فسیل های زنده زمین در آتش
ملیحه محمودخواه_شهروندآنلاین؛ آمارها نشان می دهد هر سال بیش از 16هزار هکتار از جنگل‌ها در داخل کشور بر اثر آتش‌سوزی‌ها از بین می‌روند.
ماجرای سوختن جنگل‌ها نه خبر تازه‌ای است و نه خبری است که تمام می‌شود. در واقع آستین‌مان پُر از آمارهایی است که مسئولان گزارش کرده و خبرگزاری‌ها بازتاب داده‌اند. این‌گونه به گمان می‌رسد که اراده‌ای برای نگاهبانی از جنگل‌ها وجود ندارد و هکتار هکتار جنگل است که می‌سوزد، بی‌آنکه خم به ابروی مسئولان بیاورد.
چند روزی جنگل‌ها در شمال ایران سوختند آن هم در مناطق گسترده، هم در گیلان و هم در مازندران. بررسی‌ها نشان می‌دهد 50 هکتار از اراضی سلانسر رودبار سوخت. این آتش‌سوزی به جنگل‌های صعب‌العبور املش سرایت کرد و 10هکتاری از جنگل‌های بکر و دست‌نیافتنی آنجا را هم سوزاند. در همین زمان بخشی از جنگل‌های مازندران هم دچار حریق شد. از استان مازندران نیز خبر می‌رسد که حدود ۲۰ هکتار از مناطق جنگل عباس‌آباد شامل مناطق اجو کجور، پشت روستای بسطام و پیمبور، ۲۰ هکتار در منطقه جنگلی چهارکد، بیش از سه هکتار در مناطق جنگلی پلت چشمه، آجو و کدیر سر و دو هکتار از جنگل پاچی سنگده ساری در آتش سوختند که عامل برخی از آنها نیز انسانی گزارش شده است. درختان باارزش این خطه هم در آتش بی‌تدبیری‌ها برای حفظ این جنگل‌ها دود شد و به هوا رفت.
هادی کیادلیری، استاد دانشگاه و کارشناس منابع طبیعی در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «آتش‌سوزی‌هایی که در چند روز گذشته در جنگل‌های هیرکانی شاهد بودیم، خوشبختانه آتش‌سوزی‌های عمقی نبود و بیشتر سطحی بود، هر چند که این آتش‌سوزی‌ها نیز صدمات خودش را دارد. اما نکته‌ای که در این میان قابل توجه است اینکه در پاییز به دلیل کاهش رطوبت و افزایش مواد قابل اشتعال مدام شاهد وقوع آتش‌سوزی‌هایی هستیم که خسارت‌های قابل توجهی هم به بار می‌آورد.»
نبود برنامه‌ریزی و آمادگی لازم برای مقابله با این حوادث از مهم‌ترین عواملی است که کیادلیری به آن اشاره و تاکید می‌کند که در واقع الگوی آتش‌سوزی‌ها نشان می‌دهد هر سال در فصل پاییز ما شاهد آتش‌سوزی در جنگل‌ها هستیم، به همین دلیل نباید مسئولان غافلگیر شوند و آمادگی برای مقابله با این آتش‌سوزی‌ها را داشته باشند.
آتش سوزی 16 هزار هکتار جنگل در سالرئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست علوم و تحقیقات به این موضوع اشاره می‌کند که در فصل پاییز با توجه به خزان درختان مواد قابل اشتعال در جنگل افزایش می‌یابد و با وزش بادهای گرم مدیترانه‌ای دما افزایش پیدا می‌کند و رطوبت نیز به‌سرعت کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی همه چیز برای آتش‌سوزی فراهم است. حتی خود برگ‌های درختان که روی هم می‌ریزند، می‌توانند عامل وقوع آتش‌سوزی شوند. زباله‌هایی هم که در جنگل رها می‌شوند، می‌تواند عامل ایجاد آتش‌سوزی به شمار آید.
پاییز قهوه‌ای مهمان جنگل‌های شمالتغییر اقلیم و خشکسالی‌ها هم در ایجاد آتش‌سوزی‌های گاه و بیگاه جنگل‌های هیرکانی بی‌تاثیر نیست. این خشکسالی‌ها سبب شده که برگ‌ها خیلی زود قهوه‌ای شوند و قهوه‌ای‌شدن آنها نشان از خشک‌بودن برگ‌ها دارد و اصطکاک این برگ‌ها نیز می‌تواند سبب بروز آتش‌سوزی شده و نتیجه هم این است که خیلی زود آتش می‌گیرند.
او به این موضوع اشاره می‌کند که برخی از آتش‌سوزی‌ها در جنگل به دلیل عوامل انسانی رخ می‌دهد که برخی عمدی و برخی سهوی است که باید موضوع آموزش برای کاهش چنین حوادثی جدی گرفته شود. اما مسئولان برای کاهش این عوامل تاکنون اقدام موثری انجام نداده‌اند، برای نمونه هنوز به‌درستی انگیزه افرادی که عمدا جنگل را آتش می‌زنند، مشخص نشده است. این درحالی است که می‌توان با اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی نقش این عوامل را کمرنگ‌تر کرد.
او معتقد است برای مواقعی که آتش‌سوزی‌ها براساس عوامل طبیعی انجام می‌شود هم هیچ برنامه مشخص و مدونی نداریم.
درباره آتش‌سوزی‌هایی که به دلایل طبیعی رخ می‌دهند نیز باید گفت مسئولان برنامه‌ای برای کاهش چنین حوادثی ندارند. برای نمونه باید تمام مناطق پرخطر و کم‌خطر شناسایی شده و پیش‌آگاهی و امکانات و تجهیزات در مکان‌های پرخطر وجود داشته باشد. اما این اتفاق تاکنون رخ نداده و همیشه وقتی با آتش‌سوزی یا فاجعه‌ای در جنگل روبه‌رو می‌شویم صحبت از عدم‌هماهنگی ارگان‌ها و نبود امکانات به میان می‌آید. این در حالی است که براساس ماده 52 و 58 قانون استخدام کشوری، در صورتی که در مواقع آتش‌سوزی ارگان مسئولی کم‌کاری یا مداخله نداشته باشد، باید محاکمه شود.
رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست علوم و تحقیقات ادامه می‌دهد: «با کمک پیش‌آگاهی و پیش‌بینی می‌توان از حوادثی مانند آتش‌سوزی پیشگیری‌کرد. چون وقتی اطلاعات لازم را در اختیار داشته باشیم، راحت‌تر می‌توانیم برای مقابله با حوادث برنامه‌ریزی کنیم. اما به نظر می‌رسد دغدغه مدیران سازمان منابع طبیعی مسائلی دیگری مانند برداشت و بهره‌برداری از جنگل‌های کشور است.»
درختان شکسته عامل آتش سوزی در جنگلاکبر نجفی ، استادیار دانشگاه مدرس توضیح می‌دهد که آتش‌سوزی‌ها در جنگل اتفاقی است که نمی‌توان آن را به صفر رساند، اما می‌توان آمار آن را به حداقل رساند. اگر این وضعیت با همین دست‌فرمان جلو برود، تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که دست به دعا برداریم که یا باران بیاید یا اینکه جهت وزش باد تغییر کند.
او تاکید می‌کند که برای آنکه بتوانیم این آتش‌سوزی‌ها را به حداقل برسانیم دو گروه کار باید انجام شود، یکسری کارهای فنی است و یک قسمت از کار نیز آموزشی و فرهنگی است.
این استاد دانشگاه درباره آموزش و افزایش آگاهی گردشگران می‌گوید: «این بخش به رسانه‌ها برمی‌گردد. آموزش گردشگران، شکارچیان و افرادی که در جنگل تردد می‌کنند در زمره فعالیت‌های این بخش قرار دارد.»
او به یک نکته دیگر هم اشاره می‌کند و آن تعارض منافع روستاییان و کشاورزانی است که در حاشیه جنگل زندگی می‌کنند و معتقد است که در این بخش هم باید قوانین بازدارنده و قاطعی برای آنها در نظر گرفته شود، زیرا برخی از این آتش‌سوزی‌ها عمدی صورت می‌گیرد و باید قوانین طوری تعیین شوند که بتوانند نقش بازدارنده داشته باشند.
نجفی به بخش فنی و جنگل‌بانی نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «نکته مهمی که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که باید تلاش کنیم درختان در جنگل نیفتند، زیرا درختان مثل یک بمب عمل می کنند و می‌توانند باعث آتش‌سوزی‌های مهیب در جنگل شوند.»
استادیار دانشگاه شهید مدرس بر این موضوع صحه می‌گذارد که قبل از اینکه درخت خشکیده روی زمین بیفتد، باید آن را از دل جنگل جدا کنیم، زیرا در واقع درختان افتاده روی زمین سوخت آتش در کف جنگل را فراهم می‌کند.
او توضیح می‌دهد که باید تلاش کرد با عملیات جنگل‌شناسی درختان خشک‌شده را شناسایی و از میزان درختان افتاده جلوگیری کنیم، به همین دلیل نیازمند این هستیم که جنگل‌های شمال زیر پوشش طرح‌های جنگل‌داری دربیایند.
نجفی به این نکته اشاره می‌کند که در صورت عدم اجرای این طرح‌ها باز هم شاهد وقوع آتش‌سوزی‌های مهیب‌تر از این خواهیم بود.
پایش جنگل راهکار عملیاتی برای جلوگیری از آتشسوزیدر فصل پاییز که احتمال حریق در جنگل وجود دارد، باید پایش انجام شود. این موضوعی است که رضا شیخ‌پور، کارشناس منابع طبیعی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که ما در آتش‌سوزی جنگل با آن روبه‌رو هستیم نبود بالگرد برای اطفای حریق است. آتش‌سوزی‌ها در جاهایی رخ می‌دهد که اصولا صعب‌العبور است و برای رسیدن به این مناطق و خاموش‌کردن آتش باید ساعت‌ها راه را طی کرد. رسیدن به این مناطق بسیار سخت است و افراد نمی‌توانند با خود تجهیزات حمل‌کنند که سبب می‌شود زمان برای خاموش‌کردن آتش نیز از بین برود.»
او با تاکید بر اینکه هر بار برای خاموش‌کردن آتش از نیروهای مسلح کمک می‌خواهیم، آنها می‌گویند که چندین میلیارد تومان از سازمان منابع طبیعی طلب دارند. این در حالی است که این جنگل‌ها منابع عمومی است و نباید این صحبت‌ها مانعی برای خاموش‌کردن جنگل شود.
این کارشناس منابع طبیعی تاکید می‌کند که سال‌هاست منابع طبیعی قرار است به امکانات اطفای حریق مجهز شود، اما این اتفاق هنوز رخ نداده است.
