روزنامه اعتماد
1401/09/01
تاوان در كنار مردم بودن
گزارش «اعتماد»از ممنوعيت‌ها و بازداشت‌هاي سينماگران معترض در ماه‌هاي اخيرتينا جلالي
از همان ابتداي ناآرامي‌هاي اخير كه با درگذشت مهسا اميني آغاز شد، تعدادي از هنرمندان رشته‌هاي مختلف هنري نسبت به موضوع واكنش نشان دادند. آنها به درگذشت اين دختر كرد كه در جريان سفرش از سقز به تهران توسط نيروهاي گشت موسوم به ارشاد دستگير شد و جان خود را از دست داد، دست به واكنش زدند. تعبير غالب از اين واكنش‌ها اين بود كه آنها تصميم گرفتند با وجود همه عواقبي كه ممكن است براي‌شان به وجود بيايد، در كنار مردم بايستند و با آنها همدلي داشته باشند. واكنش هنرمندان به مرگ مهسا اميني را البته بايد در قالب حركتي عمومي و در بطن اعتراضات و نارضايتي‌هايي ديد كه در سطح عمومي و از سوي مردم در جريان بوده و تاكنون نيز ادامه داشته است.
معترضانِ روزهاي اول
شبنم فرشادجو و كتايون رياحي دو بازيگر سينما و تلويزيون ايران بودند كه در اولين روزها تصاوير كشف حجاب‌شان در فضاي مجازي دست به دست شد. مريم بوباني، آبان عسكري، مريم پاليزبان و شيوا ابراهيمي هم طي روزهاي بعد با انتشار تصاير بدون حجاب به اين جمع اضافه شدند. فاطمه معتمدآريا كه براي درگذشت مهسا اميني نوشته بود: «چه جنايتي بالاتر از كشتن دختران بي‌گناه اين سرزمين است؟ به چه حقي؟ كدام جاني حامي اين جنايت است؟» او همان روزها در مراسم خاكسپاري امين تارخ بدون روسري پشت تريبون قرار گرفت و گفته بود: «حال ما به روزگاران، خراب است نه فقط به خاطر از دست دادن امين. من براي اولين‌بار از روي نوشته مي‌خوانم و مي‌گويم كه اين روزها حال همه بد است و حال ما بدتر از همه.» در آن زمان تعدادي ديگري از زنان هنرمند سينما اگرچه روسري از سر برنداشتند اما همراه مردم بودند؛ از آن ميان مي‌توان به هانيه توسلي، ترانه عليدوستي، باران كوثري، هنگامه قاضياني، بهنوش طباطبايي و... اشاره كرد كه در صفحات مجازي حمايت خود را از اعتراضات مردمي اعلام كردند كه صداي اعتراض‌شان در خيابان‌ها شنيده مي‌شد. به موازات اعتراض زنان هنرمند، هنرمندان مرد هم به ميدان آمدند. از آنها بايد به اصغر فرهادي، حامد بهداد، مهران مديري، شهاب حسيني، پژمان جمشيدي اشاره كرد كه با نوشته‌ها و گفته‌هاي‌شان همراهي خود را با مردم اعلام كردند.
واكنش وزير ارشاد
و گمانه بازداشت كتايون رياحي
همان زمان وزير ارشاد با انتشار تصاوير بي‌حجاب بازيگران گفته بود: «بازيگران زني كه كشف حجاب كردند، به اين انتخاب جديد رسيدند كه تابع قوانين نباشند؛ ما در حوزه فرهنگ و هنر در خدمت عزيزاني هستيم كه ملزم به قانون هستند.» او در ادامه گفت: «اكثريت اهالي فرهنگ و هنر همراه با قانون هستند، اما اگر كسي اصرار دارد به قانون‌شكني تجاهر كند، طبيعتا قانون نمي‌تواند از او حمايت لازم را داشته باشد.»
اين صحبت‌هاي وزير ارشاد با واكنش تند حامد بهداد و كتايون رياحي مواجه شد. دقيقا از همين زمان بود كه رسانه‌ها اعلام كردند كتايون رياحي تحت تعقيب قرار دارد. بعد از واكنش منفي گسترده كه به سخنان وزير ارشاد شد، او در صحبت‌هاي بعد خود سعي كرد نشان دهد نگاه همدلانه‌اي به موضوع دارد و با هنرمندان همراه است؛ او سعي كرد بگويد امكان تجديدنظر درمورد كساني كه از واكنش‌هاي اعتراضي مشابه آنچه پيش از آن نشان داده بود، پشيمان هستند، وجود دارد: «اگر فردي از اهالي فرهنگ و هنر در خصوص اتفاقات اخير دچار خطا شده، راه براي بازگشت باز است و در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در خدمت‌شان هستيم.»
از ممنوع‌التصوير شدن تا توقيف پاسپورت
در جريان همراهي هنرمندان با اعتراض‌هاي مردمي، اولين مرحله از برخورد دستگاه‌هاي رسمي، ممنوع‌‌التصويري تعدادي از هنرمندان بود. اين ممنوع‌التصوير شدن اگرچه به‌طور رسمي اعلام نشد اما پايين آوردن بيلبوردهايي كه تصوير شهاب حسيني و پژمان جمشيدي روي آنها بود از سطح شهر، نشان مي‌داد كه با اعتراض آنها برخورد شده است. بعد اعلام شد كه پاسپورت بسياري از هنرمندان توقيف شده و آنها اجازه خروج از كشور ندارند. اين موضع چند روزي در صدر اخبار مربوط به برخورد با هنرمندان معترض در رسانه‌ها قرار داشت. در همان مقطع گمانه‌هايي هم مبني بر ممنوع‌الكار شدن بعضي از هنرمندان معترض شنيده مي‌شد كه در حد شنيده‌ها باقي ماند و شكل رسمي پيدا نكرد.
همراهي پنه لوپه كروز و ژوليت بينوش
با فرهادي و مردم ايران
در ادامه جريان اعتراض‌ها اصغر فرهادي، فيلمساز جهان‌آوازه ايران از هنرمندان خارجي خواست اين اعتراض‌ها را همراهي كنند. درخواستي كه منجر به اعلام حمايت پنه لوپه كروز، ژوليت بينوش و تعدادي ديگر از هنرمندان جهاني از جنبش اعتراضي مردم ايران شد. پس از آنكه اعتراض‌ها در ايران سبب بروز خشونت‌هايي در كشور شد و به دنبال آن شمايل اعترض‌ها هم تغيير كرد و مطالبات از مساله حجاب به مسائل ديگر گسترش يافت، شكل اعتراض هنرمندان هم به همان تناسب تغيير كرد. در اين مقطع جنبش مطالبه‌گرانه مردم ايران، هنرمندان زن ديگري هم به معترضين افزوده شدند كه اگرچه حجاب از سر برنداشتند اما با نوشته‌ها وگفته‌هاي‌شان در فضاي مجازي، همراهي خود را با مردم اعلام كردند.
ترانه عليدوستي و فاز جديد اعتراض‌ها
شايد در اين مقطع به نظر مي‌رسيد ماجراي كشف حجاب هنرمندان فروكش كرده است اما به يك‌باره ترانه عليدوستي عكسي از خود منتشر كرد كه در آن حجاب از سر برداشته بود و نوشته «ژن ژيان ئازادي» در دست داشت.
روزنامه كيهان بلافاصله به بي‌حجابي ترانه عليدوستي واكنش نشان داد و نوشت: «خانم بازيگري اخيرا اقدام به انتشار تصوير بي‌حجاب همراه با كاغذي كه روي آن شعار نوشته را منتشر كرده است... ترانه كه گويي هنوز 15 سال دارد.» كيهان در آن مطلب همچنين اقدام ترانه عليدوستي را سطحي و پيش‌پاافتاده خواند. اين اقدام ترانه انگار ماجرا را وارد فاز تازه‌اي كرد؛ چراكه به دنبال آن، هنرمندان ديگري هم با او همراهي كردند؛ از جمله خزر معصومي، دنيا مدني، سحر زكريا، شقايق دهقان و شراره دولت‌آبادي كه با او همراهي كردند. سحر زكريا با اشاره به اينكه از مدت‌ها قبل موهايش را به نشانه اعتراض كوتاه كرده اما خجالت مي‌كشيده به احترام خون جوانان چيزي بگويد، نوشت: «ولي اگر دردي دوا مي‌شود، من هم هستم.»
و رخشان بني‌اعتماد
اما واكنش محمد عمراني به اعتراض‌ها و ناآرامي‌ها متفاوت بود. او همراهي خود را به شكلي نمايشي اجرا كرد. درادامه رخشان بني‌اعتماد، نويسنده و كارگردان سرشناس سينماي ايران هم به ميدان آمد. او با انتشار ويديويي از خود در صفحه اينستاگرامش در حالي كه حجاب بر سر نداشت، خطاب به مسوولان از مرگ كيان پيرفلك، كودك ۹ ساله كه در حادثه ايذه شهيد شد به‌شدت انتقاد كرد. بني‌اعتماد در بخشي از آن ويديو گفت: «به خودم اجازه حرف زدن ندادم تا مبادا حمايت من از اعتراض بحق جوان‌ها باعث كشته‌شدن حتي يك نفر بيشتر بشود...» در ادامه الهام پاوه‌نژاد هم به اين جمع پيوست و روسري از سر برداشت و نوشت: «من هميشه مردم بوده، هستم و خواهم بود. خواهم مرد به خاك پدرم سوگند.»
افسانه بايگان، از بازيگران شناخته‌شده سينما و تلويزيون هم با انتشار تصوير بدون حجابش، همراهي خود را با مردم اعلام كرد. بعد كتانه افشاري‌نژاد بازيگر سريال جيران هم به اين جمع اضافه شد.
تمام اين صحبت‌ها در حالي بود كه رسانه‌هاي جناح اصولگرا بازيگران زني را كه در ماه‌هاي اخير كشف حجاب كردند، در بيشتر موارد بازيگران «دست‌چندم» مي‌ناميد و حتي اين اواخر روزنامه جوان اقدام اين هنرمندان را تلاش آنها براي دريافت گرين كارت دانست.
ليست روز‌افزون بازداشتي‌ها
و ممنوع‌الخروج‌ها
در همين زمان بود كه خانه سينما عنوان كرد ليستي 100 نفره از هنرمندان ممنوع‌الخروج و بازداشتي تهيه كرده و خبر از ممنوع‌الخروجي اكثر بازيگران مشهور و كارگردان‌ها مي‌دهد. در طول مدت اعتراضات ليستي توسط كميته حقوقي در خانه سينما تهيه شده بود كه حدود صد نفر است و شامل زندانيان، كساني كه پاسپورت‌هاي‌شان توقيف شده و ممنوع‌الخروج‌ها مي‌شود. اين آمار مدام به‌روز شده و نفرات جديدي به ليست اضافه مي‌شوند.
از استعفاي كرامتي
تا دستگيري قاضياني و رياحي
اما در اين ميان ماجراي هنگامه قاضياني چيز ديگري بود. او كه از ابتداي اعتراض‌ها همراه مردم بود اما آنچه باعث شد بيشتر در كانون توجه قرار بگيرد، اين بود كه در روزهاي اخير با انتشار پستي به بهانه كشته شدن كيان پورفلك، اعتراض خود را به خشونتي كه به كودكان اين سرزمين مي‌شود اعلام كرد و نوشت كه سفير حسن و يوسف ما هم كه نامه‌اش را براي دوستان مجيزگويش خوانده بود، آن‌نامه هيچ‌وقت نوشته نشد و او هم در اين روزها دم برنياورد. مهتاب كرامتي هم دقيقا بعد از اين اعتراض قاضياني از سمتش در يونيسف كناره گرفت.
در همين زمان بود كه خبرگزاري قوه قضاييه از احضار پنج بازيگر سينما به دادسرا خبر داد.
اين خبرگزاري نوشت: «طي يك هفته گذشته پنج نفر از چهره‌هاي سينمايي جهت پاسخگويي در مورد انتشار مطالب غير مستند و تحريك‌آميز به دادسرا احضار شدند. اين افراد شامل الناز شاكردوست، ميترا حجار، باران كوثري، سيما تيرانداز و هنگامه قاضياني هستند. سه فرد ديگر نيز بايد طي روزهاي آتي به مقام قضايي در مورد مطالب غير واقعي مطرح شده پاسخگو باشند.»
بعد از اين خبر، هنگامه قاضياني در حساب شخصي‌اش در اينستاگرام حجاب از سر برداشت اما نوشت: «شايد اين آخرين پست من باشد. از اين لحظه به بعد هم هر اتفاقي برايم بيفتد، بدانيد مثل هميشه تا آخرين نفس كنار مردم ايران هستم.»
هنوز 24 ساعت از اين پست قاضياني نگذشته بود كه خبرگزاري دولت از بازداشت هنگامه قاضياني بازيگر شناخته‌شده سينما خبر داد. اتهامات قاضياني داير بر اجتماع و تباني به قصد اقدام عليه امنيت كشور و فعاليت تبليغي عليه نظام اعلام شده است.
ساعاتي بعد از اين خبر، تسنيم هم از بازداشت كتايون رياحي بازيگر باسابقه سينما و تلويزيون خبر داد. بازيگري كه گفته مي‌شد از مدت‌ها قبل تحت تعقيب بوده است.
واكنش هنرمندان ديگر به بازداشت‌ها
اين بازداشت از لحظاتي بعد از آن، با واكنش منفي جامعه هنرمندان همراه شد. وب‌سايت باني فيلم نوشت: «جمع زيادي از بازيگران و سينماگران با انتشار متني از مقامات مسوول خواسته‌اند تا دو بازيگر دستگير شده در روزهاي اخير آزاد شوند. اين هنرمندان با انتشار يك متن خواستار آزادي فوري هنگامه قاضياني و كتايون رياحي شدند. در اين متن منتشرشده آمده: هنرمند آيينه مردم است، مردم صداي هنرمند. صداي هم هستيم و خواهيم ماند. جاي هنرمند زندان نيست. جاي ورزشكار زندان نيست. جاي معلم زندان نيست. جاي دانشجو زندان نيست. جاي دانش‌آموز زندان نيست. جاي مردم زندان نيست. هنگامه قاضياني و كتايون رياحي را آزاد كنيد. تاكنون اين متن و درخواست توسط هنرمنداني نظير سعيد سعيلي، سحر دولتشاهي، احمد مهرانفر، امير آقايي، ساعد سهيلي، سينا مهراد، روشنك گرامي، مجيد صالحي، ليلي رشيدي، بهرام افشاري و حبيب رضايي منتشر شده است.»
