روزنامه وطن امروز
1401/10/01
دیدار در اردن
گروه سیاست‌خارجی: وزیر امور خارجه ایران در توئیتی عنوان کرد در حاشیه اجلاس «بغداد 2» که در امان، پایتخت اردن برگزار شد، با وزیر خارجه عربستان سعودی دیدار کرده است؛ گفت‌وگویی که فصل جدیدی در روابط تهران و ریاض است. یخ روابط ایران و عربستان بعد از حدود 7 سال شکسته شد. ریاض سال 1394 و بعد از اعدام شهید شیخ نمر، عالم شیعه عربستانی روابط خود را به بهانه حمله برخی عناصر به سفارتش در تهران قطع کرد. البته در سال‌های گذشته دیدارهایی در بین سران ۲ کشور انجام شده بود ولی این برای بار نخست در 7 سال گذشته است که دیدار رسمی سیاسی در این سطح بین ۲ کشور انجام میشود. حسین امیرعبداللهیان در توئیتی به زبان عربی از دیدار خود با «فیصل بن فرحان» خبر داد. وی در این توئیت نوشت: با وزیر خارجه سعودی در حاشیه کنفرانس بغداد 2 در بحرالمیت اردن دیدار کردم. امیرعبداللهیان خاطرنشان کرده است: در کنفرانس بغداد2 در اردن شرکت کردم تا بر حمایت‌مان از عراق تأکید کنیم. وی از فراهم شدن فرصت برای گفت‌وگوی دوستانه با برخی مقامات از جمله وزیران خارجه عمان، قطر، عراق، کویت و عربستان خبر داد. روابط ایران و عربستان بعد از روی کار آمدن سلمان و محمد بن‌سلمان رو به تیرگی رفت. البته موضوع جنگ داخلی سوریه و حمایت ریاض از نیروهای تکفیری باعث سردی روابط ۲ کشور شده بود. دخالت نظامی مستقیم عربستان سعودی در بحرین و سرکوب مردم شیعه این کشور که اکثریت بحرین را تشکیل می‌دهند هم به این سردی روابط دامن زده بود. سرانجام حمله فروردین 1394 محمد بن‌سلمان به یمن باعث شد تهران و ریاض در مقابل هم بایستند. نقطه اوج تقابل این ۲ کشور در زمان اعدام آیت‌الله شیخ باقرالنمر، روحانی پرنفوذ شیعه عربستانی رخ داد. شیخ نمر تنها به دلیل انتقاد از نظام آل‌سعود تکفیر و با شمشیر گردن زده شد. بعد از این اتفاق موج وسیعی از انتقادهای حقوق‌بشری علیه عربستان ایجاد شد. بخشی از افراد خشمگین از عمل عربستان هم به سفارت این کشور در تهران حمله کردند که نظام جمهوری اسلامی و قوه قضائیه همه آنها را محکوم کردند اما عربستان به دلیل اینکه پازل سیاست‌خارجی بن‌سلمان را پیاده می‌کرد، باید روابط سیاسی خود را با تهران قطع می‌کرد؛ رفتاری که عربستان با قطر و ترکیه هم انجام داد، البته بعد از مدتی از این سیاست عقب‌نشینی کرد. با همه این اوصاف روابط ۲ کشور در سطح پنهان و غیردیپلماتیک در چند سال اخیر دنبال، برخی گره‌های امنیتی بین تهران و ریاض با میانجی‌گری عراق برطرف و 5 دور مذاکرات امنیتی بین ایران و عربستان با میانجی‌گری بغداد انجام شد. از سوی ایران سعید ایروانی، معاون وقت شورای عالی امنیت ملی و از سوی عربستان، رئیس دستگاه اطلاعاتی این کشور مسؤولیت مذاکرات را بر عهده داشتند. مهم‌ترین سطح تنش‌های ۲ کشور در چند سال اخیر مربوط به مخالفت سرسختانه ریاض با توافق هسته‌ای ایران، حادثه منا، ماجرای اعدام ۴۷ زندانی از جمله شیخ نمر روحانی شیعی در عربستان، جنگ‌های سوریه و یمن، موضوع بحرین و عراق، حمایت عربستان از داعش و برخی نیروهای تکفیری علیه تهران بود. نقطه اوج تنش امنیتی بین ایران و عربستان حمایت علنی محمد بن‌سلمان، ولیعهد این کشور از شورش‌های ضدایرانی بود. از طرفی نهاد سیاسی سعودی بخوبی این موضوع را درک می‌کند که تکیه بر موضوع «ایران‌هراسی» دیگر اهمیت خود را در میان کشورهای عربی از دست داده است. این موضوع را پیش از هر چیزی در تغییر گفتمان اتحادیه عرب درباره ایران می‌توان مشاهده کرد که بسیار انعطاف‌پذیرتر شده است. عربستان اکنون روی ترکیه متمرکز شده، زیرا ترکیه تلاش می‌کند از گروه قدرت‌های عادی منطقه به گروه رهبران منطقه منتقل شود. آنکارا به طور غیررسمی تلاش می‌کند در مناطق حضور عربستان بویژه در لیبی و یمن حضور داشته باشد و دشمنان یمن از جمله قطر را به سوی خود بکشاند. این موضوع خلأ خطرناکی را در ائتلاف‌بندی‌های منطقه‌ای ایجاد خواهد کرد. تحلیلگران عرب اعتقاد دارند اگرچه ایران و عربستان هیچ رویارویی مستقیم یا مناقشه ارضی با یکدیگر ندارند اما از نظر سیاسی و رویکردی، با هم مخالفند و رفع این تعارض می‌تواند در تنش‌زدایی موثر باشد. نگرانی اصلی عربستان سعودی، راهبردهای تهران است و ایران نیز نسبت به همکاری ریاض با کاخ سفید معترض است و دست‌های ریاض را در بسیاری از دسیسه‌های داخلی و منطقه‌ای علیه خود دخیل می‌بیند. البته ناگفته نماند چندی قبل محمد بن‌سلمان در اظهاراتی عنوان کرد خواستار دیدار وزرای خارجه ۲ کشور است. وزیر خارجه عراق اعلام کرد ولیعهد سعودی خواستار دیدار وزیران خارجه ایران و عربستان در بغداد شده است و این نشست به طور علنی برگزار خواهد شد. البته چند ماه قبل هم عکسی رسمی از مسؤولان تیم مذاکره‌کننده امنیتی ایران و عربستان با وساطت الکاظمی، نخست‌وزیر سابق عراق منتشر شد. به همین دلیل بود که وزیر خارجه ایران قبل از عزیمت به اردن، درباره روابط ایران و عربستان سخن به میان آورد. وزیر امور خارجه کشورمان تصریح کرد: همواره از گفت‌وگو و همکاری با کشورهای منطقه از جمله حوزه خلیج‌فارس استقبال کردیم. گفت‌وگوهای ما با عربستان سعودی در مسیر قبلی خودش تداوم پیدا خواهد کرد. در مسیر دیپلماسی رسمی آمادگی داریم هر زمان که طرف سعودی آماده باشد، نسبت به بازگشت روابط به حالت طبیعی و بازگشایی سفارتخانه‌ها اقدام شود. وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرد: این طرف سعودی است که باید تصمیم بگیرد چگونه رویکرد سازنده در قبال جمهوری اسلامی ایران را دنبال خواهد کرد. به نظر می‌رسد گره باز نشده بین ایران و عربستان موضوع یمن است. ریاض توقع دارد ایران در مساله جنگ یمن به ریاض کمک کند و پادشاهی این کشور را از مرداب جنگ با حوثی‌ها نجات دهد اما طرف ایرانی اصرار دارد موضوع جنگ یمن یک مساله داخلی است و عربستان باید با پایان جنگ و تحریم علیه مردم یمن، مذاکرات یمنی- یمنی را دنبال کند. به همین دلیل در چند ماه گذشته تلاش‌های سازمان ملل متحد، قطر و عمان برای میانجی‌گری با یمنی‌ها بیشتر شده است. از طرفی ایران از عربستان می‌خواهد هر چه سریع‌تر روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه‌ها را در دستور کار قرار دهد و بیش از این موارد گفته شده را معطل جنگ یمن نکند. در همین رابطه روزنامه الاخبار گزارش داده فرانسه و قطر هم برای احیای روابط ایران و عربستان دست به کار شده‌اند. روزنامه لبنانی الاخبار در گزارشی نوشت که ایران و عربستان چند روز قبل از برگزاری نشست بغداد ۲ که سه‌شنبه در اردن برگزار شد، تماس‌های غیرمستقیمی با هم داشتند و درباره پرونده‌های مختلف از جمله پرونده لبنان رایزنی کردند. در بخشی از این گزارش آمده است طرف‌های متعددی از جمله فرانسه و قطر برای منعطف کردن مواضع تهران و ریاض درباره پرونده لبنان واسطه‌گری کرده‌اند. از سوی دیگر احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق گفت گفت‌وگوهای ایرانی- سعودی از مرحله امنیتی به مرحله دیپلماتیک رسیده و اهمیت این گام نزدیک کردن رویکردها و حل اختلافات میان ۲ طرف است که در راستای منافع ۲ کشور و تمام منطقه است. هر چه هست این دیدار می‌تواند یخ روابط بین ایران و عربستان را بشکند.