سیما فراهانی _ شهروندآنلاین؛ به‌عنوان مثال پرونده‌ای مشابه پیش‌روی پلیس قرار گرفته بود که آموزش‌دهنده ساخت مواد منفجره در فضای مجازی و مسئول تهیه سلاح سرد بازداشت شد. متهم در ورامین، در فضای سایبری آموزش ساخت مواد منفجره را می‌داد.

آذرماه امسال بود که پرونده‌ای عجیب پیش‌روی ماموران پلیس پایتخت قرار گرفت. پسر جوان وقتی رابطه با دختر موردعلاقه‌اش به‌هم خورد، در فضای مجازی استاد دزدی پیدا کرد. آموزش دید و تبدیل به سارقی حرفه‌ای شد. او فضای مجازی را زیرورو کرد تا توانست یک استاد حرفه‌ای سرقت را پیدا کند. می‌خواست هرطور شده آموزش دزدی ببیند تا جلوی دختر موردعلاقه‌اش خودی نشان بدهد. 5میلیون داد تا استاد مجازی‌اش به او شیوه ‌و شگردهای دزدی را ریزبه‌ریز آموزش دهد. سه جلسه طول کشید تا استادش تایید کرد که می‌تواند خودرویی را سرقت کند. پسر جوان طبق آموزش‌هایی که دیده بود، با ترس‌ولرز نخستین سرقت خود را انجام داد و پیش دوست‌دخترش رفت، اما زیاده‌خواهی‌های دختر موردعلاقه‌اش به کتک‌کاری آنها در خیابان انجامید. در نهایت پای پلیس به میان آمد. پلیس این دختر و پسر را دستگیر کرد و راز سرقت دزد تازه‌کار نیز فاش شد.

پسر جوان در بازجویی‌ها راز عجیب این سرقت را فاش کرد و گفت که برای خودنمایی در مقابل دختر موردعلاقه‌اش، خودروی پراید را دزدیده است. او در این‌باره گفت: «وقتی تصمیم به سرقت گرفتم، تجربه این کار را نداشتم. کسی را هم نمی‌شناختم که با من به دزدی بیاید. برای همین فضای مجازی را زیرورو کردم. آنقدر گشتم تا با پیجی آشنا شدم. در آن پیج فردی بود که آموزش سرقت می‌داد. با او چت کردم و پس از جلب اعتماد قرار شد به من آموزش بدهد. بعدها فهمیدم که از سارقان سابقه‌دار لوازم خودرو است. با تایید او، من هم سراغ سرقت رفتم و طبق آموزش‌هایم خودروی پرایدی را سرقت کردم.»

خیلی وقت است که شاهد کوچ خلافکاران به‌خصوص فروشندگان مواد محترقه و منفجره و حتی فروشندگان اقلام ممنوعه از فضای حقیقی به فضای سایبر هستیم. فروشندگانی که فقط به‌دنبال کسب سود خود هستند و پایبند به هیچ اخلاقیاتی نیستند. اما در این میان بدتر از کوچ فروشندگان مواد محترقه و منفجره به این فضا شاهد این هستیم که برخی افراد آموزش ساخت این مواد را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی آغاز کرده‌اند. ساخت موادی که بسیار خطرناک است و می‌تواند صدمات بدنی، تلفات جانی و خسارت مادی به همراه داشته باشد. پلیس هشدار می‌دهد افرادی که در زمینه طراحی و ایجاد سایت یا وبلاگ با هدف تبلیغ و آموزش ساخت بمب و مواد محترقه در فضای مجازی فعالیت دارند، منتظر حضور ماموران پلیس فتا باشند.

علیرضا چابک‌رو، حقوقدان و کارشناس فضای مجازی، در گفت‌وگو با خبرنگار «شهروند» می‌گوید: «مدتی است که این نوع آموزش‌ها روزبه‌روز پنهان‌تر می‌شود. در این مسأله شکی نیست. ما با شتاب وارد شبکه‌ای از اینترنت پنهان می‌شویم، چراکه این اتفاقات در حالت آشکار رخ نمی‌دهد. به این مسأله دیپ نت یا بخش پنهان فضای مجازی می‌گویند. معمولا نیز خریدها و پرداخت‌ها با پول‌های مجازی انجام می‌شود. این موضوع آنقدر زیاد شده که ما حتی باید انتظار داشته باشیم که شیوه‌های نوین جنایت، قتل و کلاهبرداری را هم در فضای مجازی، پنهان آموزش دهند.»

او به بسترهای مختلف شبکه‌های مجازی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «فضای مجازی فقط سایت و شبکه اجتماعی نیست، بسترهای مختلفی دارد که هرکدام می‌تواند مشوق آموزش‌های خلاف باشد. هرکدام نیز روحیه‌های ویژه‌ای برای جذب مخاطب ایجاد می‌کند. مثلا بازی‌ها جنبه آموزش پیدا کرده است، چراکه در بسیاری از بازی‌های امروزی خشونت اتفاق می‌افتد. بازی‌ها یک فضای مجازی غیرواقعی برای فرد ایجاد و او خودش را در آن فضا جست‌وجو می‌کند. مثل دهه‌‌های 60 و 70 که خیلی‌ها مدل زندگی‌شان متاثر از فلان فیلم و داستان بود، حالا فضای بازی‌ها اینگونه شده است. فرد مخصوصا کودک و نوجوان، دائما در آن فضا در حال بازی است و آن فضا را در واقع زندگی می‌کند.

حتی در بسیاری از بازی‌ها درآمد‌زایی می‌کنند. خود فرد، قهرمان داستان می‌شود، به آن محیط علاقه پیدا می‌کند، پیروز می‌شود و شسکت می‌خورد. همین‌ها می‌تواند نوعی تربیت پنهان باشد، چراکه ممکن است بعد از مدتی فرد فعلی را انجام دهد که درست مثل قهرمانِ بازی است. حالا در این میان ممکن است که این کار را حرفه‌ای یاد بگیرد و بعد از آن، از مردم پول بگیرد و آن را آموزش دهد. نگرش مجازی فقط در فضای مجازی محصور نمی‌شود، انعکاسش در زندگی واقعی است. ما پرونده‌هایی داریم که آدم می‌کشند، می‌گویند که مثلا کشتم تا به مرحله بعد بروم. این مسأله ممکن است در تک‌تک نسل جوان و دیجیتال بازتاب داشته باشد، یعنی آموزش ببینند و دنبال راه‌های آسان برای درآمد‌زایی بگردند. درواقع جذابیت مجازی آن را به‌خودشان جذب می‌کند.»

او می‌گوید: «اتفاقی که در شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهد این است که شبکه مجازی با ابزار خودش دارد به سمت همان دیپ‌نت می‌رود. مثلا جنس غیرقانونی می‌خرند یا آموزش غیرقانونی می‌بینند و پول غیررسمی را پرداخت می‌کنند. نظارتی هم نمی‌توان به‌طور دقیق داشت، می‌توان آن را کنترل کرد، ولی کافی نیست، باید هدایتگری صورت بگیرد. به اعتقاد من مردم باید آنقدر راحت از سیستم‌های مجازی استفاده کنند که سمت این آموزش‌ها و بخش‌های پنهان فضای مجازی نروند. آنها وقتی بتوانند از شبکه‌های مورد نظر خود استفاده کنند، طبیعی است که به سمت این فضاها کشیده نمی‌شوند، بنابراین همه‌‌چیز به‌صورت طبیعی و قانونی انجام می‌شود. در این میان همت ملی و خانوادگی در ارتباط به حضور هوشمندانه در فضای مجازی بسیار لازم است. ایجاد تسهیلات و آموزش دسترسی آسان خانواده‌ها می‌تواند بسیار موثر باشد.»

سرهنگ «رامین پاشایی»، معاون فرهنگی-اجتماعی پلیس فتا فراجا، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار «شهروند» این مسأله را بررسی می‌کند و روایت دیگری دارد. او می‌گوید: «فضای مجازی محفلی است برای اینکه مجرمان سایبری بتوانند فعالیت‌های راحت‌تری داشته باشند، به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها. در رصد‌هایی که پیش‌دستانه توسط پلیس فتا صورت می‌گیرد، مشخص است که مجرمان سایبری با سوءاستفاده از گمنامی کاربر و اینکه سرور این شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها در داخل کشور ما و در حاکمیت این کشور نیستند، دست به کلاهبردای می‌زنند. براساس رصد‌هایی که ما انجام می‌دهیم، انواع فعل مجرمانه در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های غیربومی وجود دارد.

تبلیغات دروغین فروش سلاح و مهمات را در فضای مجازی داریم. خیلی از کسانی که می‌خواهند از مردم کلاهبرداری کنند، تبلیغات فریبنده‌ای را در این فضا منتشر می‌کنند. از مردم پول می‌گیرند و می‌دانند که آنها نمی‌توانند شکایت کنند. چون دارند پول پرداخت می‌کنند بابت اینکه کار خلاف و جرمی اتفاق بیفتد. برای همین به‌راحتی دست به کلاهبردای و خالی‌کردن جیب مردم می‌زنند. چراکه آنها می‌دانند مثلا خرید مهمات جرم است و خریداران دست به شکایت نمی‌زنند.»

او در ادامه به چند مورد پرونده مشابه اشاره می‌کند و می‌گوید: «فروش سوالات کنکور در کانال‌های تلگرامی و صفحات اینستاگرام و کسانی که مدعی بودند دسترسی به سوالات کنکور دارند و می‌توانند سوالات را به‌دست مردم برسانند، از موارد مشابه است. چیزی که امسال شاهد بودیم این بود که تعدادی از هموطنان فریب این تبلیغات را خوردند، پول به‌حساب این افراد ریختند و از آنها کلاهبرداری شد. فروش دارو در فضای مجازی جرم است. اما فروش داروهای سقط جنین یا در این حوزه، جرمش بیشتر است. آنها تبلیغات دروغین انجام می‌دهند که این دارو را دارند و وقتی پول پرداخت می‌شود، فرد را در لیست سیاه می‌گذارند و دیگر پاسخگو نیستند.

ما هم براساس رصد‌هایی که انجام می‌دهیم، این افراد را شناسایی و دستگیر می‌کنیم. آمار کشف جرایم سایبری برای پلیس فتا مشخص است. بیش از 90درصد این جرایم که دارای شاکی هستند، کشف می‌شوند. بعضی از جرایم هم که در اینستاگرام و واتس‌آپ اتفاق می‌افتد، وقتی ما رسیدگی می‌کنیم می‌بینیم عمدتا خارج از مرزهای آبی و خاکی کشور هستند. به‌خصوص اینکه در نمونه‌های جدید از مردم برای دریافت پول یا شماره کارت، ولت می‌دهند و از آنها درخواست رمزارز می‌کنند، برای اینکه بتوانند رد خود را گم کنند و درگیر سیستم پلیس و قضایی کشور ما نشوند.»

سرهنگ پاشایی درباره آموزش‌های مجازی اظهار می‌کند: «ما در فضای مجازی آموزش موارد خلاف ساخت سلاح و مهمات و وسایل محترقه و آموزش ساخت کوکتل مولوتوف داشتیم که تعدادی در این زمینه دستگیر شدند، ولی برخی از آنها خارج از مرز هستند. آنها اقدام به دایر کردن یک صفحه یا کانال می‌کنند و از آنجا فعل مجرمانه خود را انجام می‌دهند. بعضی وقت‌ها اهداف‌شان تجاری و کلاهبرداری است و بعضی وقت‌ها لطمه زدن به امنیت کشور و بی‌اعتبارکردن کشور است.

ما تعداد زیادی از این افراد را داشتیم که در سایت‌های شرط‌بندی و قمار و در خارج از مرز آبی و خاکی فعالیت می‌کردند. براساس مقررات بین‌المللی عمل و آنها را شناسایی کردیم و پس از سیر مراحل قانونی به پلیس اینترپل داخل کشور عودت دادیم. نکته قابل تامل این است که هرگونه آموزش ساخت سلاح و مهمات و فروش سلاح و مهمات و اقلام ممنوعه جرم است. ما در رصدهای پیش‌دستانه اینها را می‌بینیم و دستگیرشان می‌کنیم. در نمونه‌های اخیر همین فروش سوالات امتحانی بود که تعدادی زیادی از این افراد که افزون بر 60نفر بودند، شناسایی شدند. اینها همه صفحات‌شان کلاهبرداری بود که دستگیر و تحویل مراجع قضایی شدند.»