روزنامه وطن امروز
1401/08/29
بازگشت فوتبال به خانه تمدن
شروین طاهری / دوحه: بزرگ‌ترین رویداد جهانی‌سازی شده بشر مدرن، امشب در منطقه‌ای افتتاح میشود که گهواره تمدن بشری بوده است. ساعت 19:30 (به وقت تهران) جام‌جهانی 2022، بیست‌ودومین ابررویداد فوتبال، پس از یک مراسم افتتاحیه نمادین در ورزشگاه «البیت» دوحه با دیدار ۲ تیم قطر و اکوادور از گروه اول آغاز میشود. طبق آخرین برآوردها، چشم دست‌کم 3میلیارد نفر از اهالی کره زمین امشب به ورزشگاهی 60 هزار نفری دوخته شده که در فاصله تنها 170 کیلومتری از سیراف، بندر باستانی فلات ایران بر ساحل شمالی خلیج‌فارس قرار گرفته است؛ آوردگاهی ورزشی در جنوب دوحه اما دربر‌دارنده نمادهایی فراورزشی، چنانکه هم نام و هم طراحی‌اش را از قدیمی‌ترین واژه شناخته‌شده مرتبط با تمدن بشری گرفته است؛ واژه آرامی «بیت» به معنای خانه که سابقه کتابتی 5 هزار ساله در تمدن‌های باستان منطقه هلال خصیب (بین‌النهرین، شامات، فلات ایران و سواحل خلیج‌فارس) داشته است. در ماه‌ها و هفته‌های اخیر، رسانه‌های بین‌المللی به طور مداوم این عبارت را تکرار کرده‌اند که جام‌جهانی فوتبال برای نخستین بار در عمر 92 ساله‌اش در یک کشور اسلامی و عربی برگزار میشود اما همواره از اشاره به واقعیت فوق اکراه داشته‌اند که فوتبال به خانه زادگاه تمدن بازگشته است؛ نکته‌ای که به نظر می‌رسد به‌رغم تمام تفاوت‌های خاص این دوره از جام با ادوار قبلی، خاطر غربی‌ها را می‌آزارد. گویی با آنکه پدیده ورزش جهانی و گل سرسبد آن جام‌جهانی فوتبال، مولود مدرنیته است اما حتی اربابان مدرنیته خود از محک خوردن این پدیده در منطقه زادگاه تمدن بشری دچار واهمه شده‌اند، حتی اگر تمام ملزومات برگزاری این رویداد محبوب سرمایه‌داری جهانی در شبه‌جزیره کوچکی در جنوب خلیج‌فارس که حکم منبع سوختش را دارد، از سوی غرب و متحدانش تامین شده باشد. سرسپردگان مکتب سرمایه‌داری که هر متاعی را قابل خرید و فروش می‌دانند، به قطر 2022 که می‌رسند، خرید یک رویداد بین‌المللی ابرورزشی با همه شکوهش را بر اهالی خلیج‌فارس حرام می‌شمارند. باید پرسید چرا به مدت نزدیک به یک قرن، میزبانی هیچ یک از 21 دوره قبلی جام‌جهانی فوتبال و همچنین هیچ یک از ده‌ها دوره المپیک‌های تابستانی و زمستانی به هیچ کشوری در منطقه گهواره تمدن از ساحل نیل در مصر گرفته تا شبه‌قاره هندوستان و از قفقاز و آسیای میانه گرفته تا اقیانوس هند سپرده نشده است؟ حتی حالا که هند در حال تبدیل‌شدن به یک قطب اقتصادی اصلی در جهان است، ترکیه و عربستان جزو جی 20 (گروه 20 اقتصاد بزرگ دنیا) هستند، امارات تبدیل به قطب تجارت و توریسم بین‌المللی شده و مصر همچنان کانون فرهنگی - تاریخی برای اعراب، مسلمانان و دوستداران فرهنگ و تاریخ در سراسر جهان است. البته از آنجا که این پرسشی است در چارچوب خود مدرنیته غرب‌نهاد، به هزار و یک دلیل که خودمان بهتر می‌دانیم، فعلا اشاره‌ای به ایران، قطب اصلی تمدن منطقه نمی‌کنیم خصوصا از آن روی که ایران کانون انقلابی اسلامی است که سلطه غربی را با همه نمادهایش از جمله ابررویدادهای ورزشی مدرن به چالش می‌کشد. فوبیایی که این روزها در لشکر رسانه‌ای، لیبرال و دگرباش غربی نسبت به ویژگی‌های برگزاری نخستین جام‌جهانی در قلمروی اسلامی- عربی دیده میشود، تالی همان نگاه استعماری است که به خوار شمردن ما و همسایگان و هم‌میراثان ما عادت کرده‌اند. مشکل‌شان فقط با خود عرب خلیجی که به قول رسانه‌های انگلیسی‌زبان تا 5 دهه پیش با پای برهنه به ملاحی و ماهیگیری و صید مروارید اشتغال داشته نیست، بلکه غربی‌ها آن قطری‌های متخصص ایرانی، عمانی، هندی و پاکی‌تباری را هم که در راه تدارک میزبانی این رویداد بزرگ به خاندان آل‌ثانی کمک کرده‌اند تحقیر می‌کنند. حتی انتخاب چفیه خاص قطری که خود یک پوشش تاریخی منطقه ما است به عنوان نماد این دوره جام، با تحقیر غربی‌ها مواجه شد، نشان به آن نشان که این نزدیک‌ترین نماد به تاریخ تمدن در 15 دوره اخیر رقابت‌ها (از جام‌جهانی 1966 انگلیس که طراحی نماد باب شد) بوده است. البته دولت قطر از همان 12 سال پیش که توسط هیات اجرایی وقت فیفا به عنوان میزبان جام‌جهانی 2022 برگزیده شد، توسط غربی‌ها به عنوان کوچک‌ترین میزبان جام و شبه‌جزیره‌ای بیابانی و بدوی که هیچ چیز جز گاز ندارد مورد تحقیر قرار می‌گرفت. بماند که همان زمان قطر، شبکه الجزیره را داشت که از بسیاری جهات، نخستین رسانه بین‌المللی مستقل از رسانه‌های شرکتی غرب و متحدان عبری و عربی‌اش در منطقه بود. حتی پیش از آنکه بهانه‌هایی همچون شرایط غیرانسانی کارگران پروژه‌های زیرساختی جام‌جهانی در قطر و بعدتر برگزاری رقابت‌هایی تابستانی در فصل زمستان، ممنوعیت تبلیغات دگرباشان جنسی، سوءاستفاده از فضای جام برای برپایی کارزارهای سیاسی علیه کشورهای مستقل عضو فیفا و سازمان ملل و در نهایت منع مصرف مشروبات الکلی در محیط مسابقات جام 2022 را به دست رسانه‌های شرکتی عمدتا اروپایی و آمریکایی برای تخریب برگزارکنندگان قطری بیندازد. * فیفا نامه اخطار رئیس فیفا، جانی اینفانتینو درباره سیاسی‌کاری فدراسیون‌های 32 کشور حاضر در جام بیست‌ودوم بویژه به منزله اتمام حجت با اروپایی‌ها بود. او نیمه اول آبان‌ماه در اوج روزهایی که شایعه کثیف حذف جمهوری اسلامی ایران توسط رسانه‌های انگلیسی و آمریکایی منتشر می‌شد- کارزاری که به‌منزله نقض رسمی قوانین فیفا برای جلوگیری از دخالت سیاست در روند و نتایج فوتبال توسط ۲ کشور هم‌گروه ایران در جام‌جهانی قطر بود -شرکت‌کنندگان در جام‌جهانی پیش رو را به پرهیز از سیاسی کردن فوتبال فراخواند و از آنها خواست در تورنمنت قطر تنها روی فوتبال تمرکز کنند و اجازه ندهند این ورزش به نبردهای ایدئولوژیک یا سیاسی کشیده شود. این دقیقا به منزله خلع سلاح غربی‌ها بود. حال رئیس سوییسی- ایتالیایی در آستانه افتتاح نخستین جام‌جهانی در اقلیم اسلامی، خود با برگزارکنندگان همراه شده و منتقدان را به چالش می‌کشد. او برای دفاع در مقابل سیل هجمه‌ها و ابهامات درباره شرایط میزبانی قطر، این بار بهترین دفاع را حمله دیده است. اینفانتینو در نخستین کنفرانس خبری ویژه مدیریت فیفا پیش از دیدار افتتاحیه روز یکشنبه در مقابل رسانه‌ها قرار گرفت و با دفاع قاطع از میزبان، اعلام کرد غرب در موقعیتی نیست که بتواند درس اخلاق به این کشور خلیج‌فارس بدهد. مطابق انتظار در این نشست خبری هم بیشتر سوالات از رئیس فیفا حول رفتار قطر با کارگران مهاجر و دگرباشان جنسی متمرکز شده بود. اما اینفانتینو در یک سخنرانی، اروپایی‌های حمله‌برنده به جام‌جهانی را به کسانی تشبیه کرد که در خانه‌های شیشه‌ای نشسته و سنگ پرتاب می‌کنند. طرفه آنکه این شخصیت اروپایی، خود دل پری از ظلم تاریخی اروپا و غرب نسبت به سایر مردم جهان داشت. او گفت: «ما درس‌های بسیاری از برخی اروپایی‌ها و از جهان غرب گرفته‌ایم. من فکر می‌کنم برای کاری که ما اروپایی‌ها در 3000 سال گذشته در سراسر جهان انجام داده‌ایم، باید برای 3000 سال آینده، پیش از آنکه به مردم درس اخلاق بدهیم، عذرخواهی کنیم. دیروز در دوحه، اینفانتینو که سال 2016 هدایت فیفا را بر عهده گرفت و بر جام 2018 روسیه نظارت داشت، سخنان خود را با این جمله آغاز کرد: «امروز احساسات بسیار قوی‌ای دارم. امروز احساس می‌کنم قطری هستم. امروز احساس عرب بودن می‌کنم. امروز احساس می‌کنم آفریقایی هستم. امروز احساس ناتوانی می‌کنم. امروز احساس می‌کنم [مثل] یک کارگر مهاجر... البته من قطری نیستم، عرب نیستم، آفریقایی نیستم، همجنسگرا نیستم، من معلول نیستم. من واقعاً یک کارگر مهاجر نیستم. اما من این حس را دوست دارم چون می‌دانم تبعیض و مورد آزار و اذیت قرار گرفتن به عنوان یک خارجی در یک کشور خارجی به چه معناست». رئیس فیفا از دوران کودکی خود در سوییس به عنوان پسر یک کارگر مهاجر ایتالیایی صحبت کرد و گفت: «در کودکی مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتم. چون موهای قرمز و کک و مک داشتم، مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتم، به‌علاوه ایتالیایی بودم، تصورش را بکنید! بعدش چه کاری می‌کنید؟ شما سعی می‌کنید درگیر شوید، دوست پیدا کنید... این کاری است که ما باید انجام دهیم». او با اشاره به اینکه یک میلیارد فرد ناتوان از جهات مختلف در جهان وجود دارد، به اروپایی‌ها هشدار داد به جای حمله به میزبان جام، برای رسیدگی به وضعیت مهاجران خود، مسؤولیت‌پذیر باشند. اینفانتینو ادامه داد: «این درس اخلاق(غرب) یک‌طرفه است، فقط ریاکاری است». او در نهایت در مقابل سوالات درباره ممنوعیت فروش آبجو در 8 ورزشگاه میزبان جام‌جهانی 2022 اعلام کرد این یک تصمیم مشترک بوده است. با این حال به اروپایی‌ها کنایه زد: «شخصا فکر می‌کنم برای سه ساعت در روز اگر نتوانید آبجو بنوشید، زنده خواهید ماند. قوانین مشابهی در فرانسه، اسپانیا و اسکاتلند، جایی که هیچ آبجویی در استادیوم‌ها مجاز نیست وجود دارد». پیام اینفانتینو منعکس‌کننده پیام میزبانان قطری است که استدلال می‌کنند بسیاری از انتقاداتی که به آنها وارد میشود با نژادپرستی از سوی غربی‌ها هم‌مرز است. او در پایان درباره کارزار سیاسی غربی‌ها علیه جام بیست‌ودوم گفت: «برای ما روشن شده که این کارزار ادامه دارد، گسترش می‌یابد و شامل موضوعات ساختگی و استانداردهای دوگانه میشود تا جایی که به حدی از خشونت رسید که متأسفانه سؤالات زیادی را درباره دلایل و انگیزه‌های واقعی پشت این کازار ایجاد کرد». * کلینزمن: جام جهانی قطر فوق‌العاده میشود یکی از محبوب‌ترین اسطوره‌های جام‌جهانی فوتبال نگاه مثبتی درباره میزبانی قطر از جام بیست‌ودوم دارد. او کسی نیست جز یورگن کلینزمن، ستاره مانشافت در ۳ دوره جام‌جهانی (1994،1990 و 1998). او با آلمان بکن‌بائر فاتح جام 90 ایتالیا شد و در جام 98 فرانسه نیز یکی از ۲ گل ژرمن‌ها را مقابل تیم ملی ایران به ثمر رساند. یوگی همچنین نامی بزرگ در مربیگری فوتبال دارد و به عنوان یکی از بنیانگذاران سبک مدرن آموزشی و مربیگری فوتبال که حالا توسط فیفا در حال گسترش است شناخته میشود. او با تیم ملی آلمان به مقام سوم جام‌جهانی خانگی کشورش در سال 2006 رسید. همچنین تیم ملی آمریکا را در جام‌جهانی برزیل 2014 هدایت کرد و به عنوان سرمربی روی نیمکت بایرن‌مونیخ و هرتا برلین نشست. در حالی که چند تن از مهم‌ترین چهره‌های مربیگری آلمان و اروپا به انتقاد از مسائل حقوق بشری در جریان آماده‌سازی قطر برای جام‌جهانی 2022 پرداخته‌اند، این چهره شاخص 58 ساله فوتبال که خود از بیش از ۳ دهه پیش یکی از پیشگامان مستطیل سبز در زمینه توجه به مسائل حقوق بشری برشمرده میشود، به ژست حقوق بشری اخیر غربی‌ها بی‌اعتناست. نشریه آرژانتینی اوله به نقل از کلینزمن نوشته که او پیش‌بینی کرده جام‌جهانی خوبی را انتظار می‌کشد بویژه برای تیم ملی آلمان. او می‌گوید:« بحث درباره قطر باید خیلی زودتر انجام می‌شد. اکنون باید به قطر فرصت داد خود را نشان دهد. آنها شایسته آن هستند و این نخستین بار است که یک جام‌جهانی در منطقه خاورمیانه برگزار میشود. امکانات ورزشگاه‌ها در شرایط خیلی خوبی است و من مطمئنم بازی‌ها در شرایط خوبی برگزار میشود. من مطمئنم در جام‌جهانی شرایط خیلی خوبی حکمفرما خواهد بود». یوگی تیم ملی آلمان را در بدترین روزهایش همچنان صاحب پتانسیل کسب عنوان قهرمانی این دوره می‌داند و فرانسه، اسپانیا، انگلیس و پرتغال را نیز جزو مدعیان اروپایی جام برمی‌شمارد، اگر چه اعتقاد دارد در قطر، برزیل و آرژانتین مدعیان اصلی هستند.