روزنامه اعتماد
1401/11/10
تبيين تاريخي از تجربه جنگ با كدام رويكرد
ماهيت نظامي يا كاركردگرايي سياسي و تبليغاتي؟ادراك از تهديد و درگيري نظامي و مساله جنگ به عنوان يك امر استراتژيك و مخاطره‌آميز، پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، به دليل تفسير اقدامات تجاوزكارانه عراق در چارچوب سياست‌هاي امريكا عليه انقلاب اسلامي، به جاي بررسي‌هاي نظامي-راهبردي، بيشتر با رويكرد سياسي و در چارچوب پيوستگي تهديدات عراق و جنگ با انقلاب صورت گرفته است، به همين دليل مهم‌ترين نتيجه رويكرد سياسي به امر نظامي و استراتژيك، غافلگيري در برابر حمله نظامي، با وجود مشاهده تحركات نظامي عراق و درگيري‌هاي 20 ماهه بود. چنان‌كه بازتاب اوليه جنگ در ايجاد انسجام سياسي- اجتماعي و شكل‌گيري دفاع مردمي نيز از منظر «كاركرد سياسي» جنگ مورد توجه قرار گرفت. بنابراين نگرش دوگانه نظامي يا كاركرد سياسي- اجتماعي در تبيين رخدادها و تحولات جنگ، نقش مهمي در تصميم‌گيري‌ها و مهم‌تر از آن، در تفكر كنوني براي نگرش به تهديدات نظامي داشته است. در ادامه به برخي از موارد تاريخي و راهبردي اشاره مي‌شود:
1) شكل‌گيري دفاع همه‌جانبه و مشاركت مردمي و شكست ارتش عراق، در نتيجه درخواست صدام براي برقراري آتش‌بس در هفته اول جنگ، منجر به غلبه رويكرد سياسي- اجتماعي به مساله وقوع جنگ شد. شكل‌گيري مفهوم «جنگ تحميلي» و بعدها مفهوم «دفاع مقدس»، در چارچوب مفهوم پيوستگي جنگ با انقلاب و كاركرد سياسي و نظامي دفاع مردمي در ايجاد ثبات سياسي و گسترش ارزش‌هاي فرهنگي، متأثر از همين ملاحظات و در امتداد نقش مردم در انقلاب صورت گرفته است. درحالي كه مساله اساسي، بررسي علت ناتواني در بازدارندگي عراق و پيامدهاي غافلگيري در برابر وقوع جنگ با اشغال نزديك به 20 هزار كيلومتر از سرزمين ايران بود كه زمينه مناقشات سياسي را با بني‌صدر به عنوان رييس‌جمهور وقت و فرمانده كل قوا، همچنين ترديد در نقش و عملكرد دفاعي ارتش فراهم كرد.
2) تداوم حضور 20 ماهه ارتش متجاوز و اشغالگر در سرزمين ايران، به دليل ناتواني قواي نظامي ايران در آزادسازي مناطق اشغال‌شده، همزمان با نگراني از درگيري‌هاي خياباني و بي‌ثباتي سياسي در سال 1360، با ورود سازمان مجاهدين خلق (منافقين) به فاز مسلحانه، الزامات آزادسازي مناطق اشغالي را با استفاده از قدرت نظامي بيش از گذشته آشكار كرد و منجر به توجه به ماهيت نظامي جنگ به عنوان يك امر استراتژيك و الزامات آن براي «خلق قدرت نظامي» شد. چنان‌كه ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر متاثر از اين تحول فكري و رفتاري بود و هم‌اكنون نيز شالوده‌هاي قدرت دفاعي كشور بر همين اساس قرار گرفته است.
3) هدف‌گذاري و تصميم‌گيري براي ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، بر پايه توانمندي و دستاوردهاي سياسي آزاد شدن مناطق اشغالي، به معناي ناديده گرفتن ماهيت نظامي و الزامات آن، همچنين پيامدهاي مخاطره‌آميز جنگ در خاك عراق بود كه به مدت شش سال مانع از دستيابي به يك پيروزي نظامي تاثيرگذار براي امتيازگيري از دشمن و متحدان آن با هدف خاتمه دادن به جنگ، با سقوط صدام شد.
4) حملات نظامي عراق در فروردين ماه 1367 و خطر تكرار تجربه آغاز جنگ در پايان آن، چهره نظامي جنگ و پيامدهاي مخاطره‌آميز آن را بيش از گذشته آشكار كرد و موجب تصميم‌گيري براي پذيرش قطعنامه 598 و پايان دادن به جنگ، يك سال پس از تصويب آن شد. در واقع تصميم‌گيري براي پايان دادن به جنگ، تحت‌تاثير ادراك از ماهيت نظامي جنگ و پيامدهاي سياسي- نظامي آن در تهديد تماميت ارضي و موقعيت سياسي كشور صورت گرفت.
هم‌اكنون تفكر رايج در حوزه تاريخ‌نگاري و تبليغات رسانه‌اي درباره موضوع و مساله جنگ با عراق پس از چهار دهه، همچنان براساس دوگانگي «ماهيت نظامي و كاركردگرايي سياسي- اجتماعي»، در ذيل مفهوم دفاع مقدس جريان دارد. حال آنكه با گسترش دامنه تهديدات نسبت به ثبات سياسي و قدرت منطقه‌اي جمهوري اسلامي كه با تشديد بي‌ثباتي امنيتي در كشور، آشكار شده است، رويكرد سياسي به تهديدات نظامي و خطر جنگ، امكان غافلگيري در برابر وقوع جنگ را افزايش خواهد داد. توجه به مخاطراتي كه در اين زمينه وجود دارد، نيازمند ارزيابي نظامي از ماهيت تهديدات و تحولات پيش رو و احتمال تلاقي بي‌ثباتي سياسي و بحران امنيتي با تهديدات نظامي، مي‌باشد. چنين برداشتي از ماهيت تهديدات نظامي و آمادگي در برابر آن، بيش از آنكه برآمده از اطلاعات و تحليل‌هاي سياسي و نظامي باشد كه هست، براساس مباني و پشتوانه‌هاي نظري از تجربه جنگ و تفكر استراتژيك نسبت به «مخاطرات استراتژيك» حاصل خواهد شد كه شالوده‌هاي آن بايد در ادبيات نظامي جنگ و نظام رسانه‌اي و تبليغاتي آن توليد شود.
سایر اخبار این روزنامه
استعفاي معمار شبكه ملي اطلاعات
كلاه فيزيكت را از سر بردار و كلاه ادبيات بگذار
سرگذشت تراژيك دانشمند چپ‌گراي ايران‌دوست
مدير فرهنگي جامعه مدني
پايان عمليات جست وجوي زلزله‌زدگان در خوي
سند 2030 چه خوب شد!
چرا قانون را اجرا نمي‌كنيد؟
سفري براي تبادل هشدار ميان ايران و امريكا
مقاومت شكننده
آثار اقتصادي در فضاي كار و اشتغال
تبيين تاريخي از تجربه جنگ با كدام رويكرد
توهين به مقدسات مسلمانان ريشه در اسلام افراطيون دارد
اين هنوز از نتايج سحر است
