روزنامه جوان
1401/11/17
بودجه آموزش و پرورش هیچ وقت عملیاتی نبوده‌است
نوشتن از وضعیت آموزش و پرورش کشور و مشکلات و بحران‌های این دستگاه مهم و انسان‌ساز نباید کمتر از اهمیت اقتصاد و معیشت و بیکاری و صادرات و فروش نفت باشد. صحبت از تعلیم و تربیت باارزش‌ترین سرمایه کشور است. نیروی انسانی ماهر و تربیت شده می‌تواند آینده کشور را تغییر دهد. با این نگاه اگر بخواهیم وضعیت اعتبارات و بودجه آموزش و پرورش را بسنجیم دچار یأس و ناامیدی می‌شویم. اعتباراتی که سال‌هاست کفه حقوق و دستمزد از کفه امور تربیتی و پرورشی سنگین‌تر است و در چنین شرایطی توقع تربیت نیروی انسانی تراز انقلاب اسلامی بی‌جا است. به همین دلیل در این روز‌ها که نمایندگان مجلس شورای اسلامی مشغول بررسی بودجه پیشنهادی ۱۴۰۲ هستند، این امید وجود دارد که با نگاهی نو به بررسی بودجه پیشنهادی آموزش و پرورش بپردازند. در گزارش پیش‌رو تلاش کرده‌ایم با بحث کارشناسی و کمک از نظرات بزرگان حوزه آموزش و پرورش مشکلات بودجه‌ای این دستگاه را واکاوی کنیم. ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش در گفتگو با خبرنگار روزنامه «جوان» گفت: برای ارزیابی بودجه آموزش و پرورش باید چند شاخص را در نظر بگیریم. اولین شاخص سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت است. این سهم در یک مقطعی در دوران دفاع مقدس حدود ۱۷ درصد بوده‌است. بعد از آن مقطع، سهم بودجه آموزش و پرورش بین ۵/۹ تا ۱۱ درصد متغیر بوده‌است. به عنوان نمونه این عدد در بودجه پیشنهادی سال آینده ۵/۱۱ درصد است. این اعداد نشان می‌دهد که در دولت‌های مختلف سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت تفاوت چندانی نداشته‌است. افزایش بودجه برای امور پرسنلی سحرخیز گفت: شاخص دیگر، میزان افزایش بودجه آموزش و پرورش نسبت به سال گذشته است. حدود ۵/۲۰ درصد بودجه پیشنهادی سال ۱۴۰۲ نسبت به بودجه سال ۱۴۰۱ افزایش داشته‌است. در نظر داشته باشید که در سال آینده حدود ۲۰ درصد قرار است به حقوق کارمندان دولت افزوده شود. این در حالی است که سهم اعتبارات پرسنلی (حقوق و دستمزد کارکنان) آموزش و پرورش از بودجه این مجموعه ۵/۹۷ درصد است. در چنین وضعیتی دیگر اعتباری برای امور پرورشی، تربیتی، ورزشی، ارتقای توانمندی معلمان و به طور کلی امور غیرپرسنلی یا کیفیت بخشی نمی‌ماند! حتی این ۵/۲ درصد در برخی مقاطع صرف بدهکاری‌ها و سایر هزینه‌ها میشود. انتظار ۱۲ ساله برای اصلاح بودجه سحرخیز در ادامه اظهار کرد: این وضعیت بودجه آموزش و پرورش در حالی است که بر اساس سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب که از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان سیاست کلی تحول در آموزش و پرورش ابلاغ شده‌است قرار بوده که سهم امور کیفیت بخشی به ۲۰ درصد اعتبارات آموزش و پرورش و سهم امور پرسنلی به ۸۰ درصد برسد. این تغییر بودجه در واقع قرار بود از برنامه پنجم توسعه به بعد عملیاتی شود که تاکنون محقق نشده‌است. دقیق‌تر بخواهیم بگوییم از زمان تصویب سند تحول بنیادین قرار بود بودجه آموزش و پرورش اصلاح شود، اما اکنون با گذشت ۱۲ سال هنوز آموزش و پرورش نتوانسته قدمی برایش بردارد. معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه شاخص دیگری که باید به آن توجه کرد، بحث بودجه مصوب و عملکرد است، گفت: بودجه مصوب عددی است که مجلس تصویب خواهد کرد و آموزش و پرورش از فروردین ماه سال جدید شروع به خرج کردن آن می‌کند، اما این عدد تا آخر سال کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد و مثلاً در دی ماه اعتبارات پرسنلی به اتمام می‌رسد. برای پرداخت حقوق و دستمزد معلمان آموزش و پرورش ناچار است دست به دامان سازمان برنامه و بودجه شود، بنابراین برای پرداخت حقوق معلمان، سازمان برنامه و بودجه مازاد بر بودجه مصوب اعتبار تخصیص می‌دهد. به بیان دیگر، آموزش و پرورش ناچار میشود بودجه سال آینده‌اش را پیش‌خور کند و این جریان بیش از ۳۰ سال است که ادامه داشته و دارد. نتیجه اینکه بودجه مصوب واقعی و عملیاتی نیست، اما متأسفانه هر سال این روند ادامه دارد. معلم نوک پیکان امور تربیتی است اما... سحرخیز تأکید کرد: با این وضعیت سخت، پیش بردن امور کیفیت بخشی در آموزش و پرورش سخت است. با این حال به عقیده بنده با اینکه وزارت آموزش و پرورش معاونت پرورشی دارد، اما خط مقدم امور تربیتی و پرورشی باید معلم باشد. خاطرم است در دوران وزارت آقای فرشیدی خدمت آیت‌الله مکارم شیرازی رسیدیم. ایشان تعریف می‌کردند کسی که سبب شد در جایگاه روحانیت قرار بگیرند و روحانی شوند معلم فیزیک ایشان بوده‌است. یعنی یک معلم فیزیک می‌تواند یک مرجع تقلید بسازد، بنابراین معلم نقش بی‌بدیلی دارد و می‌تواند علاوه بر نقش آموزشی، نقش تربیتی هم ایفا کند. وی در ادامه گفت: در شرایطی که آموزش و پرورش ۳۰۰ هزار کمبود معلم دارد، نمی‌توان چنین انتظاری از معلم داشت، چراکه این خلأ با کلاس‌های ۴۰ نفره و مختلط، دو شیفته‌شدن مدارس و معلمان خرید خدمات و بازنشستگان در حال پر شدن است. در چنین وضعیتی نه‌تن‌ها کیفیت آموزش بلکه امور تربیتی و ساحت‌های شش‌گانه مورد تأکید رهبر معظم انقلاب و سند تحول بنیادین تحقق پیدا نمی‌کنند. نبود آمار دقیق بلای بودجه غیرواقعی به گفته سحرخیز رشد آسیب‌های اجتماعی به سرعت در حال افزایش است. نمونه‌اش کاهش سن مصرف دخانیات در کشور است. در این وضعیت از آموزش و پرورش انتظار می‌رود که با انجام امور پرورشی و تربیتی از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کند. یک نمونه اقدام پرورشی، بحث مشاوره است که متأسفانه امروز در مدارس فقط به مشاوره در تعیین رشته اختصاص دارد. در حالی که مشاور باید در تمام دوران تحصیلی حضور داشته باشد. سحرخیز همچنین خاطر نشان کرد: متأسفانه در آموزش و پرورش مشکل آمار داریم، در حالی که این آمار پایه برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی است. متأسفانه در آموزش و پرورش آمار‌ها خیلی متفاوت است و بعضاً مدیران ارشد اطلاع دقیقی از آمار‌های لازم ندارند. به عنوان نمونه اگر درباره تعداد مدارس کشور از مدیران ارشد آموزش و پرورش سؤال بپرسید، پاسخ‌های متفاوتی را خواهید شنید. در چنین شرایطی طبیعی است که بودجه واقعی بسته نمی‌شود. معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش در پایان تصریح کرد: با این شرایط بهتر است بگوییم امور پرورشی در آموزش و پرورش فرمالیته است. بهتر است هیچ انتظاری از امور کیفیت بخشی در آموزش و پرورش نداشته باشیم و تمام این‌ها معلول نگاه دولت‌ها است، چراکه به آموزش و پرورش نگاه کلان و راهبردی نداشته و ندارند. به عقیده بنده دولت‌ها به دنبال ارزان اداره کردن آموزش و پرورش و خصوصی‌سازی آن هستند. آمار‌ها نشان می‌دهد دولت ما یک سی‌ام دنیا خرج آموزش و پرورش می‌کند در حالی که خانواده‌ها ۵/۲ برابر میانگین جهانی خرج آموزش و پرورش می‌کنند و جالب است در این وضعیت نه دولت راضی است و نه مردم رضایت دارند؛ پیدا کنید پرتقال فروش را!