواشناسی، مخابراتی و...) در همین مدار حضور دارند. جمهوری اسلامی ایران پیش از این، ماهوارهبرهای سیمرغ و ذوالجناح (ساخت وزارت دفاع) را برای تزریق ماهواره در مدار 500 کیلومتری داشته است و در این مسیر، سپاه پاسداران نیز با ساخت ۲ نمونه ماهواره‌بر قاصد و قائم 100 سعی در تکمیل این مسیر دارد؛ مسیری که در آینده با ماهوارهبرهای جدیدتر ارتقا خواهد یافت. ذکر این نکته نیز لازم به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران به‌رغم پیشرفت در بسیاری از حوزه‌های فناورانه، در حوزه فضایی از یک عقب‌افتادگی چند ساله رنج می‌برد که این موضوع در کلام حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای رهبر حکیم انقلاب در دیدار اخیر با نخبگان نیز به صراحت بیان شد. لازمه رفع این عقب‌افتادگی و رسیدن به بخش عمده‌ای از برنامه‌های پیشین فضایی، تمرکز دولت به عنوان قوه اجرایی کشور و نیز پای کار آوردن تمام پتانسیل‌های علمی، اجرایی و فناورانه کشور اعم از دولتی و خصوصی است. در حقیقت عمل جهادی و انقلابی زمانی نتیجه بهتری خواهد داشت که همه نهادها و سازمان‌های مسؤول با تمام ظرفیت پای کار بیایند و هزینه‌ها در این حوزه، بیشتر و برنامه‌ریزی‌شده‌تر باشد. ما اگر می‌خواهیم در حوزه فضایی به تمام اهداف بلند خود برسیم، چاره‌ای نداریم جز اینکه همه ظرفیت‌های کشور را پای کار بیاوریم والا کارکرد برنامه فضایی در حد شعار و چند بیلان کار برای نهادهای مختلف، باقی خواهد ماند. * کارشناس دفاعی - امنیتی