روزنامه خراسان
1401/09/21
حاشیه‌نشینی در مشهد؛ سوژه پیگیرانه خراسان از 1328
جواد نوائیان رودسری – عوارض اقتصادی ناشی از اشغال ایران توسط متفقین، در شهریور 1320، بیش از یک دهه گریبان مردم ایران را گرفت؛ کشور ما، متأثر از اقتصاد جهانی و البته چالش‌های فقدان تولید پایدار در داخل کشور که میراث دوره پهلوی اول به شمار می‌آمد، قادر به تثبیت موقعیت معیشتی مردم نبود و نوسانات سنگین ناشی از این وضعیت، پدیده حاشیه‌نشینی را در شهرهای بزرگ تشدید می‌کرد. مشهد یکی از شهرهایی بود که به طور عمده از این پدیده مخاطره‌آمیز اجتماعی اقتصادی رنج می‌برد. اواخر دهه 1320 خورشیدی، با تأسیس روزنامه خراسان که آشکارا رویکردی بیشتر اجتماعی و کمتر سیاسی داشت، مشهد شاهد رویکردی رسانه‌ای و جدید در قبال پدیده حاشیه‌نشینی و فقر جانکاه ناشی از آن شد. روزنامه خراسان توجه ویژه به پدیده حاشیه‌نشینی را در همان سال نخست تأسیس آغاز کرد. در مهرماه همان سال، همزمان با آغاز کاهش دما، روزنامه خراسان برای نخستین‌بار در تاریخ شرق کشور، دست به اقدامی ابتکاری برای برانگیختن مسئولان و نیز، ثروتمندان فعال در امور خیریه زد: برپایی یک نمایشگاه تصویری مطبوعاتی، با موضوع «پدیده فقر در مشهد». این نمایشگاه، بازتابی گسترده در برخی شماره‌های روزنامه خراسان داشت. با وجود آن که چاپ و گراور تصاویر در فرایند فنی انتشار روزنامه، در دهه 1320، کاری سخت و مشکل بود، اما روزنامه خراسان، طی دو روز متوالی، به چاپ عکس‌های منتخب این مجموعه اقدام کرد؛ کاری که تأثیر فوق‌العاده‌ای روی افکار عمومی مشهد گذاشت و زمینه را برای یک بسیج عمومی در راستای کنترل و رفع فقر در حاشیه شهر، فراهم کرد. نکته قابل ذکر این است که سوژه مربوط به حاشیه نشینی در شهر مشهد تا به امروز یکی از موضوعات مورد توجه روزنامه خراسان باقی مانده.گزارش ویژه «بی نوایان»
عکس‌های منتشر شده در روزنامه خراسان، با توضیحات دقیق و تأثیرگذار نویسندگان روزنامه همراه بود. روز 26 مهرماه سال 1328، یادداشت صفحه اول روزنامه، به مناسبت انتشار عکس‌ها، به موضوع «بی نوایان» اختصاص داده شد. در متن این یادداشت آمده بود: «عکس هایی که در صفحه 4 ملاحظه می‌کنید همان هایی است که چند روز قبل وعده دادیم. این عکس ها از مردم فقیر و بینوایی است که دور تا دور شهر در گودال ها و بیغوله‌ها و خرابه‌ها و پناه کوره‌ها مسکن گزیده ، شب و روز را در فقر و مسکنت و عسرت و سرما و گرسنگی و محرومیت و ذلت و بیماری می گذرانند، این ها غیر از آن گداهایی هستند که در کوچه‌ها و خیابان‌ها پرسه می زنند و مزاحم مردم می شوند، این بینوایان در شهر و دیار خود مأوا و مسکن و خانه و زندگانی داشته‌اند و بیکاری و عسرت آن ها را آواره و دربه در و متواری ساخته و در اطراف حصار مشهد فرود آمده و مدت هاست انتظار می‌کشند که آیا کسی از دولت و ملت تدبیری و چاره‌ای به حال آن ها بکند یا این که زمستان برسد و نهال عمرشان را قطع کند.» نویسنده مقاله، دغدغه اصلی خود را آموزش و تربیت دختران و پسرانی می‌داند که در این وضعیت گرفتار شده‌اند و در ادامه نوشته است: «این دخترها و پسرها اگر تعلیم ببینند زنان و مردان لایق و قابل برای آینده مملکت خواهند شد و نسل‌ها از آن ها به وجود خواهد آمد.»
سابقه تاریخی حاشیه‌نشینی در مشهد
این گزارش، تأثیر زیادی روی نگاه مردم به حاشیه‌نشینی و ضرورت مقابله با آن گذاشت. مشهدی‌ها با موضوع حاشیه‌نشینی از دیرباز آشنایی داشتند؛ در دوره قاجار و همین طور پهلوی اول، مناطق شمالی مشهد، محل استقرار کسانی بود که از برخی نقاط مانند زابل و بلوچستان، به دلیل قحطی‌ها و خشکسالی‌های پیاپی، به این نواحی کوچ کرده بودند؛ نام مکان‌هایی مانند «گود زابلی‌ها» یا «حیطه عرب‌ها» که در برخی از نقشه‌های قدیمی مشهد به چشم می‌خورد، می‌تواند نشانه‌ای از استقرار اجباری این افراد طی دهه های متمادی باشد. با این حال، این روزنامه خراسان بود که برای نخستین بار، موضوع حاشیه‌نشینی را رسانه‌ای و مطالباتی را درباره آن مطرح کرد؛ رویکردی که سرآغاز اقداماتی از این دست، در مشهد طی دوره‌های بعد شد.
سایر اخبار این روزنامه
ستاره‌ها در راه فجر 41
مُهر ایران روی 2 درصد علم جهان
نسخه روسای قوا برای شفافیت
پیام های ابهامات داخلی و چرخش های خارجی برای اقتصاد ایران
پرشور و چشم‌نواز، مثل مراکش و فوتبالش
طلایه داران انجمن های ادبی خراسان
حاشیه‌نشینی در مشهد؛ سوژه پیگیرانه خراسان از 1328
31میلیون کاربرفعال داخلی واقعیت یا رویا؟
وضعیت اورژانسی اورژانس مشهد!
6 تلخ‌کننده دوران عقد
طلب ۲۰ هزار میلیاردی شهرداری مشهد از دولت!
