روزنامه آرمان ملی
1401/09/05
نگاهی به رویکرد کنونی ترکیه به ارمنستان
مائده ارکان پژوهشگر ارشد روابط بین‌الملل ترکيه و ارمنستان بعد پايان يافتن جنگ قره‌باغ کوهستاني و در اوايل سال 2021 ميلادي تلاش کرده‌اند روابط سياسي و اقتصاي خود را پس از سال‌ها اختلاف مجددا آغاز کنند. در همين راستا، عادي‌سازي روابط آنکارا – ايروان بعد تنش جنگي در قفقاز جنوبي يکي از مسائل مهم اين منطقه است که بر روابط ديگر کشورهاي همسايه تاثيرگذار است. اين روابط دوستانه به سود طرفين و به بازگشت ديپلماسي به قفقاز جنوبي کمک خواهد کرد. روابط ايروان و آنکارا پس از کشتار ارامنه توسط سپاه عثماني 1915 و عدم پذيرش مسئوليت رسمي آنکارا از اين موضوع مخدوش شد. با فروپاشي نظام کمونيستي اتحاد جماهير شوروي 1991 و تجزيه اين کشور، ترکيه اولين کشوري بود که استقلال ارمنستان را به رسميت شناخت اما مدتي بعد آنکارا در واکنش به اشغال مناطق همجوار ناگورنو قره‌باغ توسط ايروان، روابط سياسي خود با ايروان را قطع و مرزهاي مشترک خود را مسدود کرد. به اين ترتيب اختلاف بر سر موضوع‌هايي مثل نسل‌کشي ارامنه و اختلافات مرزي ميان اين دوکشور باعث شده که روابط اين دو دولت ترکيه و ارمنستان براي 30 سال قطع شود. درهمين راستا، ارمنستان بارها از ترکيه خواسته که نسل‌کشي ارامنه را به رسميت بشناسد اما ترکيه اين موضوع را نپذيرفته است. با به قدرت رسيدن حزب عدالت و توسعه در ترکيه 2002، اردوغان در چارچوب سياست تنش‌زدايي يا سياست صفر با همسايگان دست دوستي به طرف ايروان دراز کرد چنانکه روند عادي سازي روابط اين دو از سال 2008- 2009 به ابتکارسوئيس آغاز شد. با شروع جنگ قره‌باغ 2020، آنکارا از باکو حمايت کرد که اين مساله باعث شد اختلافات ترکيه و ارمنستان افزايش يابد. در اين جنگ ارمنستان زمين‌هايي از قره‌باغ را از دست داد و با وساطت روسيه قرارداد آتش‌بس در 10 نوامبر 2020 به امضا رسيد و صلح در اين منطقه برقرار شد. پس از اين جنگ کشورهاي ترکيه، آذربايجان و ارمنستان هر کدام خواهان صلح در منطقه هستند چنانکه رئيس‌جمهور ترکيه در نوامبر 2020 صحبت از همکاري‌هاي منطقه‌اي در قفقاز جنوبي کرد و طرح 3+3 را ارائه داد. بر اساس اين طرح آذربايجان، گرجستان و ارمنستان به‌علاوه روسيه، ترکيه و ايران براي رسيدن به صلح در اين منطقه‌حساس نشست‌هايي را برگزار کرده‌اند. در راستاي عادي سازي روابط هيات‌هايي از دو کشور با يکديگر ديدار و گفت‌وگو داشته‌اند چنانکه اولين دور مذاکرات ترکيه و ارمنستان با حضور وزيران خارجه اين دو در مسکو در اوايل سال 2022 برگزار شد. وزيران امور خارجه آنکارا و ايروان اين دور از مذاکرات را سازنده اعلام کردند و طرفين متعهد شدند که بدون هيچ پيش‌شرطي روابطشان را عادي سازي کنند. در همين راستا، هياتي از ترکيه و ارمنستان در چارچوب عادي سازي روابط دو کشور در ايروان و ژنو با يکديگر ديدار داشته‌اند. در ادامه تلاش‌هاي ديپلماتيک براي عادي سازي روابط آنکارا – ايروان که اين بار مذاکرات مستقيم و بدون پيش شرط بود، دولت ايروان از پيش‌شرط‌هايي که قبلا ارائه مي‌داد از جمله به رسميت شناختن نسل‌کشي ارامنه توسط ترکيه عقب نشيني کرد. اين در حالي است که وزير اقتصاد ارمنستان با انتشار بيانيه‌اي در صفحه فيسبوک خود اعلام کرد ممنوعيت ورود کالاهاي ترکيه به ارمنستان که به دنبال جنگ ناگورنو قره‌باغ وضع شده بود، به‌دليل پيامدهاي تورم‌زاي آن، لغو شده است. همزمان قرار است پرواز مستقيم خطوط هوايي ارزان‌قيمت فليون ارمنستان و پگاسوس ترکيه ميان ايروان و استانبول از سر گرفته شود. به اين صورت است که ترکيه دليلي نمي‌بيند که با ارمنستان روابط دوستانه نداشته باشد و از همکاري‌هاي مشترک بهره‌اي نبرد و البته ارمنستان هم به اين روابط دوستانه نياز دارد. عادي سازي روابط ايروان –آنکارا به گسترش روابط اقتصادي اين دو کمک خواهد کرد به ويژه براي ارمنستان که اقتصاد ضعيفي دارد بسيار مهم و تاثيرگذار است. اين عادي سازي بر منافع اقتصادي روسيه، ايران و آذربايجان هم تاثير خواهد گذاشت و همچنين باعث ايجاد توازن در برابر نفوذ روسيه در منطقه قفقاز خواهد شد. علاوه براين وابستگي ارمنستان به روسيه را کاهش مي‌دهد. رابطه مجدد ديپلماتيک بين آنکارا و ايروان يک موفقيت نادر در سياست خارجي ترکيه و يک تحول مثبت پس از آشفتگي سياسي در آذربايجان و بحران اقتصادي در ترکيه خواهد بود. همچنين، بازگشت به روابط عادي با ارمنستان مکمل تلاش‌هاي مداوم ترکيه براي کاهش تنش در شرق مديترانه خواهد بود. اين امر از برخي جهات، بازگشتي به سياست صفر با همسايگان است که ويژگي دهه اول قدرت اردوغان است. جنگ قره‌باغ کوهستاني فرصتي براي آنکارا و ايروان به‌وجود آورد تا روابطشان را بازسازي کنند، به مرزهاي يکديگر احترام بگذارند و به صلح در قفقاز جنوبي کمک کنند به اين دليل که بي‌ثباتي سياسي و روابط ناپايدار به سود دو کشور و ملت ترکيه و ارمنستان نيست و باعث اخلال در امنيت و بي‌ثبات سياسي و اقتصادي دو کشورخواهد شد. صلح پايدار و معنا‌دار در قفقاز جنوبي باعث مي‌شود که دولت‌هاي منطقه در مواجهه با چالش‌هاي آينده با يکديگر مساعي کرده تا بهتر بتوانند مشکلات را حل و فصل کنند.