جزئیاتی از انتخاب اول ایرانیان در نامگذاری فرزندان
ملیحه محمودخواه_شهروندآنلاین؛ قدیم‌تر‌ها مثل امروز خانواده‌ها روی اسم بچه‌ها حساس نبودند. نه آوای اسم خیلی اهمیت داشت، نه اینکه اسم نوزادی که به دنیا آمده، حتما منحصربه‌فرد باشد. در فامیل ده‌ها نفر اسم علی داشتند و وقتی نام عباس یا ابوالفضل را در جمع فامیل صدا می‌کردند، چند نفری به گمان آنکه او را صدا می‌زنند، به سمت گوینده برمی‌گشتند.
اما چند سالی است که این قصه ورق خورده و عصر انتخاب نام منحصربه‌فرد برای کودکان رقم خورده است. بیشتر زوج‌ها در زمان بارداری مادر، ساعت‌ها اسامی مختلف را به امید پیداکردن اسمی منحصربه‌فرد جست‌وجو و مدام تلاش می‌کنند اسمی را انتخاب کنند که مشابهش میان بچه‌های فامیل وجود نداشته باشد.
براساس اطلاعات اداره ثبت احوال درباره نامگذاری نوزادان، طی دهه ۸۰ پرطرفدارترین نام‌های نوزادان ایرانی را اسامی مذهبی تشکیل می‌داد.
در میان نام‌های دخترانه طی دهه ۸۰ همواره «فاطمه» و «زهرا» رتبه اول و دوم و «مریم» و «زینت» در سال‌های ۸۰ تا ۸۲ رتبه سوم و چهارم نامگذاری دخترانه را داشتند، اما از سال ۸۳ تا ۸۶ «مبینا» رتبه سوم را داشت. در سال‌های ۸۸ و ۸۹ پس از «فاطمه» و «زهرا» که همواره رتبه‌های اول و دوم نام‌های دخترانه را در دهه ۸۰ داشتند، «ستایش» به‌عنوان اسم فارسی رده سوم جدول فراوانی نامگذاری دخترانه را به‌خود اختصاص داد.
در نامگذاری نوزادان پسر ایرانی طی دهه ۸۰ دامنه تغییرات گسترده‌تر از نام‌های دختران بود، به‌گونه‌ای که در سال ۸۰ نام‌های «علی»، «محمد» و «امیرحسین» به‌ترتیب بیشترین فراوانی نامگذاری نوزادان پسر را به‌خود اختصاص داد.
نکته قابل توجهی که در فرهنگ نامگذاری پسران در ایران وجود دارد، استفاده از نام‌های ترکیبی و دو بخشی است، به‌گونه‌ای که بیش از نیمی از ۲۰ نام اول پسرانه، ترکیبی است مانند «امیرعلی»، «امیرحسین»، «امیرمحمد»، «محمدمهدی»، «محمدرضا» و «محمدحسین».
معصومه ابراهیم‌زاده، مدرس مردم‌شناسی، عوامل مختلفی را در انتخاب نام موثر می‌داند و معتقد است: «در میان عوامل تاثیرگذار در نامگذاری، دین و مذهب و شخصیت‌های مذهبی، نام‌های تاریخی، مشاهیر و نام‌آوران علمی و حماسی و برخی مظاهر طبیعت مانند گل‌ها در بانوان بیشترین سهم را در انتخاب نام برای نوزادان دارد.»
او توضیح داد: «بحث انتخاب اسم در گذشته به‌عنوان رمز استفاده می‌شد. در شاهنامه اینگونه آمده که هر فردی اسمی مخفی داشت که آن را تنها پدر و مادر می‌دانستند. در واقع اسم واقعی می‌توانست پاشنه آشیلی باشد که به فرد آسیب وارد کند.»
این مردم‌شناس گفت: «یکی از دلایلی که سبب شد رستم به‌دست سهراب کشته شود، این بود که رستم در صحنه حادثه از نام مخفی سهراب اطلاعی نداشت.»
او به این ماجرا اشاره کرد که انتخاب اسم در دوره‌های مختلف داستانی طولانی دارد و از دوره قاجار این نام‌گذاری‌ها دچار تحول عظیمی شد و نام‌های مذهبی در رأس انتخاب اسامی قرار گرفت. اما ورود تکنولوژی و تلویزیون به ایران شروع تحول عظیم انتخاب اسم در ایران بود. فیلم‌های پخش‌شده از تلویزیون نخستین استارت تغییر نام در کشور را رقم زد و کم‌کم اسامی هنرپیشه‌ها روی بچه‌ها گذاشته شد. این ماجرا در همین چند دهه قبل وجود داشت.
به اعتقاد این مردم‌شناس ورود برنامه و اسامی غربی از زمانی در ایران باب شد که سریال‌های خارجی دوبله در تلویزیون ایران پخش شدند. اسامی سارا و مریم ازجمله اسم‌هایی است که در دوره‌ای که سریال‌های خارجی در ایران پخش می‌شد، باب شد. در دوره‌ای تعدادی به ثبت احوال مراجعه می‌کردند و می‌خواستند اسم فرزندشان را اوشین بگذارند که این موضوع تاثیر سریال‌های خارجی در انتخاب اسم را نشان می‌دهد.
ابراهیم‌زاده در ادامه بیان کرد: «انتخاب اسامی مذهبی از گذشته همواره درصدش نسبت به سایر اسم‌ها بالا‌تر بود. اوج آن در سال‌های اول انقلاب است که در دختران به حدود ۶۵درصد و در پسران به ۸۵درصد رسید.»
او با تاکید بر اینکه درصد نام‌های انتخاب‌شده برای کودکان تهرانی با گرایش اسلامی در سال ۱۳۴۵ بین دختران و پسران حدود ۵۸درصد بود، افزود: «این روند تا سال ۶۰-۶۱ افزایش یافت و به ۶۵درصد رسید، اما از آن مقطع روند اسامی جدید وارد شناسنامه ها شده و در حال حاضر اسامی مذهبی 50درصد انتخاب‌ها را تشکیل می‌دهد.
این مردم‌شناس معتقد است که تلویزیون نقش مهمی در انتخاب اسم‌ها بازی می‌کرد و در هر دوره‌ای که سریالی به‌مدت طولانی از صداوسیما پخش می‌شد، اسم هنرپیشه‌های این فیلم‌ها بیشترین فراوانی را بین مردم داشت.
فاطمه؛ در صدر نامگذاری فرزندان دختر در ۹ ماه امسالهاشم کارگر، رئیس سازمان ثبت احوال کشور، به «شهروند» گفت: «بیشترین نامگذاری بین نوزادان دختر در سال ۱۴۰۱ به نام «فاطمه» است.»
او درباره فراوانی اسامی در ۹ ماه سال‌جاری توضیح داد: «بیشترین اسم در پسران نام مبارک حضرت رسول‌الله، محمد(ص) و در دختران نیز نام مبارک حضرت فاطمه(س) است.»
رئیس سازمان ثبت احوال کشور درباره آخرین آمار ولادت و ازدواج در کشور بیان کرد: «تعداد ۸۱۰هزار و ۸۸۷ واقعه ولادت در ۹ ماه ۱۴۰۱ ثبت شد.»
کارگر افزود: «در این 9ماه نورا، ماهلین، فاطمه، هانا و رستا و محمد، امیرعلی، آراد، علی و آیهان پنج اسم دخترانه و پسرانه‌ای هستند که بیشترین فراوانی را بین متولدین تهرانی داشتند.»
او گفت: «در هر سال اسامی تغییر می‌کند، مثلا در سال قبل اسامی انتخاب‌شده برای نوزادان پسر با بیشترین فراوانی به‌ترتیب شامل امیرعلی، محمد، علی، امیرحسین، حسین، آراد، آریا، ابوالفضل، آیهان، سامیار، امیرعباس، ماهان، محمدحسین، کیان، محمدطاها، مهدی، علیرضا، محمدرضا، محمدمهدی و امیر مهدی است. برای دختران نیز به‌ترتیب اسامی فاطمه، زهرا، رستا، حلما، آوا، زینب، بهار، مرسانا، آیلین، ریحانه، رها، دلوین، یسنا، نیلا، هانا، باران، فاطمه زهرا، نفس، نازنین‌زهرا و سلین بیشترین فراوانی را میان اسامی منتخب برای نوزادان متولدشده در سال 1400 دارد.
او به این نکته اشاره می‌کند که بعضی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند میان نام و نام‌خانوادگی کودک هماهنگی وجود داشته باشد. این ارتباط ممکن است به‌صورت صفتی متناسب با اسم، جزئی از کل، کلمات هم‌ریشه و هم‌خانواده یا آهنگ مشابه باشد.
اما با وجود این، بنا بر اطلاعات به دست‌آمده از تعداد 90میلیون سند سجلی، نام «محمد» میان مردان و نام «فاطمه» میان زنان بیشترین طرفدار را داشته و هیچ واقعه تاریخی یا رویکرد فرهنگی یا تحول اجتماعی در طول سال‌های مورد مطالعه، نتوانسته است از میزان رغبت عمومی به این دو نام بکاهد.
وقایع تاریخی و نام افرادوقایع تاریخی در نامگذاری افراد تاثیر مستقیم دارد. افزایش نامگذاری اسامی از قبیل: کوروش در سال‌های ۵۰-۵۱ و داریوش در سال‌های ۵۲-۵۳، روح‌الله در سال‌های ۵۷-۵۸ و ۶۷-۶۸، نام مهدی طی دوران جنگ تحمیلی و نام علی در سال‌های ۷۹-۸۰ و کاهش نام محمدرضا در سال ۵۷-۵۸ که از اسامی مذهبی ما نیز تلقی می‌شود و… بیانگر تاثیرات وقایع در فرهنگ مردم است.
در کنار این اسامی می‌توان به اقبال مردم در اوایل انقلاب به اسامی یاران زجردیده و انقلابی پیامبر و ائمه اشاره کرد. در اوایل انقلاب بین مردان نام‌هایی همچون «یاسر، عمار، مالک، مقداد و کمیل» و بین زنان نام‌هایی همچون «سمیه» گسترش جدی پیدا کرد.
